متن حاضر خلاصه طرح پژوهشی تحت عنوان «تبیین مبانی، اصول، مولفه ها و شاخص های مدیریت دانش از منظر اسلام با تاکید بر مبانی دفاعی – امنیتی» است که در سال ۱۳۹۴ با راهنمایی سرتیپ دوم پاسدار دکتر فرزندی توسط آقای مصطفی غریب (کسر خدمت) انجام شده است.

نظام دفاعی - امنیتی کشور به عنوان بخش مهم نظام حکومت، نقش کلیدی و مهمی در توسعه هر کشور از جوانب مختلف ایفا می‌کند. نیروهای مسلح در هر کشوری از مهم‌ترین ارکان آن کشور به شمار می‌آیند که دارای وظایف و رسالت‌های متعددی در جهت رشد و پیشرفت نیروی انسانی جوامع می‌باشند.(عراقیه؛ و دیگران، ۱۳۸۸، ص ۱۴۹) نیروهای مسلح در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی نقش تعیین کننده‌ای ایفا می‌کند. زیرا در دهه آغازین هزاره سوم از نیروهای مسلح انتظار می‌رود که ضمن توجه به جنبه‌های یاد شده، مسئولیت اجتماعی خود را بیش از پیش مورد توجه قرار دهند.

نیروهای مسلح غالباً سهم قابل توجهی از بودجه هر کشور را به خود اختصاص می‌دهند و نقش تعیین کننده در ابعاد گوناگون اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه دارند. از این رو اطمینان از کیفیت عملکرد آن‌ها به منظور جلوگیری از هدر رفتن سرمایه های انسانی و مادی و نیز داشتن توانایی رقابت در دنیای آینده، ضرورتی انکارناپذیر است.(معروفی و دیگران، ۱۳۸۸، ص ۱۵)

این در حالی است که امروزه نوآوری و پیشرفت فنی، حاصل تعاملات پیچیده اجزا در تولید، توزیع و کاربرد انواع مختلف دانش است. عملکرد نوآورانه هر کشور تا حد زیادی به نحوه ارتباط و به‌کارگیری این اجزا (به عنوان عناصر یک سیستم یکپارچه) بستگی دارد.(تقوی و پاکزاد، ۱۳۸۶، ص ۳۷) در واقع با پیشرفت روزافزون دانش و فناوری و جریان گسترده اطلاعات امروزه جامعه ما نیازمند پرورش انسان‌هایی است که بتوانند با ذهنی خلاق، با مشکلات روبرو شده و به حل آنها بپردازند.

در این رویکرد نیاز به آموزش و تقویت خلاقیت و خلق افکار نو برای رسیدن به جامعه‌ای سعادتمند موضوعی اجتناب ناپذیر است. افزایش خلاقیت در سازمان‌ها می‌تواند به ارتقای کمیت و کیفیت خدمات، کاهش هزینه‌ها، جلوگیری از اتلاف منابع، کاهش بروکراسی و در نتیجه افزایش کارایی و بهره‌وری و ایجاد انگیزش و رضایت منجر شود.(علیرضایی و تولایی، ۱۳۸۷، ص ۷۶)

روشن است که سازمان های نظامی کشور نیز باید روش‌های سنتی فعالیت‌های خود را مورد بازبینی قرار داده و به منظور پویایی و استمرار سازمان در زمان حال و آینده نسبت به استفاده از روش‌ها و فنون جدید اقدام کنند.

تغییرات سریع در دنیای امروز، سازمانها را با چالشهای مختلفی روبرو کرده است؛ اما در این میان سازمانهایی موفق هستند که به کمک ابزارهای مدیریتی و فناوریهای نوین، از فرصتهای ایجادشده به نفع خود استفاده کنند. مدیریت دانش یکی از این ابزارهاست. مدیریت دانش فرایند ایجاد ارزش از دارایی های نامرئی سازمان سرمایه انسانی است.

, Page Range 71 – ۸۷) ۱۹۹۱ March Published Online: February and )

از طرفی دیگر در جهان کنونی شرایط و فضای رقابتی در بیشتر سازمان ها بسیار پیچیده و گسترده تر از گذشته است، به گونه ای که این سرعت در بیشتر سازمان ها به مراتب بیش از سرعت پاسخگویی و توان تطبیق با شرایط جدید است.

امروزه سازمان ها دریافته اند هیچ چیز به اندازه دانش نمی تواند آنها را در دنیای رقابتی مطلوب موفق کند.

اسلام نیز به عنوان جامع ترین برنامه سعادت دنیا و آخرت و کامل ترین دین الهی دربردارنده کامل ترین ویژگی های معرفتی است که می تواند پاسخگوی نیازهای مردم و جامعه در تمام دوران باشد. زیرا هم نقش علم در اسلام اهمیت ویژه ای دارد و هم امروزه که جوسازی های دشمن علیه دین بسیار است ضرورت دارد که به کارکرد دین با رویکرد علمی آن هم با مبنای قرانی و روایی آن پرداخته شود و از طرفی، تحقق هدف غایی آفرینش، دستیابی به مقام خلافت الهی در گرو ساختار دانش بنیان و خدامحور آن، امری قطعی و مسلم است.(اخوان و همکاران، ۱۳۹۲، ص ۵۲)

حفظ توانایی دین در اداره جوامع بشری در سایه گسترش علوم به همراه پاسخگویی مناسب به نیازهای مردم و جامعه خصوصاً دفاع و امنیت اهمیت خاص دارد. ابزار مناسب برای تحقق این معنا بهره گیری از مدیریت دانش دین بنیان و اسلامی است زیرا این ابزار می تواند به همراه التزام و تعهد عملی و کاربردی به اصول دانش اسلامی موجب گسترش تمدن اسلامی شود که این فرایند بر محور امامت ادامه دارد. با توجه به مطالب ذکر شده و با توجه به نقشی که مدیریت دانش می‌تواند در تعیین اهداف سازمان های دفاعی و امنیتی کشور داشته باشد یادداشت پیش رو با هدف تبیین مبانی، اصول، مولفه ها و شاخص های مدیریت دانش از منظر اسلام با تاکید بر مبانی دفاعی - امنیتی تهیه شده است.

داده ها: دادِه‌ها (به انگلیسی: data ) به‌طور کلی، به همه دانسته‌ها، آگاهی‌ها، داشته‌ها، آمارها، شناسه‌ها، پیشینه‌ها و پنداشته‌ها داده می گویند. انسان برای ثبت و درک مشترک هر واقعیت و پدیده از نشانه‌های ویژه آن بهره گرفته‌است.(فرهنگستان زبان و ادب، ذیل واژه داده)

اطلاعات: در تعریف اطلاعات می توان گفت که «داشتن ارتباط و هدف، ویژگی اطلاعات است». اطلاعات، نه تنها دارای قابلیت تأثیرگذاری بر گیرنده هستند، بلکه خود نیز شکل خاصی دارند و برای هدف خاصی سازمان می‌یابند. داده‌ها زمانی به اطلاعات تبدیل می‌شوند که ارائه دهنده‌ی آنها، معنی و مفهوم خاصی به آنها ببخشد. با افزودن ارزش به داده‌ها، در واقع آنها را به اطلاعات تبدیل می‌کنیم.(رحمان سرشت، ۱۳۷۹، ص ۴۵)

دین اسلام: دین مرکب است از مجموعه معارف نظری و عقیدتی، احکام و قوانین عملی و دستورات اخلاقی، در ابعاد گوناگون فردی و اجتماعی، سازگار با عقل و فطرت انسانی، که از سوی خداوند توسط پیامبران (علیهم السلام) برای هدایت همه جانبه مادی و معنوی بشر فرستاده شد و در صورت پیاده شدن به طور کامل، سعادت و رستگاری دنیوی و اخروی انسان را تأمین می‏کند. (ابراهیم زاده آملی، ص ۱۸ الی ۲۴)

دفاع: مجموعه اقداماتی که انسان برای حفظ و حراست از خود، حیات، اعتقادات و ارزش ها، سرزمین، دین و انواع خطراتی که او را تهدید می کند انجام می دهد.(ابراهیمی و همکاران، آمادگی دفاعی، ۱۳۹۲)

امنیت: به مفهوم کلی آزادی و رهائی از ترس و خطر و احساس ایمنی از هرگونه تهدید و دور بودن از خطرات مادی و ارزش های معنوی است.(ابراهیمی و همکاران، آمادگی دفاعی، ۱۳۹۲)

دانش: «دانش» ترکیبی از تجربیات، ارزش ها، اطلاعات موجود و نگرش های کارشناسی نظام یافته است که چارچوبی برای ارزشیابی و بهره‌گیری از تجربیات و اطلاعات جدید محسوب می شود. دانش، در ذهن دانشور به پدید می آید و به کارگیری می شود. دانش در سازمان ها نه تنها در مدارک و ذخایر دانش، بلکه در رویه‌های کاری، فرایندهای سازمانی، اعمال و هنجارها مجسم می‌شود.

) Cohen, Wesley &Leviathan. 1990. Absorptive Capacity: A New Perspective On Learning And Innovation. Administrative Science Quarterly, voI.35: 128-1 52(

مدیریت دانش: مدیریت دانش عملیات کشف، سازماندهی، خلاصه کردن و ارائه اطلاعات است به شکلی که معلومات کارکنان را بهبود بخشد. همچنین می توان گفت که مدیریت دانش به معنای مدیریت اذهان و مستندات و دانش فعالیتی سازمانی است که هدف از آن بوجود آوردن محیطی اجتماعی و فنی است که بتوان در آن محیط دانش تولید کرده و آن را با دیگران به اشتراک گذاشت. در واقع مدیریت دانش فرآیند خلق، انتشار و بکارگیری دانش برای دستیابی به اهداف سازمان است.

در واقع می توان گفت که مدیریت دانش، مدیریت صریح و سیستماتیک دانش حیاتی و فرایندهای مربوط به ایجاد، سازماندهی، انتشار و استفاده و اکتشاف دانش است

Knowledge Management and Competitive Advantag, 1998, p158) Grover and Adhavm )

ابعاد مدیریت دانش

ابعاد مدیریت دانش به صورت زیر می باشد:

- هدف‌گذاری دانش: هدف‌های مدیریت دانش، از هدف‌های اصلی سازمان نشأت می‌گیرند و در دو سطح استراتژیک و عملیاتی مشخص می‌شوند. ایجاد فرهنگ و سیاست‌های مدیریت دانش در سطح استراتژیک؛ و شناسایی، استفاده، توزیع، کاربرد و نگهداری دانش و برنامه‌ریزی برای دست‌یابی به آنها در زمان معین، در سطح عملیاتی طراحی و به مرحله‌ی اجرا در می‌آید.

- شناسایی دانش: کشف یا شناسایی دانش، آگاهی یافتن از منابع دانش در درون و بیرون سازمان است.

- توسعه دانش: عبارت است از روش‌هایی که به غنا و ارتقای دانش سازمان کمک می‌کند که می‌تواند شامل حمایت سازمان از مؤسسات پژوهشی، توسعه‌ی منابع انسانی و استخدام افراد صاحب دانش باشد.

- انتشار دانش: چگونگی اشتراک‌گذاری دانش موجود و انتقال آن به محل مناسب و مورد نیاز و چگونگی انتقال دانش، به گونه‌ای که در سازمان قابل دسترسی و استفاده باشد.

- استفاده از دانش: به معنای عینیت بخشیدن به دانش به‌دست آمده و اطمینان به استفاده مفید از دانش در سازمان است.

- نگهداری دانش: ذخیره دانش متناسب با اهداف سازمان صورت می‌گیرد به گونه‌ای که قابل دسترسی باشد و امکان روزآمد کردن دانش فراهم باشد.

- ارزیابی دانش: به معنای فراهم شدن امکان اندازه‌گیری سطح دانش است که باعث ارتقاء دانش می شود. در واقع ارزیابی دانش نحوه‌ی رسیدن به هدف‌های معین و استفاده از نتایج آن به عنوان بازخور، برای تعیین یا اصلاح هدف است.(دانپورت و پروساک، ۱۳۷۹، ص ۹۴)

مدیریت دانش از منظر اسلام:

مدیریت دانش از منظر اسلام تلاش برای تحقق دانایی کارکنان، مدیران و ذینفعان درونی و بیرونی سازمان از طریق فرایند سکوت، کسب، نگهداری، به کارگیری و انتشار دانش، برگرفته از آموزه های اسلام برای نیل به اهداف متأثر از نظام ارزشی اسلام است. (منطقی و اکبری ،۱۳۹۲، ص ۷۶)

به اعتقاد آیت ا… جوادی آملی، مقصود از علم و دانش، هستی مجردی است که مراتب گوناگونی دارد. برخی از آنها راجع به مرحله عقل انسان و بعضی دیگر راجع به مرحله وهم و خیال و مانند آن هستند و هرگز علمی که در حدّ تجرّد وهمی یا خیالی است، همتای دانشی که در حدّ تجرّد عقلی است، نیست. پس از این جهت، بین درجات علم تفاوت قابل ملاحظه‌ای یافت می‌شود؛ همانند حیات که در عین کمال وجودی بودن، دارای مراتب گوناگونی است که هرگز همتای هم نیستند.(سرچشمه اندیشه آملی، ج ۵، ص ۲۳۷) اصل تحصیل دانش به عنوان یک کمال انسانی، در اسلام ترغیب شده است؛ آن علمی هم که حائز اهمّیت است و غفلت از آن قابل اغماض نبوده و اغماض آن، همانا ترک سنّت پیامبر اسلام (ص) محسوب می‌شود، کاملاً بیان شده است: «…إنّما العلم ثلاثهٌ: آیهٌ محکمهٌ أو فریضهٌ عادلهٌ أو سنّهٌ قائمهٌ، و ما خلا هنّ فهو فضلٌ». آیت‌الله جوادی آملی در شرح این حدیث، دانش معهودی را که فراگیری آن بر همگان لازم است این سه قسم بیان می کنند: قسم اوّل، شامل جهان‌بینی الهی است. شناخت اسماء حُسنی و افعال و آثار خدایی و معرفت انبیا و مرسلین و ائمّه اطهار (علیهم السلام) و… مندرج در همین قسم است. قسم دوم، حکمت عملی، اعمّ از فقه، حقوق و اخلاق، و قسم سوم، دانش‌های تجربی که بر اساس سنّت پایدار الهی استوار است، و آنچه خارج از این محورهای یادشده باشد، کمال مسنون است نه مفروض (جوادی آملی، ۱۳۸۶ ب، ص ۲۴۰) حضرت امام خمینی (ره) در شرح این حدیث می‌فرماید: «… بدان که بسیاری از علوم است که بر تقدیری داخلِ یکی از اقسام ثلاثه است که رسول اکرم (ص) ذکر فرموده‌اند؛ مثل علم طب و تشریح و نجوم و امثال آن، در صورتی که نظیر آیت و علامت به سوی آنها داشته باشیم، و علم تاریخ و امثال آن، در صورتی که با نظر عبرت به آنها مراجعه کنیم» (شرح چهل حدیث امام خمینی (ره)، ص ۳۹۶)

از مجموع نظریات این نتیجه حاصل می‌شود که آن علومی که نیاز جامعه بشری را رفع می‌کنند و ملّت‌ها، به ویژه ملت‌های اسلامی را مستقل می‌نمایند، همانند طب، صنعت، کشاورزی و …، هرگز زائد نبوده، بلکه تحصیل آنها واجب عینی یا کفایی است و حکم وجوب عینی یا کفایی آنها را قسم دوم تأمین می‌کند و فراگیری مسائل آن را قسم سوم به عهده دارد و نشانه ضرورت تحصیل آنها این است که امام صادق (ع) فرموده: «لا یستغنی أهل کلّ بلد عن ثلاثه یفزغ إلیهم فی أمر دنیاهم و آخرتهم فإن عدموا ذلک کانوا همجاً، فقیه عالم ورع و أمیر خیر مطاع و طبیب بصیر» (حرّانی). اگر علوم تجربی، مانند صنایع نظامی یا طب، در تأمین تمدن اصیل دخیل نمی‌بودند، فقدان آنها مایه زندگی حیوانی داشتن نمی‌شد؛ پس اینگونه از علوم، جزء همان سه علم‌اند؛ بنابراین، رشته‌های علومی که تحصیل آنها فریضه است، مشخص است.(جوادی آملی، ۱۳۸۶ الف، ص ۲۴۰ و ۲۴۱)

آیت‌الله جوادی آملی معتقد است حقیقت اسلام اگر بخواهد به صورت عینی متمثّل شود، به صورت پیامبر اکرم (ص) و امام معصوم، مانند امیرالمؤمنین (ع) تجلّی می‌کند، و اگر بخواهد به صورت لفظی و کتبی ظهور کند، به چهره نورانی قرآن و حدیث معتبر مجسّم می‌شود، و سخنی که رسول اکرم (ص) درباره خود و همچنین پیرامون امام معصوم دارد، به منزله تعریف اسلام است. برای نمونه حدیث معروف «أنا مدینه العلم و علی بابها» (شیخ صدوق، خصال، ص ۳۰۷) بشرهای متمدن بالفطره را به مدینه علومی که فراگیری آنها لازم است، دعوت می‌کند، و اسلام را مهد جهان‌بینی الهی، فقه، حقوق، اخلاق، و علوم سودمند تجربی می‌داند، و آنجه درباره قرآن و سنّت معصومین (ع) آمده است، گاهی به صورتِ «إنّی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی» (مجلسی، بحارالانوار، ج ۲، ص ۲۵۵) بیان می‌شود، و گاه به صورت «أنا مدینه العلم و علی بابها»، زیرا منظوراز «أنا» همان ثقل اکبر و قرآن کریم است، و مقصود از «علی» شخص معین امیرالمؤمنین (ع) نیست، بلکه شخصیت حقوقی آن حضرت، یعنی حقیقت ولایت و امامت است در همه معصومین (علیهم السلام) تجلّی دارد. (جوادی آملی، مجله اسراء، ۱۳۸، شماره ۸)

ارتباط مدیریت دانش با دفاع و امنیت

نقشی که مدیریت دانش در حوزه های نظامی و کارکردهای دفاعی می تواند بر عهده دارد، به عنوان یک حوزه رشد و توسعه در راهبرد سرمایه گذاری فناوری کشورهای پیشرفته قابل مشاهده است.

از سوی دیگر تصویرسازی تعامل سریع با محیط که برآورد دقیق و به هنگامی از تمامی عملیات و اقدامات درون فضای نبرد ارائه می کند، تصمیم گیرندگان را قادر می سازد تا درک روشنی از آخرین وضعیت جاری، نبرد دشمن، و محیط و… داشته باشند. بنابراین وجود سامانه اعلام وضعیت پایانی محتمل و مطلوب را نیز ارائه می کند.

این در حالی است که امروزه پیچیدگی های محیط چالشی رو به افزایش و در حال گسترش است، زیرا همیشه حجم قابل توجهی از اطلاعات وجود دارد که نیازمند پالایش، ترکیب و تجزیه و تحلیل است. برای رفع این مشکل مدیریت دانش نیز می تواند برای تلفیق، ترکیب و پردازش اطلاعات وارد میدان شود. اما بدون فرآیند های تبدیل دانش، حتی مدیریت اطلاعات نیز به عنوان مشکلی تازه بر سایر مشکلات افزوده خواهد شد. در محیط هایی این چنین پیچیده مدیریت دانش می تواند تقویت کارایی سامانه های آگاهی رسان وضعیت را بر عهده گیرد (گاوین و وارزونیسکی، ۱۳۸۴).

مدیریت اطلاعات نظامی نیز مانند سایر حوزه های دفاعی نیازمند مدیریت دانشی است که دقیق، درست و به هنگام باشد تا در سایه آن ترکیب، موقعیت، توانمندی ها و مقاصد نیروهای بالفعل دشمن را شناسایی کند تا از این طریق امکانات غفلت زدگی راهبردی، عملیاتی، تاکتیکی و فناورانه را ره کمترین حد ممکن برساند. چرخه اطلاعاتی در این فرآیند شامل چهار مرحله کسب، جمع بندی و ارزیابی داده های و تبدیل آنها به اطلاعات و سپس انتشار آن است.

1. مرحله نخست: این فرآیند تعیین مسیر می باشد. در این مرحله فرماندهان نیازهای خود را تعیین و به ستاد ابلاغ می کنند. ستاد نیز به سهم خود مطالب موجود را جمع اوری کرده و سایر نواقص اطلاعاتی را از منابع دیگر درخواست می کند.
2. مرحله دوم: عمل جمع آوری: در این بخش داده های حاصل از شناسایی و مشاهده درخواستی به همراه سوابق موجود در ستاد جمع اوری خواهد شد.
3. مرحله سوم: پردازش اطلاعات جمع آوری شده است. در فرایند پردازش، اطلاعات دسته بندی، ارزیابی، تجزیه و تحلیل، یکپارچه سازی و برآورد می شود.
4. مرحله چهارم: انتشار اطلاعات: اطلاعات ناب و صحیح در اختیار کاربران قرار داده می شود (گاوین و وارزونیسکی، ۱۳۸۴).

سازمان های دفاعی، هم اکنون در مسیر پیشرفت و توسعه فناوری ها و سامانه های پیشرفته دفاعی در حوزه های نرم افزاری و سخت افزاری با قدرت پیش می رود؛ این رویکرد با بینش و رهنمودهای عمیق فرمانده محترم کل قوا و الزام مسئولان مختلف از جمله وزارت دفاع در زمینه مدیریت دانش همراه شدخ و موجب توسعه و گسترش روز افزون نگاه دانش محور در بخش دفاعی و نیاز مبرم به نهادینه‌سازی مدیریت دانش در سطح سازمان‌های دفاعی شده است.

سازمان های دفاعی (اعم از صنعتی / خدماتی / پژوهشی و …) که در راستای تحقق فرآیند ایده تا محصول تلاش می کنند باید بتوانند با تمرکز بر دارایی های دانشی خود و کل ساختار شبکه ای بخش دفاع، به خلق ارزش ها و شایستگی های پایدار دفاعی دست بزنند. (گاوین و وارزونیسکی، ۱۳۸۴).

در یک جمع بندی کلی می توان گفت:

امروزه در اغلب سازمان ها، اطلاعات و به ویژه دانش از جمله مهم ترین منابع استراتژیک محسوب شده است و اساس توانمندی های سازمانی را شایستگی ها و توانایی های متمایز در تسهیم دانش و تلفیق دانش اطلاعات تشکیل می دهند. لیکن عمده تلاش های سیستمی در راستای تحقق این تسهیم به شکست می انجامد. حتی در بسیاری از موارد که در زمینه قابلیت های تکنوژیک فناوری اطلاعات کمبودی در این راستا احساس نمی شود، تحقق چنین دستاوردی به ندرت رخ داده است و دست یافتن به موفقیتی نسبی نیز در این زمینه به آسانی مقدور نمی باشد.

ویژگی منحصر به فرد قرن جدید - که ازآن با عنوان عصر اطلاعات یاد می کنند- نوآوری و تغییر سریع است.

سازمان ها در عصر دانش در تمام سطوح با چالش های بزرگ سازگاری پویا مواجهند. در واقع می توان گفت عصر جدید جولانگاه تاخت و تاز سازمانهایی خواهد بود که ظرفیت های اساسی دانش را به کار بسته اند و از آن در مسیر پیشرفت در حوزه رقابت استفاده می کنند.

امروزه سازمانها با حجم انبوهی از اطلاعات و دانش روبرو هستند که مدیریت و بهره برداری صحیح از آن دغدغه ای بزرگ برای سازمان هاست.

مدیران سازمانهای دانش محور، فناوری اطلاعات را به عنوان نیروی محرکه و عامل موثر در پیشرفت و موفقیت مدیریت دانش و غلبه بر چالش ها به کار می گیرند.

فناوری اطلاعات به عنوان مهمترین عامل توانا ساز فرآیند مدیریت دانش با سرعت و دقت بالا اجرای فرآیند مدیریت دانش را به طور چشمگیری بهبود بخشیده است.

ایجاد دانش به توانایی سازمانها در ایجاد ایده ها و راه حل ها ی نوین و مفید اشاره دارد. مدیریت دانش همچون سیستمهای اطلاعات ریشه در رشته های مرجع دیگری دارد.

امروزه دانش به عنوان یک دارایی کلیدی و ارزشمند شناخته می شود و مدیریت صحیح آن مبنای رشد پایدار و عامل حفظ مزیت رقابتی ماندگار سازمان به شمار می رود.

تحولات گسترده جهانی در نگرش به علم و تکنولوژی های روز و به طور کلی ارزش ها و معیارها، باعث شده توجه به استراتژی های مدیریت دانش بیش از پیش مورد اقبال پژوهشگران قرار گیرد و همچنین همه تلاش های سازمان ها برای دستیابی به بهره وری بالاتر و عملکرد با کیفیت بهتر می‌باشد و این امر باعث می‌شود تا مسئولین و متخصصان به دنبال آن باشند که عوامل مؤثر بر افزایش و رشد عملکرد سازمانی را شناسایی و از آن استفاده کنند.

باید در سازمان های دفاعی و نظامی، سطح اعمال قدرت را برای کارکنان مشخص کرد و به آنها تفهیم کرد که اعمال قدرت در سازمان های نظامی تنها در سطح ملی است و در سطح کارکنان، تیم و حتی سازمان نیست. همچنین باید سیستم پاداش دهی را در سطح تیم ها تغییر داد؛ راه هایی را پیدا کرد که تبادل دانش را تقویت کند و برای آن پاداشی نیز وضع شود؛ افرادی که یاد می گیرند، یاد می دهند و به تبادل دانش می پردازند را شناسایی کرده و مورد تشویق قرار داد و درصدد رفع علت کم توجهی برخی افراد به اهمیت و جایگاهتبادل دانش و اطلاعات برآمد.

با توجه به تاکید فراوان دین مبین اسلام در فراگیری علم و دانش و تاکید حضرت امام خمینی (ره) رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) مبنی بر اهمیت علم و فناوری باید از اندوخته های مدیران، کارکنان و… صاحبنظر و از خلاقیت ها و نوآوری های آنان در تولید و صنعت و امور نظامی و… استفاده شود و این آموخته ها به نسل جدید منتقل شود و این مساله با کارگیری مدیریت دانش محقق می شود که سبب می شود از دوباره کاری و موازی کاری جلوگیری به عمل آید و در نتیجه بازدهی و خروجی سازمان افزایش یابد.

مدیریت دانش با گردآوری و به اشتراک گذاری تجارب و آموخته ها و با تبدیل دانش نهان به دانش آشکار استفاده کامل از دانش را در یک سازمان یه خصوص سازمان نظامی عملیاتی می کند.

مبانی مدیریت دانش از منظر اسلام به شرح ذیل می باشند:

1. مبنای معرفت شناسانه: دانش به مثابه رزق، مفتاح، سراج و میزان دستیابی به کمال و معرفت شناسی با رویکردی الهی و حق مداری حق محوری و مدیریت دانش - اداره دانش و کنش های دانشی بر محور حقیقت و...
2. مبنای انسان شناسانه: انسان دارای مقام خلافت اللهی و امامت و رابط بین دین و تمدن
3. مبنای هستی شناسانه: هستی شناسی با رویکردی الهی و جهان بینی توحیدی همچنین باید گفت اصل تعقل و خردورزی، اصل ایمان و تدین و جدایی ناپذیری حقیقت دانش از ایمان، اصل تجربه و عمل گرایی، اصل تعلیم و تعلم و استمرار تا پایان عمر، اصل جداناپذیری جوهر دانش از عمل، اصل نور بودن و الهی بودن و تقدس علم، اصل اکتسابی بودن علم، اصل الهام مدار بودن، اصل عبرت، اصل فرایندمحور بودن، اصل مشارکتی بودن، اصل معنویت مدار بودن و اصل حکمت مدار بودن از مهم ترین اصول مدیریت دانش از منظر اسلام محسوب می شوند که دارای مولفه های ی همچون: تزکیه و تقوا و تربیت، اکتساب و طلب علم، شناسایی و کشف علم و تولید علم، حفظ و تعلیم علم، عمل و بکاربست علم، زکات و نشر علم، تدوین و راهبردی کردن علم، افزایشی و کاهشی بودن، مشکک بودن خرد (رتبه بندی و تقسیم)، آفات عقلی، روحی و عملی، زهد، ایمان، اخلاص، ضروری بودن، مسئولیت پذیر بودن، مشارکت پذیر بودن، موارد واجبات فعلی، موارد محرمات فعلی، مدارا و اراده و عزم می باشد.

از مهم ترین شاخصه های مدیریت دانش از منظر اسلام نیز می توان به همنشینی باعلما، گردش در زمین، ترحم بر نادان باتقوا، رایزنی تجربه، ادب، پژوهش، جستجو، پرسش، حیاء، فهم، دوستی، مردم دوستی، بیم از خدا، کم گویی، یقین، حب آخرت، دوری از گناه، روشنایی قلب، واقع گرایی، آرمان گرایی، تواضع، قناعت، مشاوره، زبان فصیح، عدم لجاجت، تعامل، خوش اخلاقی، توان مدیریت، عبادت، شیطان شناسی، شناخت موانع، شناخت تهدیدها، عزم، اندیشیدن، شناخت آرا، انتخاب استاد، استمرار، خیرخواهی، رعایت حقوق دیگران و… اشاره کرد.

تهیه و تنظیم: حمید صادقی

متن کامل پژوهشی در دفتر مکتب و اندیشه دفاعی – امنیتی دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی موجود است. برای آشنایی بیشتر به این دفتر مراجعه شود.

اهم منابع و مآخذ:

1. قرآن مجید
2. امام خمینی (ره)، شرح چهل حدیث امام خمینی (ره)،
3. ابراهیم زاده آملی، عبدالله، دین پژوهی
4. ابراهیمی و همکاران، آمادگی دفاعی ۱۳۹۲
5. اخوان و همکاران، تبیین مدیریت دانش از منظر اسلام، ۱۳۹۲
6. تقوی و پاکزاد، مجله توسعه تکنولوژی، ۱۳۸۶
7. جوادی آملی، عبدا…، سرچشمه اندیشه، ج۵
8. دانپورت و پروساک، مدیریت دانش، ترجمه دکتر حسین رحمان سرشت، ساپکو، ۱۳۷۹
9. شیخ صدوق، خصال
10. عراقیه، فتحی واجارگاه، فروغی ابری و فاضلی، مجله مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی، ۱۳۸۸
11. علیرضایی و تولایی، ماهنامه مدیریت و فرهنگ توسعه ،۱۳۸۷
12. مجلسی، محمد باقر، ۱۴۰۳ ق، بحارالانوار، چ دوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ه.ق
13. معروفی، کیانمنش، مهرمحمدی و علی‌عسکری، ماهنامه آموزش عالی، ۱۳۸۸
14. منطقی و اکبری، مدیریت دانش با الهام از منابع اسلامی ،۱۳۹۲
15. Cohen, Wesley &Leviathan, Absorptive Capacity: A New Perspective On Learning And Innovation. Administrative Science Quarterly, 1990, voI.35
16. Grover & , Madhav, Knowledge Management and Competitive Advantag. 1998
17. March و Published Online: February 1, 1991
18. و... ‌