اندیشه نظامی، چیستی و ویژگی های آن

پس از بحث و بررسی در رابطه با اندیشه دفاعی و اندیشه امنیتی، به اندیشه نظامی اشاره می شود

اندیشه های نظامی بیانگر طرز تلقی مکاتب، نظام های سیاسی، اندیشمندان و نوع نگرش آنها به مسائل و موضوعات نظامی است

چیستی اندیشه نظامی

اندیشه نظامی، مجموعه ای کلی از عقاید و ایده ها است که الهام بخش طراحان سیاست دفاعی و راهبرد نظامی است. اندیشه نظامی در پی یافتن پاسخی برای این پرسش اساسی است که چگونه می توان کشور را در برابر تهدیدهای نظامی و غیر نظامی مصون و محفوظ نگه داشت و بر دشمن پیروز شد (عسگری ،۱۳۹۱،۳)

اندیشه نظامی را می توانیم مانند مثلثی تصور کنیم که سه عنصر مبانی نظری و عقیدتی، تفکرات و تجارب نظامی و تحولات سیاسی و نظامی سه راس آن را تشکیل می دهند (همان، ۵)

اگر تبیین اندیشه نظامی به مفهوم عام را «صرف وجود نوعی تفکر قابل بحث در باب امور نظامی» در نظر بگیریم اندیشه نظامی به مفهوم خاص، عبارت از «مجموعه تفکرات منسجم، دارای مبنا، مستدل و منطقی در باب امور نظامی» است. ولی اگر بخواهیم تعریفی معرفت شناسانه از آن ارائه کنیم باید بگوییم که: (اندیشه نظامی، تفکر و تاملی منسجم، دارای چارچوب نظری، اصولی و مستدل و با اهمیت در مورد امر یا رای نظامی است).

به عبارتی، اندیشه نظامی، تفکری است قاعده مند و توام با انسجام درونی که به بررسی مسئله بقای مادی و معنوی یک جامعه پرداخته و آن را در برابر خطرها و تهدیدهای نظامی و خارجی ایمن کند و در جهت حصول به امنیت و تامین منافع آن، به چاره جویی بپردازد (همان)

ویژگی های اندیشه نظامی:

نظر به اهمیت و جایگاه اندیشه نظامی، این اندیشه نیز باید دارای ویژگی هایی باشد تا بتواند از کارکرد لازم برخوردار باشد؛ که این ویژگی ها عبارتند از:

۱- مبتنی بر قالب های فکری باشد:

قالب های فکری به این واقعیت اشاره دارد که نگرش های فلسفی شناخت شناسانه، موجب می شود اندیشمند از زاویه ای ویژه به مباحث اندیشه پردازی بنگرد. تجربه نشان داده است که هر اندیشمندی بعضی از مفروض هارا آگاهانه یا به اقتضای نگرش فلسفی، رهیافت، روش یا ارزشهای خود، بدیهی و مسلم می انگارد. این امور همان قالب های فکری هستند که در شکل گیری اندیشه های نظامی موثرند.

۲- مبتنی بر خلاقیت ذهنی باشد:

اندیشه نظامی نمی تواند تکرار مباحث و افکار پیشینیان باشد چرا که در این صورت اطلاق اندیشه بر آن آرا، صحیح نخواهد بود؛ بنا بر این اندیشمند نظامی برای تولید اندیشه نظامی، باید از خلاقیت ذهنی مناسبی برخوردار باشد تا با به کارگیری قالب های فکری و استفاده از تجارب، اندیشه ای نوین را طرح نماید

۳- کاربردی باشد:

اندیشه نظامی تدوین می شود تا مورد استفاده علمی قرار گیرد، در غیر این صورت در بهترین حالت بیانگر فلسفه نظامی خواهد بود. اندیشه نظامی باید قابلیت اجرایی داشته باشد

۴- متناسب باشد

از شرایط اصلی اندیشه نظامی متناسب بودن آن اندیشه با شرایط، داشته ها و نیازها است. اگر اندیشمند نظامی در اندیشه پردازی خود به قابلیت، توانایی و نیازها توجه نداشته باشد به احتمال فراوان نتیجه تلاشهای او، اندیشه هایی عقیم و نامناسب خواهد بود. از دیگر تناسب ها آن است که اندیشه نظامی باید متناسب با امور نظامی باشد.

۵- نظام مند باشد

هر اندیشه ای باید نظام مند باشد. به عبارت دیگر، اجزای هر نظام اندیشگی (ذهنیت اندیشمند) باید به لحاظ ماهیت و کارکرد دارای سازگاری باشند، به عبارت دیگر می توان گفت: اندیشه های نظامی لیبرال در یک جامعه با ماهیت و ساختار های مذهبی، واجد کارکرد های قابل قبول نخواهد بود (جعفری و …، ۱۳۹۵: ۳۹-۳۸)

موضوع و مسائل اندیشه نظامی

همانطور که می دانیم هر دانش یا اندیشه ای دارای موضوعی است. بر این اساس اندیشه نظامی دارای موضوعی است که آن را از سایر اندیشه ها و معارف متمایز ساخته و آن عبارت است از: دستاورد های خرد انسانی در طول تاریخ در خصوص مسئله حفظ و بقای نوع انسان در مقابل خطرها و تهدیدها با تامین منافع او از طریق کاربرد قوه قهریه یا زور می باشد

بر همین اساس اندیشه نظامی دارای مسائل گوناگونی است. مهمترین مسائل اندیشه نظامی عبارتند از:

1. مبانی و بنیان های نظری و فکری و اعتقادی شکل گیری اندیشه های نظامی
2. تاثیر و تاثر اندیشه نظامی نسبت به زمان و تحولات
3. اصول جنگ
4. مقررات و قواعد جنگ
5. اخلاق و جنگ
6. معاهده ها و قرارداد های نظامی و … (جمشیدی، ۱۳۹۶: ۶۰)

سطوح بررسی اندیشه نظامی

اندیشه نظامی در سطوح گوناگونی قابل بررسی و پژوهش می باشد که به اختصار عبارتند از:

1. شخصیت ها یا اندیشمندان نظامی
2. نظام ها و دولت ها مانند اندیشه نظامی جمهوری اسلامی ایران
3. کتاب ها و آثار نظامی مانند اندیشه نظامی در سیاست نامه
4. تمدن ها مانند اندیشه نظامی تمدن هخامنشی در ایران
5. ادیان و مکاتب الهی مانند اندیشه نظامی دین اسلام
6. مکاتب بشری مانند اندیشه نظامی لیبرالیسم
7. ادوار تاریخی مانند اندیشه نظامی در صدر اسلام (همان ۶۲)

در نهایت می توان بیان داشت که: اندیشه نظامی به مفهوم خاص، عبارت از «مجموعه تفکرات منسجم، دارای مبنا، مستدل و منطقی در باب امور نظامی» است که دارای ویژگی هایی همچون ۱- دارای قالب فکری، ۲- دارای خلاقیت، ۳- کاربردی، ۴- متناسب، ۵- نظام مند بودن می باشد

اندیشه نظامی دارای موضوعات گوناگونی است همچون: اصول جنگ، مقررات و قواعد جنگ، اخلاق و جنگ و … که در سطوح مختلفی همچون ۱- شخصیت ها یا اندیشمندان، ۲- نظام ها و دولت ها ۳- کتاب ها و آثار نظامی و… مورد بررسی قرار می گیرند

منابع و مراجع:

پس از قرآن و نهج البلاغه

۱- جعفری (۱۳۹۵)، سید اضغر و همکاران، درآمدی بر دفاع در اندیشه امام خامنه ای (مدظله العالی)، تهران، چاپخانه مطهر

۲- جمشیدی (۱۳۹۶)، محمد حسین، اندیشه نظامی امام علی (ع)، پروژه تحقیقاتی در ستاد کل نیروهای مسلح

۳- عسگری (۱۳۹۱) محمود، ویژگی ها و مولفه های کلیدی اندیشه نظامی امام خامنه ای، گزیده مقالات اولین همایش تبیین اندیشه های دفاعی امام خامنه ای، تهران یاران شاهد