اصول اندیشه نظامی از منظر حضرت امام خمینی (ره) (۱)

بنیانگذار انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی (ره)، یکی از مهم ترین و تأثیرگذارترین چهره های تاریخ معاصر است. ایشان با بهره گیری از دین اسلام و آموزه های دینی همواره تلاش کردند تا تمامی جوامع اسلامی و به ویژه ملت ایران اسلامی را به سمت سعادت و تعالی و هدف نهایی انسان؛ یعنی عبودیت و بندگی هدایت کنند.

از آنجا که قرآن کریم بنیاد اندیشه نظامی و هر گونه اقدام و حرکت نظامی را بر مبنای حفظ و بقای جان و مال، حقوق و آزادی های اساسی انسان و حراست از ایمان و عقیده او قرار می دهد؛ به عبارت دیگر در بعد نظامی، حرکتی از نظر قرآن و اسلام تجویز می شود که حالت دفاعی و تدافعی داشته باشد، حضرت امام خمینی (ره) نیز با بهره گیری از قرآن کریم دفاع نظامی را مورد توجه قرار داده اند.

ایشان با در نظر داشتن آرمان ها، اهداف و… اسلام و انقلاب اسلامی برای موضوع دفاع، امنیت و نظامی گری، مبانی و اصولی را مدنظر داشتند که شناخت صحیح آن می تواند اندیشه نظامی را به خوبی تبیین و تشریح نماید.

در همین راستا، اصول اندیشه نظامی از منظر حضرت امام خمینی (ره)، مورد بررسی قرار می گیرد.

اصول اندیشه نظامی از منظر حضرت امام خمینی (ره)

برخی از مهمترین اصول اندیشه نظامی امام (ره) عبارتند از:

۱- دفاع؛ اصلی مهم در اندیشه حضرت امام خمینی (ره)

حضرت امام خمینی (ره) با بهره گیری از دین اسلام و آموزه های دینی و با پیروی از اصول هدایتگر آن می فرماید: «ما هیچ وقت سر دعوا با کسی نداشتیم، ما برای حفظ اسلام دفاع باید بکنیم، برای حفظ مملکت اسلامی دفاع باید بکنیم…».(موسسه نشر آثار امام، ۱۳۷۶ :۴۴۶-۴۴۵) در بیان اصل دفاعی بودن جنگ و جهاد و به طور کلی مبارزه نظامی در اسلام، استاد شهید مرتضی مطهری هم می نویسد: «در این جهت اختلافی میان محققین [مسلمان] نیست که ماهیت جهاد دفاعی است. جهاد، فقط به عنوان دفاع و در واقع مبارزه با یک نوع تجاوز است و می تواند مشروع باشد.» در جای دیگری نیز ایشان با تأکید بیشتری می نویسد: «در این اصل کلی هیچکس تردیدی ندارد که جهاد [در اسلام] فقط و فقط به عنوان دفاع مشروع است…» (مطهری، ۱۳۶۸: ۴۴، ۲۹)

۲- عبادت و قداست جهاد و جنگ

از منظر حضرت امام خمینی (ره) جهاد و جنگ دارای قداست هستند. ایشان در این رابطه می فرمایند: «… همه چیز و همه مسائل از اینجا شروع می شود که قیام لِله باشد. انسان نهضت کند برای خدا، بایستد برای خدا و از این خواب بیدار شود».(تفسیر سوره حمد، ص ۴۹)

۳- توجه به عزت و اقتدار اسلام

توجه به عزت و اقتدار اسلام از مهم ترین اصول اندیشه نظامی از منظر حضرت امام خمینی (ره) محسوب می شود. ایشان در این رابطه می فرمایند:

«مسلمین باید توجه به قدرت اسلام داشته باشند. این قدرت اسلام بود که با دست خالی یک ملتی را بر یک دولت غاصب بزرگ و ابرقدرت های بزرگ عالم غلبه داد، این قدرت اسلام بود.» (صحیفه امام، ج ۱۳، ص ۲۷۹)

۴- عمل به تکلیف

حضرت امام خمینی (ره) نیز جنگ را از زاویه ای می نگرد که در آن پیروزی یا شکست اصل نمی باشد، بلکه عمل به تکلیف محور اصلی آن است. به بیان دیگر، از نگاه ایشان انسان مسلمان باید آنچه در توان دارد برای انجام تکلیف و مسئولیت الهی خود به کارگیرد و از هیچ چیزی دریغ نداشته باشد و به نتیجه عمل خود نگاه نکند. لذا حضرت امام (ره) نیز به پیروی از مولای خود حسین بن علی (ع) وارد شدن به جنگ را از این زاویه می نگرد و در مقاطع مختلفی می فرماید: «… ما مرد جنگیم و تسلیم برای مسلمانان معنا ندارد.» (صحیفه امام، ج ۱۳، ص ۲۱۳)

«… ما می گوئیم تا شرک و کفر هست، مبارزه هست و تا مبارزه هست ما هستیم.» (صحیفه امام، ج ۲۱، ص ۸۸)

«… ما در جنگ برای یک لحظه هم نادم و پشیمان از عملکرد خود نیستیم، مگر فراموش کرده ایم که ما برای ادای تکلیف جنگیده ایم و نتیجه فرع آن بوده است.» (صحیفه امام، ج ۲۱، ص ۲۸۴)

۵- کمال رزم

حضرت امام خمینی (ره) در این باره می فرماید: «آن مذهبی که جنگ در آن نیست ناقص است».(مؤسسه نشر آثار امام، ۱۳۶۷: ۱۶۱) و به بیان شهید بهشتی: «اگر انسان در راه خدا غضب کند و غضبش فی ا… و لِله باشد، این کمال است. اگر انسان در راه دفاع از حقوقش غضبناک و خشمگین شود باز هم کمال است.» (بهشتی، ۱۳۶۱: ۴۸)

۶- خودکفایی

خودکفایی، اتکا به محصولات داخلی و استقلال از محصولات دیگر کشورها از مهم ترین اصول اندیشه نظامی از منظر حضرت امام خمینی (ره) محسوب می شود. ایشان در این رابطه می فرمایند:

«مادامی که بخواهیم مستقل باشیم و زیر بار وابستگی نرویم، باید تحمل این مشکلات و قدرت مبارزه با آن را پیدا کنیم.» (صحیفه امام، ج ‏۱۷، ص ۲۴۳ - ۲۴۴)

۷- مسئولیت پذیری و انجام وظیفه

مسئولیت پذیری و انجام وظیفه از مهم ترین موضوعاتی است که همواره مورد توجه دین اسلام و آموزه های دینی بوده است. این مهم، در اندیشه نظامی حضرت امام خمینی (ره) به عنوان یکی از اصول اندیشه نظامی از منظر ایشان محسوب می شود که نیروهای مسلح باید به این مهم، توجه ویژه داشته باشند. حضرت امام خمینی (ره) در این رابطه می فرمایند:

«… ما در جنگ برای یک لحظه هم نادم و پشیمان از عملکرد خود نیستیم. راستی مگر فراموش کرده‌ایم که ما برای ادای تکلیف جنگیده‌ایم و نتیجه فرع آن بوده است. ملت ما تا آن روز که احساس کرد که توان و تکلیف جنگ دارد به وظیفه خود عمل نمود. و خوشا به حال آنان که تا لحظه آخر هم تردید ننمودند.» (صحیفه امام، ج ۲۱، ص ۲۸۴)

ایشان همچنین فرموده اند:

«… همه ما مأمور به ادای تکلیف و وظیفه ایم نه مأمور به نتیجه» (صحیفه امام، ج ۲۱، ص ۲۸۴)

۸- معنویت و معناگرایی

معنویت و معناگرایی از مهم ترین اصول اندیشه نظامی از منظر حضرت امام خمینی (ره) است که نیروهای مسلح باید آن را سرلوحه کار خود قرار دهند و به صورت پیوسته به این مهم توجه داشته باشند. ایشان در این رابطه می‌فرمایند:

«شما سربازان اسلام، شما جوانمردان با ایمان، با ایمان خودتان شکستید این سدّ بزرگ را، شکستید این قوت طاغوتی را و این قوّه ی شیطانی را. شما با ایمان این پیشرفت را کردید. … و خداوند شما را پیروز کرد و خدا شما را پیروز می کند. مادامی که به خدا توجه داشته باشید.» (سخنرانی حضرت امام خمینی (ره)، ۲۹ اسفند ۱۳۶۷)

«… ملت ما جریان تاریخ را عوض کرد! آنها [رژیم پهلوی و حامیانش] هم حساب همه چیز را می کردند الا یک حساب و آن حساب معنویت [بود]» (صحیفه امام، ج ۱۳، ص ۵۲۱)

۹- قانون مداری

از مهم ترین اصول اندیشه نظامی از منظر حضرت امام خمینی (ره) که نیروهای مسلح باید توجه ویژه ای به این اصل داشته باشند، می توان به قانون مداری اشاره کرد. ایشان در این رابطه می‌فرمایند:

«… ما می خواهیم یک حکومتی داشته باشیم که این حکومت قانون را ملاحظه بکند. آن حکومتی که تمام قوانین بشری را، تمام قوانین عالمی را زیر پا بگذارد و هر جوری دلش بخواهد با یک ملت عمل بکند، ما با او مخالفت داریم. ما می خواهیم یک حکومتی باشد مثل حکومت اسلام که غیر از قانون هیچ چیز حکومت نکند، … قانون فقط حکومت بکند.» (صحیفه امام، ج ۴، ص ۴۰۷ و ۴۰۸)

۱۰- بصیرت

بصیرت از مهم ترین اصول اندیشه نظامی از منظر حضرت امام خمینی (ره) محسوب می شود که نیروهای مسلح باید به این اصل مهم و راهبردی توجه ویژه ای داشته باشند. ایشان در این رابطه می فرمایند:

«مسلمانان جهان باید به فکر تربیت و کنترل و اصلاح سران خودفروخته بعض کشورها باشند و آنان را با نصیحت یا تهدید از این خواب … که هم خودشان و هم منافع ملت های اسلامی را به باد فنا می دهد، بیدار نمایند و به این سرسپردگان و نوکران هشدار بدهند و خودشان هم با بصیرت کامل از خطر منافقین و دلالان استکبار جهانی غافل نشوند.» (صحیفه امام، ج ۲۰، ص ۳۱۹)

۱۱- دشمن شناسی

دشمن شناسی از مهم ترین اصول اندیشه نظامی از منظر حضرت امام خمینی (ره) است که نیروهای مسلح باید به این اصل مهم و راهبردی توجه ویژه ای داشته باشند. ایشان در این رابطه می فرمایند:

«باید متوجه باشید، باید دشمنتان ر بشناسید، اگر نشناسید نمی توانید دفعش کنید.» (صحیفه امام، ج ۱۲، ص ۴۶۳)

ایشان همچنین فرموده اند:

«… همه مسئولان نظام و مردم ایران باید بدانند که غرب و شرق تا شما را از هویت اسلامی تان- به خیال خام خودشان- بیرون نبرند، آرام نخواهند نشست. نه از ارتباط با متجاوزان خشنود شوید و نه از قطع ارتباط با آنان رنجور، همیشه با بصیرت و با چشمانی باز به دشمنان خیره شوید و آنان را آرام نگذارید که اگر آرام گذارید، لحظه ای آرامتان نمی گذارند.» (صحیفه امام، ج ‏۲۱، ص ۳۲۸)

۱۲- عدالت جویی

عدالت به عنوان یکی از مهم ترین اصولی است که مورد توجه اسلام و آموزه های اسلامی بوده است. حضرت امام خمینی (ره) نیز با بهره گیری از اندیشه اسلامی و آموزه های دینی به این موضوع مهم توجه ویژه داشته اند. ایشان در این رابطه فرموده اند:

«… عدل اسلامی را مستقر کنید. با عدل اسلامی، همه همه، در آزادی و استقلال و رفاه خواهند بود.» (صحیفه امام، ج ۷، ص ۱۵)

از دیگر اصول اندیشه نظامی از منظر حضرت امام خمینی (ره) می توان به وحدت فرماندهی، ایثار و شهادت طلبی، مقاومت و پایداری، نیروی انسانی مؤمن، بصیر و کارآمد، تهیه رهنامه و… اشاره کرد.

در یک نگاه کلی می توان گفت با توجه به اینکه اندیشه های بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، حضرت امام خمینی (ره) برگرفته و متأثر از دین اسلام و به ویژه قرآن کریم است، اندیشه نظامی ایشان بر پایه دفاع فعال استوار است که این اندیشه متکی به اصول روشن است.

در یک جمع بندی کلی می توان گفت:

1. توجه به عزت و اقتدار اسلام و جمهوری اسلامی ایران از مهم ترین اصول اندیشه نظامی از منظر حضرت امام خمینی (ره) است.
2. از مهم ترین اصول اندیشه نظامی از منظر حضرت امام خمینی (ره) می توان به معنویت و معناگرایی اشاره کرد.
3. بصیرت از مهم ترین اصول اندیشه نظامی از منظر حضرت امام خمینی (ره) است.
4. از مهم ترین اصول اندیشه نظامی از منظر حضرت امام خمینی (ره) می توان به دشمن شناسی اشاره کرد.
5. قانون مداری از مهم ترین اصول اندیشه نظامی از منظر حضرت امام خمینی (ره) است.
6. مسئولیت پذیری از مهم ترین اصول اندیشه نظامی از منظر حضرت امام خمینی (ره) محسوب می شود.
7. عبادت و قداست جهاد، عمل به تکلیف، بصیرت، عدالت جویی و… نیز از اصول مورد توجه امام (ره) در حوزه اندیشه نظامی است.
8. وحدت فرماندهی، مقاومت و پایداری، ایثار و شهادت طلبی و… از اصول مهم در اندیشه نظامی امام خمینی (ره) به حساب می آید.

اهم منابع و مآخذ

1. قرآن مجید.
2. امام خمینی (ره)، صحیفه امام (ره).
3. بهشتی، محمدحسین، متن سخنرانی دکتر بهشتی در مرکز اسلامی هامبورگ، ۱۴ اکتبر ۱۹۶۵، سازمان انتشارات اسلامی، ۱۳۶۱.
4. جمشیدی، محمدحسین، مبانی اندیشه نظامی در اسلام، تهران: دانشگاه امام حسین (ع)، ۱۳۸۹.
5. جمشیدی، محمدحسین، مبانی و تاریخ اندیشه نظامی در ایران، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۸۰.
6. مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی، سیر تحول اندیشه های نظامی، تهران: ستاد فرماندهی کل قوا، مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی، ۱۳۹۵.
7. مطهری، مرتضی، تربیت در اسلام، تهران، هدی، ۱۳۶۸.
8. منصوری لاریجانی، اسماعیل، سیری در اندیشه دفاعی حضرت امام خمینی (ره)، بنیاد حفظ آثار و ارزشهای دفاع مقدس، ۱۳۷۷.