اصول اندیشه نظامی از منظر حضرت امام خمینی (ره) (۲)

اندیشه نظامی حضرت امام خمینی (ره) که منطبق بر دین اسلام و آموزه های دینی است، دارای اصول مهمی است که در سه سطح ۱- اصول ناظر بر دفاع نظامی در سطح ملی (ایران اسلامی) ۲- اصول ناظر بر دفاع نظامی در سطح جهان اسلام ۳- اصول ناظر بر دفاع نظامی در سطح جبهه جهانی مستضعفین قابل پیگیری است. در همین راستا، در این یادداشت به اصول اندیشه نظامی از منظر حضرت امام خمینی (ره) با توجه به ۳ رویکرد فوق پرداخته می شود:

بعد نظامی

یکی از ابعاد راهبرد دفاع همه‌جانبه مد نظر امام (ره)، بعد نظامی دفاع است که در این قسمت به آن پرداخته می شود.

دفاع نظامی

دشمنان در عرصه‌ی پیکار با موجودیت، استقلال و آزادی یک ملت، از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند؛ گاه با تحریم اقتصادی و گاهی با محاصره‌ی سیاسی و جنگ روانی و تبلیغاتی و گاهی هم با حمله‌ی نظامی، اهداف خود را پی می‌گیرند؛ حضرت امام (ره)، به‌عنوان رهبر و هدایت‌گر نظام، شیوه‌های مبارزه و اهداف آن را در هر عرصه‌ای از جمله دفاع نظامی مشخص فرمودند.

اصول ناظر بر دفاع نظامی در اندیشه دفاعی امام خمینی (ره)

برای بررسی اصول ناظر بر دفاع نظامی به‌عنوان یکی از ابعاد دفاع همه‌جانبه از دیدگاه امام (ره)، مانند دیگر ابعاد دفاع، باید آن‌را در سه عرصه‌ی ملی (ایران اسلامی)، عرصه‌ی جهان اسلام و عرصه‌ی جبهه‌ی جهانی محرومین و مستضعفین مورد بررسی قرار داد. اما، قبل از پرداختن به اصول ناظر بر دفاع نظامی به‌عنوان یکی از بخش‌های استراتژی دفاع همه‌جانبه‌، باید به دو نکته توجه شود:

نخست، مقوله نظامی‌گری و مسائل مربوط به این حوزه، در قدیمی‌ترین آثار مکتوب حضرت امام (ره) مورد توجه و نظر خاص قرار داشته است. چنان‌که در کشف‌الأسرار به‌طور صریح به این مسأله اشاره کرده است (کیوان‌حسینی و درودی، ۱۳۸۸: ۱۹)؛ یا در کتاب ولایت فقیه به‌طور مشخص به مفهوم «جندی» به‌عنوان بخشی از سیره ائمه معصومین (ع) توجه شده است (امام خمینی، ۱۳۸۸: ۱۳-۱۲).

دوم، از آن‌جا که مسأله خدامحوری و تقید به فرامین الهی و مراتب معنوی، نقشی جوهری در اندیشه‌های فقهی - سیاسی حضرت امام (ره) دارد، حوزه نظامی‌گری و دفاع نظامی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و کماکان بر جایگاه «‌‌عقیده» تأکید می‌شود. از این رو به بررسی اصول ناظر بر دفاع نظامی در اندیشه دفاعی امام (ره) پرداخته می شود.

اصول ناظر بر دفاع نظامی در سطح ملی (ایران اسلامی)

مهم‌ترین اصول ناظر بر دفاع نظامی در سطح ملی (ایران اسلامی) در اندیشه دفاعی حضرت امام خمینی (ره) عبارتند از:

- ضرورت حضور تمامی اقشار جامعه در صحنه دفاع از کشور اسلامی همراه با آمادگی دفاعی لازم (صحیفه نور، ج ۱۱: ۱۱۷، ۲۴۴، ۲۷۵؛ ج ۱۲: ۴۴؛ ج ۱۳: ۱۶۵)؛

- اهتمام خاص به اصل «بازدارندگی» در جهت خلع سلاح روانی دشمن (صحیفه نور، ج ۱۲: ۴۶‌-۴۴‌؛ ج ۱۳‌: ۶۰؛ ج ۱۹: ۱۰۴)؛

- ضرورت عمومی ساختن و فراگیری آموزش نظامی (صحیفه نور، ج ۱۹: ۷۹، ۲۰۴)؛

- هوشیاری ویژه و دائم در مورد تجاوز ابرقدرت‌ها (صحیفه نور، ج ۲۱: ۳۸)؛

- توجه خاص به مقوله خودباوری و دیگر ضروریات کیفی در صحنه نبرد و دفاع (صحیفه نور، ج ۱۴ ک ۱۹۴-۱۹۳؛ ج ۱۶: ۶۹-۶۸)؛

- استقامت و بردباری به‌عنوان رمز پیروزی (صحیفه نور، ج ۱۳: ۲۴۰-۲۳۹؛ ج ۱۷: ۲۵؛ ج ۱۸‌، ۱۷ ،۱۸۶؛ ج ۱۹: ۵۹-۵۸)؛

- لزوم توجه کامل به بنیه دفاعی کشور و توسعه و تکامل صنایع و ابزار در این حوزه (صحیفه نور، ج ۱۹: ۱۰۴؛ ج ۲۰: ۲۴۲، ۲۴۰؛ ج ۲۱: ۳۸‌)؛

- ضرورت توجه ملت به فواید و ثمرات نبرد که عبارتند از:

۱ ایجاد کننده وحدت در جامعه (صحیفه نور‌، ج ۱۶‌: ۱۹-۱۸)؛

۲ رسوا کننده مخالفین اسلام (صحیفه نور، ج ۱۸: ۱۱۲-۱۱۱)؛

۳ شکستن ابهت ابرقدرت‌ها (صحیفه نور، ج ۲۱: ۹۴)؛

۴ پدید آوردن تجربیات عملی در دفاع (صحیفه نور، ج ۱۷: ۴۶)؛

۵ معرفی کننده قدرت ملت به دشمن (صحیفه نور، ج ۱۳: ۱۰۷)؛

۶ تقویت مبانی اتکا بر خود (صحیفه نور، ج ۱۶: ۱۶۲)؛

۷ شکوفا کننده مغزها (صحیفه نور‌، ج ۲۱: ۱۹۴)؛

۸ صادر کننده انقلاب به جهان (صحیفه نور، ج ۲۱: ۹۵-۹۴)؛

۹ انتشار دهنده شکوه و عظمت ایمان اسلامی در سطح جهان (صحیفه نور، ج ۲۱: ۹۵-۹۴).

اهتمام و توجه خاص به نیروهای مسلح در موارد زیر:

۱ ضرورت طراحی سازمان و ساختار نیروهای مسلح بر اساس معیارهای وحدت رویه و پایگاه مردمی (صحیفه نور، ج ۱۶: ۱۳۵)؛

۲ منع استیلای کارشناسان و مستشاران خارجی بر‌نیروهای مسلح (صحیفه نور‌، ج ۱: ۱۰۶؛ ج ۳: ۱۵۹؛ ج ۴: ۲۸۶؛ ج ۱۵: ۱)؛

۳ تعمیم تجارب نظامی و دفاعی (صحیفه نور، ج ۲۱: ۱۹)؛

۴ بازسازی نیروهای مسلح (صحیفه نور، ج ۲۱: ۱۹۴‌)؛

۵ هدایت نیروهای مسلح به‌سوی خودکفایی نظامی (صحیفه نور، ج ۱۲: ۴۵).

اصول ناظر بر دفاع نظامی در سطح جهان اسلام‌

مهم‌ترین اصول ناظر بر دفاع نظامی در سطح جهان اسلام در اندیشه دفاعی حضرت امام خمینی (ره) عبارتند از:

- ضرورت توجه مسلمانان به توطئه‌های تاریخی دشمنان برای ایجاد تفرقه میان آنان از طریق تحمیل نبردهای خاص (صحیفه نور، ج ۶: ۱۱۵)؛

- توجه به استقامت به‌عنوان رمز پیروزی (صحیفه نور‌، ج ۱۳‌: ۲۴۰-۲۳۹)؛

- ضرورت تشکیل بسیج در سطح جهان اسلام (صحیفه نور، ج ۲۱: ۵۳).

- و...

اصول ناظر بر دفاع نظامی در سطح جبهه جهانی مستضعفین

مهم‌ترین اصول ناظر بر دفاع نظامی در جبهه جهانی مستضعفین در اندیشه دفاعی امام خمینی (ره) را می‌توان شامل موارد زیر دانست:

- توجه و هوشیاری نسبت به ابرقدرت‌ها در جنگ‌آفرینی میان جوامع (صحیفه نور، ج ۱۳‌: ۵۳)؛

- ضرورت توجه خاص به ماهیت فریب‌آمیز ترتیبات تسلیحاتی جهانی (صحیفه نور، ج ۲۰: ۲۳۸)؛

- اهتمام خاص به ارزیابی دقیق نقش نیروهای نظامی در سیاست‌های جهانی ابرقدرت‌ها (نگرش موضوعی به وصیت‌نامه سیاسی - الهی امام خمینی، ۱۳۷۲: ۱۴۹).

اهداف دفاع نظامی در اندیشه‌ی دفاعی امام خمینی (ره)

در اندیشه دفاعی امام خمینی (ره) اهداف دفاع نظامی در مقابله با دشمنان مشخص شده است که می‌توان در موارد زیر آن‌ها را خلاصه کرد:

دفع تجاوز دشمن

در اندیشه‌ی اسلامی جنگ اصالت ندارد؛ دعوت به صلح و آرامش، هویت اصلی دین است؛ اما اگر کسی یا دولتی اقدام به تجاوز کند، وظیفه‌ی همه‌ی مسلمانان است که برای دفع تجاوز قیام کنند.

امام راحل (ره) بر اساس همین بینش و اندیشه می‌فرمایند:

«ما به‌تبع اسلام، با جنگ همیشه مخالفیم و میل داریم که بین همه کشورها آرامش و صلح باشد؛ لکن اگر جنگ را بر ما تحمیل کنند، تمام ملت‌مان جنگجو است» (صحیفه نور، ج ۱۳: ۱۱۶).

حفظ اسلام

امام راحل (ره) وقوع جنگ در هر شرایطی را شبیخون جبهه کفر علیه اسلام می‌دانستند و معتقد بودند که مجاهدان و رزمندگان از حیثیت اسلام و نظام اسلامی دفاع می‌کنند:

«شما برای حفظ اسلام دارید جنگ می‌کنید». (صحیفه نور، ج ۱۳: ۱۰۹)

دفاع از مرز جغرافیایی و تمامیت ارضی کشور

در اندیشه‌ی دفاعی امام راحل (ره)، اشغال حتی یک وجب از خاک میهن اسلامی غیر قابل تصور است. از این جهت در بیان انتظار خود از نیروهای مسلح و مدافعان سلحشور فرمودند:

«امروز، روزی است که ملت ما باید دست در دست سپاه و ارتش نجیب و دلیر گذاشته و به دشمنان بفهمانند که بر فرض محال اگر وارد شهری شدند، تازه با مردمی مسلح و جنگجو مواجه خواهند شد که از وجب‌به‌وجب شهرشان دفاع می‌نمایند» (صحیفه نور، ج ۱۳: ۹۸).

هم‌چنین امام (ره)، خواهان دفاع از میهن اسلامی، به‌عنوان کشور امام زمان (عج) است:

«از دین خدا دفاع کنید و نگهبان کشور ولی‌الله الاعظم (ارواحنا لمقدمه الفدا) باشید» (صحیفه نور، ج ۱۵: ۲۳۱).

و نیز در وجوب دفاع از مملکت اسلامی فرمودند:

«دفاع از مملکت اسلامی، دفاع از نوامیس مسلمین، از واجبات شرعیه‌ی الهی است که بر همه‌ی ما واجب است» (صحیفه نور، ج ۱۳: ۶۰).

دفاع از استقلال و شرف ملت

در اندیشه امام خمینی (ره)، وقتی تجاوزی علیه یک ملت انجام می‌شود، دفاع و پایداری همه‌ی آحاد ملت باید در حدی باشد که به استقلال و عزت آنان لطمه‌ای وارد نگردد. جنگ فرصتی است که مسلمانان باید اقتدار و شجاعت باطنی خود را در آن ظاهر کنند و آن‌چنان عرصه را بر دشمنان تنگ نمایند که به عذرخواهی و تسلیم وادار شوند. امام راحل (ره) معتقدند که عزت دین و دین‌باوران در جنگ شناخته می‌شود: «جنگ جنگ است و عزت و شرف میهن و دین ما در گروی همین مبارزات است» (صحیفه نور، ج ۱۳: ۹۸).

تنبیه متجاوز و جبران خسارت

یکی از اهداف مهم در دفاع نظامی، تضمین امنیت و صلح شرافتمندانه است که بدون تنبیه متجاوز و پرداخت غرامت و تأمین ضرر و زیان ناشی از تجاوز محقق نخواهد شد؛ امام راحل (ره) فرمودند: «تا از خانه‌ی ما بیرون نروید و تا جرم‌هایی که کردید معلوم نشود که شما مجرم هستید و تا ضررهایی که به ایران زدید، جبران نشود، صلح معنا ندارد» (صحیفه نور، ج ۱۶: ۷۶).

در یک نگاه کلی می توان گفت دفاع نظامی در اندیشه امام خمینی (ره) یکی از ابعاد دفاع همه جانبه است که این دفاع در سه سطح و عرصه ملی، جهان اسلام و جبهه جهانی مستضعفین قابل تبیین است. در اندیشه دفاعی امام خمینی (ره) مردمی بودن دفاع، آمادگی های همه جانبه دفاعی، خودباوری، استقامت، وحدت، سازمان و ساختار کارآمد دفاعی، هوشیاری و دشمن شناسی برای بازدارندگی و دفع تجاوز دشمن، حفظ اسلام و نظام جمهوری اسلامی، حفظ استقلال و شرف ملت، تنبیه متجاوز و … از اهمیت بالا برخوردار است.

در نهایت می توان گفت: مهم ترین اهداف دفاع نظامی در اندیشه‌ی دفاعی امام خمینی (ره) را می توان دفع تجاوز دشمن، حفظ اسلام، دفاع از مرز جغرافیایی و تمامیت ارضی کشور، دفاع از استقلال و شرف ملت، تنبیه متجاوز و جبران خسارت و… ذکر کرد.

اهم منابع و مآخذ:

1. قرآن مجید.
2. امام خمینی (ره)، بیانات و رهنمودها
3. امام خمینی (ره)، صحیفه امام (ره)
4. جمشیدی، محمدحسین، مبانی اندیشه نظامی در اسلام، تهران: دانشگاه امام حسین (ع)، ۱۳۸۹.
5. همان، مبانی و تاریخ اندیشه نظامی در ایران، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۸۰
6. کیوان‌حسینی، اصغر و درودی، مسعود، مقاله: رویکرد «دفاع همه جانبه» در چارچوب تفکر دفاعی امام - ره - شماره ۶۶، بهار ۱۳۸۸
7. مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی، سیر تحول اندیشه های نظامی، تهران: ستاد فرماندهی کل قوا، مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی، ۱۳۹۵.
8. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، نگرش موضوعی به وصیت‌نامه سیاسی - الهی امام خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، ۱۳۷۲