جایگاه آموزه های مهدوی در متون اسلامی

مهدویت آموزه‌ای است که از زمان پیامبر اکرم (ص) به علت گره خوردن آن با اعتقاد به امام حی و غایب از اهمیت و جایگاه ممتازی در تاریخ اسلام برخوردار است. در فرهنگ معین آموزه به معنای درس آمده است.(معین ،۱۳۸۸،۱۲۶) همچنین در فرهنگ جامع سیاسی آن را معادل کلمه دکترین دانسته‌اند .(۱۳۷۲:۴۵۸). مقصود از آموزه در این بحث سلسله ارزش‌ها، هنجارها، باورها و آموخته‌های زیرساختی در علم است که می‌تواند در حوزه دین و مذهب به ویژه دین اسلام به صورت امر تاریخی و سلسله مند، مهدویت را در نسل‌های متعدد اجتماعی به صورت آموزه حمل و نگهداری نماید. از این رو است حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی ^{(حفظه الله)} در همایش ملی " فرهنگ دفاعی-امنیتی براساس آموزه‌های مهدوی" که با تلاش دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی و مرکز تخصصی مهدویت، در آذرماه ۹۷ در شهر مقدس قم برگزار گردید؛ ویژگی اساسی نظام مهدوی را عملی شدن ذات "قائم بالعدل" رسول گرامی (ص) و ائمه معصوم (ع) لحاظ و بر ریشه دار بودن آموزه‌های مهدوی در تاریخ اسلام و تشیع تاکید دارند:

" به ما گفتند شما هم می‌توانید مهدویتی فکر کنید و مهدوی بشوید و برای اینکه مهدوی بشوید از امام دوازدهم شروع نکنید، چون مهدویت مهدی ^(عج) از امامت دوازدهمین امام شروع نشده… او فرزند رسول گرامی و امیرالمؤمنین و ائمه هدی ^{(علیهم السلام)} است… نه تنها رسولی و علوی.. بلکه حسنی و حسینی، سجادی و باقری و صادقی و کاظمی و رضوی و تقوی و نقوی و عسکری بیاندیشید و مهدوی فکر کنید. این وظیفه ماست. (۲۹/‏۹/‏۱۳۹۷)

با نگاهی به منابع معتبر، می‌توان دریافت که آموزه مهدویت به عنوان یکی از آموزه‌های متقن اسلام در متون معتبر معرفی شده است. قرآن کریم، منبع اصلی همه معارف، قوانین وسنگ زیرین بنای تمدن و فرهنگ اسلامی است. یکی از مهم‌ترین معارفی که در قرآن کریم به آن اشاره کرده‌اند؛ مساله "حضور، غیبت و ظهور" منجی عالم بشریت حضرت مهدی ^(عج) است. بنابر نظر مفسران حدود ۵۰۰ آیه از قرآن کریم به مهدویت اشاره دارد. در این آیات پیش بینی نابودی ستم، نوید پیروزی پارسایان، صالحان ومستضعفان، بشارت حاکمیت پرهیزکاران و نیکوکاران آمده است. خداوند متعال در این آیات که به صورت متناوب در هشتاد سوره قرآن کریم آمده است، به صورت کلّی درباره مهدویت سخن گفته است که به صورت اجمالی به چند آیه اشاره می‌شود:

الف) «وَنُرِیدُأَن نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ استُضعِفُوا فِی الأَرضِ وَنَجعَلَهُم أَئِمَّةَ وَ نَجعَلَهُمُ الوارِثِینَ»؛ (قصص/۵) مامی خواهیم برمستضعفان زمین منت نهیم وآنان راپیشوایان ووارثان روی زمین قرار دهیم..در تفسیر این آیه آمده است که یونس بن عبدالرحمن از امام کاظم (علیه السلام) پرسید: آیا شما همان قائم به حق هستید؟ امام کاظم (علیه السلام) فرمودند: «آری، من قائم به حق هستم، اما آن قائم به حقی که زمین را از دشمنان خداپاک می‌کند و آن را پر از عدل و داد می‌کند، پس از آنکه پر از ظلم و جور شده است، او پنجمین فرزند از اولاد من است که غیبتش طولانی خواهد شد. (دلایل الامامه: ۲۳۷) همچنین در آیات دیگری به مساله مهدویت اشاره شده است که موارد زیر نمونه‌هایی از آن است:

• «وَلَقَدکَتَبنافِی الزَّبورِ مِن بَعدِالذِّکرِأَنَّ الاَرضَ یَرِثُها عِبادَی الصّالحونَ» (انبیاء/۱۰۵)
• أمَّن یُجیبُ المُضطر اذا دعاه ویکشف السوء ویجعلکم خلفاءالارض» (نمل / ۶۲)
• هَلْ یَنظُرُونَ إِلَّا أَن یَأْتِیَهُمُ اللَّهُ فِی ظُلَلٍ مِّنَ الْغَمَامِ وَالْمَلَائِکَةُ وَقُضِیَ الْأَمْرُوَإِلَی اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ (بقره/۲۱۰)
• «… لِیُظهِرَهُ عَلَی الدّین کُلّهُ وَ لَوکَرِهَ المُشرِکون؛ (صف / ۹) و) «و إنّه لَعِلمٌ للسّاعة؛ (زخرف/۱۶)
• «…قُل جاءَ الحَق و زَهَقَ الباطِل؛ (اسراء/۸۱)

در سنت و سیره پیامبر عظیم الشان اسلام (ص) نیز می‌توان اهمیت مساله مهدویت را درک کرد. شیخ صدوق ^(ره) در کتاب خود تحت عنوان «کمال الدین و تمام النعمة» از رسول اکرم ^(ص) مجموعاً ۴۵ روایت را مطرح می‌فرماید که این روایات علاوه بر اصل وجود حضرت مهدی (عج) به ویژگی‌های ایشان نیز اشاره فرموده‌اند.(شیخ صدوق ،۱۳۸۲:۲۵۶)

اخبار و روایات فراوانی از ائمه اطهار (ع) در باره‌ی تولد، غیبت، ظهور و قیام جهانی و سایر ویژگی‌های حضرت مهدی (عج) نقل شده است. در واقع سال‌هاپیش از تولد آن حضرت، خصوصیات و ویژگی‌های ایشان از قبیل اینکه او از خاندان پیامبر (ص) از فرزندان فاطمه (س) و از نسل امام حسین (ع) است و با قیام جهانی خونین، زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد پیش‌گویی شده است. حضرت آیت الله صافی گلپایگانی (دامه عزته) قسمتی از این احادیث را در کتاب ارزشمند " منتخب الاثر" جمع آوری نموده‌اند.

بررسی و تحلیل آموزه‌های موجود در گفتمان مهدوی حاکی از آن است که خداگرایی، یکتاپرستی، عدالت گستری، فراهم شدن زمینه‌های لازم برای تحقق حقوق مشترک انسان‌ها، شکل گیری جامعه واحد حقیقی، رهبری واحد برگزیده الهی، توسعه علوم و اطلاعات و همگرایی جهانی بنیادی‌ترین آموزه‌های مهدویت می‌باشند.(فرزندی ،۱۳۹۷:۲۶) همچنین با توجه به دیدگاه جامع مهدویت در اداره جهانی امور با تکیه بر حکومت جهانی ولی عصر ^(عج) در عصر ظهور و قابلیت‌های گفتمان مهدویت در ارائه الگو و برنامه جامع و راهبردی در حوزه‌های مورد نیاز می‌توان دیگر آموزه‌های مهدویت را در ابعاد زیر مورد تبیین قرار داد:

• آموزه‌های سیاسی: عدالت گستری، ولایت مداری، تمدن سازی اسلامی، امیدآفرینی، مهدویت عامل وحدت و همدلی مسلمانان، احترام به انسانیت و کرامت انسانی.
• آموزه‌های نظامی: دفاع همه جانبه، هم افزایی آمادگی رزمی-سازمانی با آمادگی معنوی، مقابله همه جانبه با جنگ افروزی، تمرکز بر امنیت و آرامش عمومی، پرهیز و مقابله با ظلم، قتل و کشتار، مقاومت و عمق بخشی و الهام بخشی دفاع و امنیت در میان امت اسلام.
• آموزه‌های فرهنگی-اجتماعی: وظیفه شناسی، نظم، شهادت طلبی، انسجام و تحکیم روابط اجتماعی مسلمانان؛ تکلیف محوری، ایجاد اتحاد و هویت واحد ملی و اسلامی در میان اقوام، مذاهب و خرده فرهنگ‌ها، نفی خودبرتربینی و خودمحوری.
• آموزه‌های علمی: فراگیری علم، توسعه علوم و فنون و اطلاعات، جامع نگری و آینده نگری، دانش بنیان بودن امور و خودکفایی و خوداتکایی.

منابع و مأخذ:

1. قرآن کریم
2. شیخ صدوق، محمدبن علی بن بابویه، (۱۳۸۲) کمال الدین و تمام النغمة، ترجمه منصور پهلوان، انتشارات مسجد مقدس جمکران
3. طبری، محمد بن جریر ،(۱۳۶۹ ه) دلائل الامامه: مطبعة الحیدریه، النجف الاشرف
4. طلوعی، محمود (۱۳۷۲) فرهنگ جامع سیاسی، تهران، علم و سخن
5. فرزندی، عباسعلی (۱۳۹۷) انقلاب اسلامی؛ زمینه ساز حکومت مهدوی، چکیده مقالات همایش فرهنگ دفاعی-امنیتی براساس آموزه‌های مهدوی، تهران، نشر دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی)
6. مصاحبه‌ها، نشست‌های تخصصی و چکیده مقالات (۱۳۹۷) همایش ملی فرهنگ دفاعی-امنیتی براساس آموزه‌های مهدوی، انتشارات دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی
7. معین، محمد (۱۳۸۸) فرهنگ معین، تهران، نشر امیرکبیر