نیم نگاهی به پیشرفت های جمهوری اسلامی در گام اول انقلاب اسلامی

انقلاب اسلامی مبتنی بر تعالیم متعالی اسلام و در راستای احیای هویت اسلامی - ایرانی، ادبیات و مفاهیم نوینی را خلق کرد که علاوه بر تفوق بر گفتمان های موجود در دهه ۵۰ شمسی؛ یعنی گفتمان های چپ و راست و دیگر روایت های موجود در گروه های اسلامی، توانست شعاع اثرگذاری خود را در محیط داخلی حتی در خارج از جغرافیای ایران توسعه دهد.

این گفتمان با ارائه مدل نوین و مستقل خود و تاکید بر نفی گفتمان های غیراسلامی موجود رویکرد نوینی مبتنی بر آموزه های اسلامی ارائه کرد.

ادبیات و مفاهیم شکل گرفته، در عرصه داخلی منجر به رویکردهای نوینی شد؛ تاکید بر حاکمیت اسلام به جای طاغوت، نفی حضور بیگانگان، تاکید بر توانمندی های داخلی، افزایش مشارکت مردم، تاکید بر قانون محوری به جای محوریت اشخاص و… از نمونه‌های تغییر رویکردی در محیط داخلی پس از انقلاب می باشد. البته این رویکرد صرفاً در محیط داخلی محدود نماند و به محیط پیرامونی و عرصه بین‌المللی هم سرایت نمود.

بر این اساس، رویکرد انقلاب اسلامی از وابستگی به استقلال همه جانبه و تاکید بر ارزش گرایی در عرصه بین‌الملل، پیوند بین منافع ملی (میهنی) و منافع ارزشی (دینی) در تعاملات خارجی و… از جمله مواردی است که می توان به عنوان تغییرات رویکردی در عرصه بین المللی به آن اشاره نمود.

انقلاب اسلامی با همه چالش‌های داخلی و بیرونی که بر سر راه خود داشته و دارد، به تعبیر رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) یک چله پر افتخار را بدون خیانت به آرمان‌هایش پشت سر گذاشته و وارد گام دوم حیات خود شده است. انقلاب اسلامی در حالی وارد گام دوم شده و توانسته دستاوردهای مهمی را کسب کند که در گام اول حیات خود با انواع و اقسام موانع داخلی و خارجی از تجزیه طلبی، ترور رهبران انقلاب و نیروهای انقلابی، جنگ، تحریم و… روبرو بوده است.

نکته حائز اهمیت در تحلیل اهمیت وقوع و کارکردهای انقلاب اسلامی آن است که این رخداد بزرگ، ایران را که در یک مسیری که با تضعیف، تجزیه و تحقیر های تاریخی رو به رو بود، رهانید و با تغییر رویکردهای گذشته، ایران را در شرایط و مسیری قرار داد که هر جامعه و نظام سیاسی که به پیشرفت تمایل دارد، در پی تحقق و دست یافتن به آنهاست.

مهم است که این دریافت به روشنی در مردم به وجود آید که انقلاب اسلامی یک دوران و مسیر طولانی مدت که مختصات اصلی آن تخریب هویت اسلامی - ایرانی، تجزیه ایران و استیلای قدرت‌های بیگانه بود را تغییر داده و ایران را در مسیری عزتمندانه قرار داده است. به برخی از رئوس کلی این تغییرات اشاره می شود:

۱ – در عرصه سیاست خارجی بر اساس قاعده نفی سبیل تسلط هیچ قدرتی بر نظام جمهوری اسلامی پذیرفته نمی شود و اصول حکمت، عزت و مصلحت در عرصه تعامل مورد توجه هستند.

۲ – در عرصه سیاست داخلی، مردم از طریق انتخابات و دیگر آزادی های سیاسی و اجتماعی در سرنوشت خود نقش ایفا می کنند.

۳ – در عرصه امنیت، تکیه اساسی و رویکرد کلان بر مبنای امنیت مردم پایه و درونی مدنظر است.

۴ – در عرصه فرهنگ، رویکرد اعلام شده بر هویت اسلامی - ایرانی و نفی غرب گرایی استوار است.

۵ – در بخش اقتصاد، رویکرد مطلوب رهایی از اقتصاد تک محصولی و بهره گیری از توانمندی‌ها و ظرفیت‌های درونی کشور مورد نظر است.

با وجود اعلام و طراحی رویکردهایی که به آنها اشاره شد باید گفت که هرچند در بخش عملکردی، مردم و مسئولان به همه آرمان‌ها و مطالبات مورد نظر و اعلام شده خود در انقلاب اسلامی دست نیافته اند، اما در عین حال گام‌های مهمی برداشته شده و تحولات اساسی رخ داده که ابعاد مختلف آن باید مورد بحث قرار گیرد.

بر اساس پنج ارزش، دستاورد و مطلوبیت کلان و بنیادین می‌توان یک جمع‌بندی از عملکرد انقلاب و نظام جمهوری اسلامی ایران ارائه کرد و از برآیند این برآورد، مسیر آینده را از لحاظ اولویت ها و نیز به کارگیری امکانات مناسب در اداره کشور تعیین کرد.

ارزش های بنیادین به معنای ارزش هایی است که، دارای مطلوبیت عمومی برای آحاد مردم جهان است و وجود و نبود آن برای مردم و نخبگان یک نظام سیاسی دارای اهمیت است و نسبت به بود و نبود آن حساسیت دارند. این پنج ارزش شامل موارد زیر است:

۱ – استقلال سیاسی؛ ۲ – امنیت؛ ۳ – عدالت؛ ۴ – آزادی های سیاسی و اجتماعی؛ ۵ – اقتصاد پیشرفته.

بر اساس کیفیت و نحوه مواجهه و تحقق این ارزش‌ها در گام اول انقلاب، آنها را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد ؛۱- ارزش ها و دستاوردهایی که تحقق آنها مطلوب و قابل دفاع بوده وآثار و نشانه‌های متجلی شدن موفق آنها برای همگان آشکار است؛ ۲- ارزش هایی که جمهوری اسلامی در تحقق آنها به طور متوسط توانسته از خود موفقیت نشان دهد،؛ ۳- ارزش هایی که در جهت تحقق آنها باید جدی تر مورد توجه قرار گیرند.

در حوزه مطلوبیت ارزش هایی با کارنامه ای موفق و قابل دفاع که ارزش هایی مانند استقلال سیاسی و امنیت در این دسته قرار می‌گیرند؛ و ارزش‌هایی که از نظر تحقق، دارای مطلوبیت اجتماعی بالایی است باید گفت: جامعه از عملکرد جمهوری اسلامی در این باره مخصوصاً امنیت، با توجه به بحران ها و ناامنی های فراوان منطقه‌ای، رضایت بالایی دارد. این ارزش ها به طور طبیعی نیازمند تقویت است، واقعیت آن است که در حوزه استقلال و امنیت در یک نگاه کلی، قضاوت عمومی و بخش نخبگانی جامعه آن است که عملکرد نظام قابل تحسین است. این ارزشها و کارکردها را می توان ارزش های بنیادین و زیرساختی نیز نامید؛ زیرا دیگر کارکردهای مهم یک نظام سیاسی وابسته به چنین ارزش‌هایی است و چنانچه در استحکام و ثبات این ارزش ها، اختلال و تزلزل ایجاد شود، مسئولین و کارگزاران توانایی عملیاتی سازی اقدامات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را نخواهند داشت؛ نکته مهم از حیث رویکردی آن است که انقلاب اسلامی با تغییر در جهت گیری ها و رویکردها توانسته در فرصتی چهل ساله به جایگاهی دست پیدا کند که قضاوت عمومی مردم و حتی شخصیت های مخالف نیز به تحقق و پیشرفت جمهوری اسلامی در این عرصه‌ها معتقد و معترف هستند.

استقلال سیاسی یکی از مهمترین موضوعات مربوط به حاکمیت و سیاست خارجی کشور است. در استقلال سیاسی آنچه دارای اهمیت است، عدم وابستگی به قدرت های بیرونی و تصمیم‌گیری مبتنی بر مصالح و منافع مردم است. بر این اساس، استقلال سیاسی به معنای مستقل بودن هیات حاکمه یک کشور از نفوذ بیگانگان و اتخاذ تصمیمات سیاسی بر اساس منافع و مصالح ملی کشور است.

تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی (از ابتدای قاجار)، کشور ایران کمتر مفهوم واقعی استقلال سیاسی را درک می کرد و عمدتاً به قدرت‌های استکباری خارجی مخصوصاً انگلیس و بعد هم آمریکا وابسته بود. به دلیل ضعف بنیان‌های قدرت و در مقاطعی، به ویژه در دوره پهلوی دوم به دلیل ماهیت دست نشانده دولت، تنها راه حفظ و استمرار حاکمیت در اتکا به بیگانه تلقی می شد.

وابستگی رژیم پهلوی به غرب و نداشتن استقلال سیاسی موضوعی است که بر هیچ صاحب‌نظر سیاسی پوشیده نبوده و نیست و مصادیق و جلوه های گوناگونی از آن را می توان در ((تبعیت رژیم پهلوی از سیاست‌های غرب))، ((اخذ موافقت غرب برای تصمیمات کلان کشور))، ((تعیین مقامات رژیم از سوی آمریکا))، و ((وجود مهره های وابسته به آمریکا و انگلیس در ساختار حاکمیتی)) و… مشاهده کرد‌.

چرچیل و روزولت در کنفرانس تهران (۱۳۲۰) درباره رضاشاه چنین گفته اند: خودمان او را آوردیم و خودمان او را برداشتیم. در همین راستا، جیمی کارتر، رئیس جمهور وقت آمریکا در کتاب ۴۴۴ روز می گوید: ((شاه تسلیم پیشنهادهایی بود که از سفارت ما انشا می شد)).

((اسحاق رابین))، نخست وزیر اسبق رژیم صهیونیستی نیز پس از پیروزی انقلاب اسلامی گفت: «از دست دادن ایران برای غرب بزرگترین ضربه پس از جنگ جهانی دوم به شمار می‌رود». واقعیت آن است که انقلاب اسلامی ایران در دهه های پایانی قرن بیستم، عالم و به ویژه قدرت‌های مسلط را غافلگیر کرد و موجب شد تحولات راهبردی در نظام بین الملل به وقوع بپیوندد.

عدم استقلال سیاسی و وابستگی به قدرت های غربی صرفاً تبعات هویتی و ایدئولوژیک را برای ملت ایران دربر نداشت، بلکه بی‌کفایتی و خودباختگی حکام مقهور قدرت غرب، پیامدهای ناخوشایند امنیتی و اقتصادی را برای کشور به بار آورد.

اینکه امروز جمهوری اسلامی از حیث استقلال سیاسی و امنیت در چه جایگاهی قرار دارد، موضوعی کاملاً آشکار است و مردم به چشم خویش مشاهده می‌کنند که همه تصمیمات کشور، بدون ملاحظه قدرت‌های خارجی، در درون کشور اتخاذ می‌شود.

تثبیت امنیت؛ در منطقه ای بحرانی و ناامن از دست آورد های کاملاً قابل دفاع جمهوری اسلامی است.

انقلاب اسلامی در گام اول خود در بخش امنیت به دستاوردی بنیادین به نام «ایجاد بازدارندگی دفاعی و نظامی» دست یافته است. اهمیت این دستاورد زمانی بیشتر مشخص می‌شود که بدانیم ایران در طول تاریخ خود، به دلیل موقعیت ژئوپلتیک در معرض تهدیدهای فراوان بوده و همیشه با معمای امنیت روبرو بوده است. امروزه قدرت بازدارندگی دفاعی جمهوری اسلامی را باید با کشورهای توسعه یافته و در رقابت نزدیک با مدعیان امنیت و اطلاعات در جهان مقایسه کرد. علاوه بر امنیت ملموس در داخل که از شاخص خوبی برخوردار است، احساس امنیت نیز مهم است که این مسئله در اوج قرار دارد.

مطلوبیت هایی که اجرای آن در کشور نیازمند اصلاح و تقویت است عبارتند از:

عدالت به عنوان اولویت حیاتی جمهوری اسلامی از جمله مطلوبیت‌هایی است که نیازمند اصلاح و تقویت است.

پایبندی و تلاش برای اقامه این ارزش اصلی و اساسی، جزو اولویت های حیاتی نظام اسلامی است؛ به گونه ای که به بیان رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی)، گفتمان عدالت همه‌چیز جمهوری اسلامی است. از این رو، یکی از ماموریت های اصلی نظام عملی و اجرایی کشور، جهاد به منظور اقامه عدالت همه جانبه از لحاظ نظری و عملی است. رهبر معظم انقلاب اسلام (مدظله العالی) در این باره می فرمایند:

«… نظام اسلامی به دنبال اجرای حداکثر عدالت و تحقق کامل عدالت به مفهوم یک ارزش مطلق و همگانی است. این کارهای خوب، راضی کننده نیست چراکه ما بر اساس نگاه اسلامی، تحقق کامل عدالت و محو هرگونه ظلم را هدف قرار داده ایم که برای پر کردن فاصله وسیع وضع موجود و تحقق عدالت اجتماعی، باید تلاش مستمر، جدی و همه جانبه انجام داد» (۲۷/۲/۹۰)

در جمهوری اسلامی ایران با وجود اقدامات بسیار خوب در زمینه عدالت، لکن جهت تحقق این مهم، اهتمام بیشتری نیاز است. یکی از مزیت های مهم در جمهوری اسلامی ایران در زمینه آزادی، توجه به ابعاد متعالی این موضوع است که همان آزادگی انسان به معنای کلی و توجه دادن فرد به رهایی از قیود مادی است.

در رابطه با آزادی، جمهوری اسلامی باید از این مزیت بالای خود و با هدف حفظ سرمایه اجتماعی مورد نیاز، بهره برداری بیشتری بکند و توامان باید به فکر «بازسازی اجتماعی» خود و نشان دادن تصویری واقعی از وجود آزادی در کشور باشد تا علاوه بر آزادی، احساس آزادی را نیز در جامعه تقویت کند.

همچنین باید گفت در برخی از عرصه ها، اقدامات تحول ساز باید مورد توجه بیشتر قرار گیرد. موضوع مشکلات اقتصادی و مبارزه با آسیب های ناشی از نارضایتی های معیشتی از جمله این مسائل است.

ایران در حوزه ها و شاخص های متعددی مانند علوم راهبردی و جدید، فناوری های حساس، هوافضا و هسته‌ای، بخش پزشکی، زیرساخت‌های صنعتی ارتباطی و اقتصادی، سدسازی و پالایشگاه سازی، توانمندی ها و تجهیزات دفاعی مهم، امنیت غذایی و… توانسته است در جمع کشورهای قوی و قدرتمند دنیا قرار گیرد و این وضعیت نشان از کارآمدی نظام دارد، از طرفی به این معنا است که جمهوری اسلامی ظرفیت و توانمندی لازم برای حل مسائل و مشکلات دیگری که در گام دوم انقلاب با آنها مواجه است، را نیز دارد. باید گفت در عرصه هایی که در عمل به رویکردهای جهادی و روحیه های برآمده از انقلاب اسلامی توجه و تمرکز شده است، میزان و سرعت رشد و پیشرفت نیز بیشتر بوده است؛ در مقابل در بخش هایی که امور به خوبی پیش نرفته است، به سبب لحاظ نکردن، در نظر نداشتن و کم توجهی به منابع هویتی برخاسته از انقلاب اسلامی است. مهم این است به این نکته توجه شود که پیشرفت های خیره کننده به دست آمده در چهل سال گذشته در فضای جنگ، تحریم و فشار همه جانبه دشمنان به دست آمده است.

جمهوری اسلامی با پایه گذاری جهت گیری ها و رویکردهای جدید و مبتنی بر هویت اسلامی و ایرانی نقشه راه پیشرفت همه جانبه و عزت پایدار را در اختیار جامعه ایرانی و همه آزادگان دنیا قرار داد.

کاربست مجدد و مستحکم این منابع هویتی همچون: مدیریت انقلابی، روحیه جهادی، تفکر خستگی‌ناپذیر بسیجی در پرتو پیشرفت علمی و تفکر راهبردی و بهره‌مندی از و تجارب مدیریتی می‌تواند بسترهای تحقق اهداف و مطالبات گام دوم انقلاب را فراهم کند.