اندیشه دفاعی - امنیتی
اندیشه و نظریه دفاعی- امنیتیِ مکتب عاشورا؛ ( در یک نگاه )
دکتر عباسعلی فرزندی
متن حاضر خلاصه طرح پژوهشی تح ت عنوان «تبیین اندیشه و نظریه دفاعی- امنیتیِ مکتب عاشورا» است که در سال ۱۳۹۵ با راهنمایی سرتیپ دوم پاسدار دکتر فرزندی توسط آقای علیرضا خبازی (کسر خدمت) انجام شده است.
نهضت عاشورا از جمله با شکوه‌ترین و مناسب‌ترین الگوهایی است که جوامع بشری با الگوگرفتن از آن می توانند راه سعادت و کمال را بپیمایند و امنیت و آرامش را برای مردم خود به ارمغان بیاورند. نهضت عاشورای حسینی، یکی از بزرگترین و ماندگارترین نهضت هایی است که تقابل بین حق و باطل در آن نمود عینی پیدا کرد و تمام حق و باطل، ایمان و کفر در مقابل هم صف آرایی کرده و چهره و باطن حقایق خود را آشکار کردند.
باید توجه داشت که وقوع انقلاب اسلامی و تشکیل نظام جمهوری اسلامی ایران به رهبری حضرت امامخمینی (ره) در چهاردهمین قرن حرکت تاریخی و پر اثر عاشورا، سرانجام روشن و دستاورد مبارکی از آن حرکت الهی و پرتوی از آن خورشید عالمتاب بوده است؛ نقشی که عاشورا و منطق سیاسی و دینی امام حسین (ع) در شکلگیری مبارزه و انقلاب و پیروزی آن داشته بر کمتر کسی که آشنای به تاریخ انقلاب و منطق حضرت امامخمینی (ره) باشد پوشیده است. نقشآفرینی عاشورا در انقلاب و پیروزی محدود نمیشود؛ بلکه بقا، استمرار و تقویت نظام اسلامی و گسترش پیام انقلاب بویژه در سالهای جنگ تحمیلی، مرهون همین نقشآفرینی است و نباید تردید کرد که ما همچنان نیازمند منطق امام حسین (ع) و الگوی کربلا و فرهنگ عاشورا هستیم.(جهان بین، اسماعیل و سید آصف کاظمی، ۱۳۹۱، ص ۹۱ تا ۱۱۸)
در این راستا اصول، مؤلفه ها و شاخصه های اندیشه دفاعی- امنیتی مکتب عاشورا در رویکردهای مختلف بررسی می شود.
عاشورا به‌مثابه یک فرهنگ است: فرهنگی که می تواند برای خوب زیستن همه نسلها در همه زمانها الگو نمونه باشد. این فرهنگ، جامعِ تمامی کمالات و فضایل انسانی است و امام حسین (ع) به عنوان پرچمدار این فرهنگ، مصداق اتمّ و اکمل تمامی واژه های این فرهنگ ناب و انسان ساز است. موضوع قانون مداری نهضت حسینی است. امام حسین (ع) خود در آغاز حرکت خویش این امر مهم را متذکر شده و می فرمایند: … اِنّی لَمْ اَخْرُجْ اَشِراً وَ لا بَطَراً وَ لا مُفْسِداً وَ لا ظالماً و انَّما خَرَجْتُ لِطَلَبِ الاِصْلاحِ فی اُمَّةِجَدّی اُریدُ اَن آمُرَ بالمعروف و اَنْهی عَنِ المنکَرِ وَ اَسیرُ بِسیرَةِ جَدّی و اَبی. یعنی: من از روی ستیز و سرکشی و طغیان یا پیروی هوای نفس و فساد و ظلم قیام نکرده ام. بلکه تنها برای اصلاح امور امّت جدّم قیام کرده ام. من قصد دارم که امر به معروف و نهی از منکر کنم و آنکه به سیره و روش جدّ و پدرم عمل نمایم. (التذکرة الحمدونیه، ۱۹۹۶، ص ۳ و ص ۴۳) در واقع، همه نگرانی امام حسین (ع) از اجرا نشدن قانون و شرع مبین اسلام در جامعه اسلامی بود و دلیل عمده قیام ایشان برای اجرای کامل قوانین الهی است. امام حسین (ع) از آغاز حرکت و نهضت دقّت و توجّهی بسیار زیادی به رعایت حدود و قوانین الهی از یکسو و حقوق مردم از سوی دیگر مبذول داشتند که این نوع اقدام، کم نظیر است.
عاشورا به‌مثابه یک مکتب است: در این مکتب هم شیعه به احسن وجه و به‌عنوان اینکه نزدیک‌ترین افراد به این مکتب هستند می‌تواند بهره‌مند شود و هم غیر شیعه و همچنین دیگر مسلمانان می‌توانند از آن بهره برداری کنند و حتی دیگر انسان‌هایی که مسلمان نیستند. باید توجه داشت که مکتب عاشورا دارای مبانی ایدئولوژیک و اعتقادی و دستورالعمل‌های رفتاری است که درزمینه تکامل انسان‌ها نقش بنیادین دارد، در واقع، همان‌طور که ما معتقد هستیم؛ اگر یک انسانی بخواهد کامل شود اسلام و حقیقت اسلام به‌عنوان یک تفکر و اندیشه و مکتبی است که جنبه‌های اعتقادی آن ما را رشد می‌دهد و دستورهای عملی آن‌هم ما را در کشاکش حرکت وزندگی آبدیده و آزموده می‌کند. عاشورا همچنین مکتبی است؛ زیرا به لحاظ جنبه‌های اعتقادی، امام حسین (ع) برای خداوند متعال و نه برای انسان‌ها و مردم، حرکت کرده است.
عاشورا به مثابه یک حماسه است: از نظر استاد مطهری بهترین واژه‌ای که بیانگر عمق نهضت حسینی است کلمه حماسه است، نه نهضت یا قیام یا شورش و جز اینها. «کلمه حماسه به معنای شدت و صلابت است و نیز به معنای شجاعت و حمیت. چنان که در ادبیات فارسی و عربی شعر و نثر حماسی داریم (مانند خطبه ۵۱ نهج البلاغه، ترجمه فیض الاسلام.)، حادثه و شخصیت حماسی نیز هست. شخصیت حسین بن علی علیهماالسلام صبغه حماسی دارد و باید با وجود و سرگذشت او یک احساس حماسی داشته باشیم، نه یک احساس تراژدی و مصیبت، رثا و نفله شدن. شخصیتهای حماسی جنبه نژادی و قومی دارند؛ یعنی مخصوص یک قوم و نژاد معین و یک آب و خاکند، اما در مورد امام حسین علیه‌السلام چنین نیست. او یک شخصیت حماسی است، اما حماسه انسانیت و بشریت، نه حماسه قومیت. سخن، عمل و روح امام حسین علیه‌السلام هیجان و حماسه مافوق حماسه‌هاست و علت شناخته نشدن ایشان نیز همین است. شخصیت امام از نظر شدت حماسی بودن و علو و ارتفاع جنبه انسانی بی‌نظیر است و ما این حماسه را نشناخته‌ایم.(مطهری، حماسه حسینی، ج ۱، ص ۱۲۱-۱۱۳)
عاشورا و انقلاب اسلامی
نهضت عاشورا به لحاظ ماهیت اسلام خواهی، اصلاح طلبی و ظلم ستیزی اش، همواره الهام بخش انقلابیون و حرکتهای اصلاحی بوده است. انقلاب اسلامی ایران نیز از آن سرچشمه سیراب شد و از محتوای عاشورا الهام گرفت. این الهام گیری هم از سوی رهبر انقلاب بود، هم از ناحیه مردم. امام امت «ره»، با الهام از عاشورا، روح حماسه و غیرت دینی را در مردم دمید، به حکومت اسلامی و حاکمیت ارزشهای قرآنی فرا خواند، مفاسد رژیم طاغوت را برشمرد و در دوران تبعید هم از این راه دست برنداشت. مردم، مبارزات خود را در مقابل یزید زمانه می دانستند و از تبیین مفاسد معاویه، یزید، ابن زیاد و … ذهنها به مفاسد و مظالم طاغوتیان منتقل می شد. مجالس محرم، منبرها، وعظها، نوحه ها و… رنگ و حال و هوای سیاسی و انقلابی داشت. حتی شعارهای مردم در راهپیماییهای ضدطاغوتی، پیوند انقلاب و عاشورا را در اذهان تداعی می کرد (رهبر ما خمینیه، نهضت ما حسینیه). عاشورا محور بسیج مردم و شورگستری بر ضد طاغوت شد. عنصر شهادت به مبارزه مردم جان و روح بخشید. خانواده ها، شهدای خود را به فرمان حسین زمانه به میدان جبهه می‌فرستادند و آنان را محشور با شهدای کربلا می دانستند. امام امت (ره)، در سخنرانی ها و مصاحبه ها، مشروعیت حکومت شاه را زیر سؤ ال می بردند و خواستار تشکیل حکومت اسلامی بودند. آنگونه که سیدالشهداء (ع) نیز با امتناع از بیعت، خلافت یزید را نامشروع و غاصبانه می دانستند. نگرش سیاسی به حادثه کربلا و درس آموزی از قیام عاشورا، سرلوحه دعوت امام خمینی (ره) و همفکران او بود و اعلام اینکه همه جا کربلا و هر روز عاشوراست، تأکیدی بر این برداشت بود. قتل عام ۱۵ خرداد، گرچه بظاهر سرکوب نهضت امام (ره) بود، اما خونهای شهداء و افشاگریها و مبارزات بعدی، اذهان ملت را برای انقلاب آماده کرد. عاشورای حسینی نیز در ظاهر، با شهادت امام حسین (ع) و یارانش به پایان رسید، ولی همان حادثه، بذر تحرکها و بیدارگریهای عظیمی را افشاند و به نتیجه مطلوب رسید. امام امت (ره)، با توجه به قدرت جذب، الهام، سازماندهی و شورآفرینی کربلا و عزاداریهای ایام محرم و دسته های عزاداری، این سنت دیرینه را بشدت، حمایت کردند. همچنانکه خطابه امام خمینی در ۱۵ خرداد (۱۲ محرم) آغاز این نهضت بود، راهپیماییهای تاسوعا و عاشورا نیز در آخرین سال حکومت رژیم منحوس پهلوی، ضربه نهایی را بر آن رژیم وارد کرد. در همین راستا، همچنین امام (ره) تأکید داشتند که روحانیون و خطبا، حد اعلای استفاده را از منابر حسینی در ماه محرم و صفر داشته باشند.
از مهم ترین کارکردهای دفاعی- امنیتیِ عاشورا می توان به همبستگی و انسجام اجتماعی (قاضی، ۱۳۸۰، ص ۱۵۱)، (خربوطلی، ۱۳۵۷، ص ۷۳) - احیای نظارت اجتماعی (آل عمران: ۱۱۰ – مطهری، ۱۳۸۰، ص ۲۲۲) - اعتراض به ظلم - قیام آفرینی و تولید نهضت (مطهری، شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی، ص ۱۰۷ و ۱۰۸) - شناسایی خواص غیر متعهد (موسوعه کلمات الحسین (ع)، ص ۴۲۰) و… اشاره کرد.
مهمترین اهداف نهضت عاشورا احیای کتاب و سنت، حمایت از دین، احیای شعائر دین، آسیب شناسی اصلاحات و… می باشند.
از مهم ترین محورهای رویکرد فکری و اعتقادی اندیشه دفاعی- امنیتیِ مکتبِ عاشورا می توان به توحید، یکتاپرستی، خدا محوری، عقیده به مبدا و معاد و… اشاره کرد.
از مهم ترین محورهای رویکرد اخلاقی و رفتاری اندیشه دفاعی- امنیتیِ مکتبِ عاشورا می توان به رعایت مکارم اخلاق، کربلا نمایش اوصاف فضیله امام حسین (ع) و همراهانش و اوصاف رذیله دشمنان، مقاومت و ایستادگی در برابر ظلم، یاری کردن حق و… اشاره کرد.
در رابطه با رویکرد سیاسی- اجتماعی اندیشه دفاعی- امنیتیِ مکتبِ عاشورا می توان گفت: بازتاب سریع قیام امام حسین (ع) در عرصه سیاسی وقوع قیام ها و حرکتهای متعددی در شهرهای اسلامی بود که اوضاع نظام خلافت را کاملاً دگرگون کرد. تحت تاثیر این قیام و پدیدار شدن ضعف و سستی در ارکان حکومت سفیانی، مردم به جنبش در آمدند و نظام اموی را مورد تهدید قرار دادند. این قیام ها از نظر ماهیت و هدف چند دسته بودند. برخی متاثر از حرکت امام حسین (ع) بود و برخی نیز با بهره جستن از ضعف بنی امیه که ناشی از قیام و شهادت امام (ع) دست به حرکتهایی زدند: ۱: واکنشهای فردی هواخواهان شیعی امام حسین (ع) به صورت اعتراض یا درگیری؛ ۲: مبارزات و فعالیت های وابستگان و منسوبان امام حسین (ع)، (بنی هاشم) و علویان علیه نظام اموی؛ ۳: قیام ها و نهضت های گسترده مردمی به خونخواهی امام حسین (ع) و مبارزه با حکومت اموی؛ ۴: شورشها و حرکتهایی که مدعیان قدرت در عرصه سیاسی موجود به منظور دست اندازی بر حکومت، و در نزاع قدرت برپا کردند؛ ۵: عملیات متعدد خوارج در عراق که در نتیجه تزلزل حکومت اموی، گسترش یافت.
در رویکرد فکری و اعتقادی، اصل ایمان، دارای مؤلفه خدامحوری و شاخص های عشق به خدا، ذکر خدا، توجه به رضایت الهی، معاد اندیشی، توجه به حفظ حرمت خانه خدا، عبودیت و پاکبازی و اتکال به خداوند؛ همچنین مؤلفه دین باوری نیز دارای شاخص هایی همچون تمایز اسلام راستین از اسلام دروغین، اهتمام به دعا و مناجات، زنده ساختن سنت پیامبر، مقابله با استفاده ابزاری از دین، تبلیغ دین در شرایط سخت و عدم وابستگی به دنیا؛ همچنین مؤلفه ولایتمداری شاخص هایی همچون حفظ کرامت انسانی، داشتن آزادی عقیده، فرهنگ معرفت پروری، مطرح ساختن اندیشه امامت، استکبار ستیزی، بیداری اسلامی و ولایتپذیری می باشد.
همچنین اصل دفاع از ارزش های والا، دارای مؤلفه جهاد باوری و شاخص های جهاد با نفس، مقابله با ذتت پذیری، داشتن بصیرت دینی، دشمن شناسی، استقامت و پایداری، اخلاص در عمل و مذاکره سیاسی و مؤلفه امر به معروف و نهی از منکر دارای شاخص های بدعت ستیزی، مقابله با سستی در عقیده، ارشاد و هدایت مردم، مقابله با حرام خواری، مقابله با ناسزا گویی و خریدن خشنودی خداوند و نمایاندن صراط مستقیم می باشد.
در رویکرد اخلاقی و رفتاری اصل فرهنگ شهادت دارای مؤلفه آزادگی و شاخص های رعایت حال زنان و کودکان، برداشتن بیعت از یاران، جاسوسی نکردن و داشتن عزت و غیرت؛ همچنین مؤلفه ایثار و از خودگذشتگی دارای شاخص های عمل به تکلیف، شهادت طلبیف مقابله با ترس، نفروختن دین به دنیا، شجاعت، اختیار کردن تقیه در شرایط خاص و… می باشد.
همچنین اصل اجرای مأموریت الهی، دارای مؤلفه تکلیف مداری و شاخص های مبارزه با غفلت، تربیت عقلانی، پرورش اندیشه توحیدی، نابدوی بدعت ها، حضور در همه صحنه ها، بیدار ساختن مسلمانان، انجام وظایف دینی، احساس مسئولیت، نفی هر گونه حرکت کورکورانه، عمل گرایی و مقابله با نفاق و… همچنین مؤلفه ترویج ارزش های اخلاقی داری شاخص های وفاداری، داشتن صداقت، مقابله با بی عاطفگی، مقابله با پیمان شکنی، رفع نیاز نیازمندان، خدمت به فقرا و یتیمان، استواری اراده در تصمیم گیری ها و اهمیت دادن به مشورت و همچنین مؤلفه حق مداری دارای شاخص های حق طلبی برای رضایت خدا، مقابله با حق کشی، برانگیختن روحیه حق طلبی، قاطعیت و صراحت در احقاق حق و برانگیختن حس آزادی خواهی می باشد.
در رویکرد سیاسی و اجتماعی اصل فرهنگ مقاومت دارای مؤلفه طاغوت ستیزی و شاخص های همچون به وجود آوردن روحیه ظلم ستیزی، برداشتن پرده از چهره واقعی بنی امیه، تولی و تبری، واجب نمودن قیام، تسلیم نشدن در برابر زورگوها و …؛ همچنین مؤلفه مبارزه با تحجر گرایی، دارای شاخص هایی همچون مقابله با اندیشه های واپس گرایانه امویان، مقابله با کشتار بی گناهان و مقابله با استکبار فکری و… می باشد.
همچنین اصل بهداشت و سالم سازی جامعه دارای مؤلفه تشکیل حکومت اسلامی و شاخص های اقامه عدل، اجرای حدود اسلامی، نظارت همگانی، ایجاد روحیه همبستگی، برپایی عدالت اجتماعی، تحقق حریت و آزادگی، حفظ میراث عظیم اسلامی، جمع بین سیاست و معنویت و همچنین مؤلفه اصلاح جامعه دارای شاخص های احیای اسلام نبوی بر مدار حق گرایی، جدایی دین از خرافه، مقابله با عوام فریبی، زمینه سازی برای قیام های بعدی و راستی با اصحاب و عدم پنهان کاری و… می باشد.
در نهایت می توان گفت که نهضت عاشورای حسینی (ع)، یکی از بزرگترین و ماندگارترین نهضت هایی است که تقابل بین حق و باطل در آن نمود عینی پیدا کرد و تمام حق و باطل، ایمان و کفر در مقابل هم صف آرایی کرده و چهره و باطل خود را نشان دادند.
تهیه و تنظیم: حمید صادقی
متن کامل پژوهشی در دفتر مکتب و اندیشه دفاعی – امنیتی دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی موجود است. برای آشنایی بیشتر به این دفتر مراجعه شود.
اهم منابع و مآخذ:
- قرآن مجید
- صحیفه امام (ره)
- بیانات حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی)
- جهان بین، اسماعیل و سید آصف کاظمی، تفسیر قیام عاشورا از دیدگاه امام خمینی، فصلنامه تخصصی سخن تاریخ، س ۶، ش ۱۶، بهار ۱۳۹۱
- خربوطلی، انقلاب های اسلامی، ترجمه عبدالصاحب یادگاری، کانون انتشاراتی چهره اسلام، ۱۳۵۷
- روزنامه جمهوری اسلامی ایران، ششم دی ماه ۱۳۷۴
- الصحیح من سیره النبی، ح۳
- قاضی، ابوالفضل، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، دانشگاه تهران، ۱۳۸۰
- مجلسی، بحارالانوار
- مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج ۱
- مطهری، مرتضی، شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، صدرا، ۱۳۸۰
- موسوعة کلمات الامام الحسین (ع)، التذکرة الحمدونیه، (تصحیح احسان عباس، بیروت، ۱۹۹۶)
- و...
نظر شما :