تبیین بعد سیاسی اندیشه دفاعی- امنیتی مکتب مهدویت؛ ( در یک نگاه )

متن حاضر خلاصه طرح پژوهشی تحت عنوان «تبیین بعد سیاسی اندیشه دفاعی- امنیتی مکتب مهدویت» است که در سال ۱۳۹۵ با راهنمایی سرتیپ دوم پاسدار دکتر فرزندی توسط آقای مهدی سعدی آرانی (کسر خدمت) انجام شده است.

اسلام امنیت را شرط حرکت عظیم اجتماعی برای ملت و زمینه ساز پیشرفت های معنوی و مادی می داند. هر حکومت و جامعه برای تحقق اهداف خود نیازمند ایمنی و مصونیت از تهدیدات است. حکومت اسلامی نیز از این امر مستثنا نیست.

در همین راستا باید گفت امنیت که ریشه در ایمان و عمل صالح و پیوند عمیق با خدا محوری دارد، در عصر حکومت جهانی حضرت مهدی (عج) در همه ابعادش تحقق کامل پیدا می کند.(آخوندی، امنیت در عصر مهدوی، ۱۳۸۶، ص ۱)

در اندیشه سیاسی شیعی، با توجه به محوریت امامت، مباحث سیاسی مهدویت اهمیت ویژه ای دارند؛ زیرا از یک سو، مهدویت با مباحث مرتبط با امامت پیوند خورده است، و از سوی دیگر، با تحقق حکومت جهانی مهدوی آرمان مدینه فاضله اسلامی محقق میشود و ظلم و ستم از دنیا رخت برمی بندد. از این جهت، آموزه مهدویت اسلامی، ابعاد سیاسی بسیار مهمی در معارف اسلامی دارد و ضرورت دارد با نگرشی تخصصی و با استفاده از دست آوردهای علوم سیاسی، بررسی شود.

مهدویت در مباحث دفاعی و امنیتی دارای کارکرد ایدئولوژیک و عملی است. همانطور که بعد از انقلاب اسلامی و در هشت سال دفاع مقدس اثرات محسوس اعتقاد به مهدویت و ظهور حضرت اقابل مشاهده بود، در دوران کنونی و که کشورهای غربی و مخالف فرهنگ اسلامی و باور به مهدویت در صدد کمرنگ کردن و تضعیف اعتقاد مبنایی شیعه یعنی مهدویت هستند و در این راه از تمام توان رسانه ای و تبلیغاتی استفاده کردند، تببین همه جانبه اندیشه مهدویت و ارایه آن امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.

تبیین بعد سیاسی اندیشه دفاعی- امنیتی مهدویت و نگاه عمیق به مباحث مهمی چون: برقراری صلح، امنیت، دشمن شناسی و دفاع و اداره یک جامعه با امنیت کامل در همه ابعاد می پردازد. در این راستا با توجه به جایگاه مهدویت و اهمیت تبیین مباحث مهدوی و الگو گرفتن برای اداره جامعه اسلامی و برقراری و حفظ امنیت همه جانبه در کشور و تقویت بینش بصیرت، دشمن شناسی، تقویت روحیه خودباوری و خداباوری و قطع وابستگی به دشمنان حمایت از محرومان و گسترش اتحاد بین انسانها درحکومت جهانی به همین سبب دارای اهمیت است تا بعد سیاسی اندیشه دفاعی امنیتی مکتب مهدویت به عنوان یک الگوی مطلوب تبیین شود.

تعریف عملیاتی مهدویت: مهدویت و نظام مهدوی، پدیده‏ای ((سیاسی و مدنی))، ((حقیقی و یقینی)) و ((عینی، عملی و تحقّق یافتنی)) است. بدین ترتیب پدیده ((مدنی مهدوی))، دارای مراتب سه گانه وجودی - حقیقت، ماهیت و واقعیت - است. این مراتب سه گانه پدیده و پدیده‏شناسی مهدویت عبارت است از: ۱- حقیقت یا هستی وچرایی مهدویت و نظریه آن (اعم از ضرورت، مبادی و علل و غایات)؛ ۲- ماهیت یا چیستی، مفاهیم و حدود آن؛ ۳- واقعیت عینی و وقوع عملی سیر مهدویت و نظام و ساختار مهدوی یا چگونگی آن.

بنابراین هستی‏شناسی، چیستی‏شناسی و چگونگی‏شناسی یا پدیدارشناسی ((مهدوی و مهدویت))، مراتب سه گانه ((پدیده‏شناسی مهدوی)) محسوب می‏شوند؛ یعنی، به ترتیب شناخت هستی و حقیقت سیره مهدویت و ساختار مهدوی یا ضرورت، علل وغایات آن، با ((رهیافت عقلی، استدلالی و فلسفی سیاسی و مدنی)) انجام می‏پذیرد.

شناخت ماهیت یا چیستی مفاهیم و حدود مهدویت، با ((رهیافت وحیانی، استنادی و دینی)) یا ((مکتبی، سیاسی و مدنی)) قابل دستیابی است. در شناخت واقعیت عینی و وقوع عملی و سازکارها و راهبردهای نمودی و نهادهای مهدوی و مهدویت نیز، نقّادی نظریات و نظامات سیاسی، بررسی و سیر در تاریخ و جغرافیای جهان سیاسی و سیاست و عطف توجّه به ابتلائات بشر و اجتماعات بشری، در فهم و درک هر چه روز آمدتر و کارآمدتر آن، کارساز می‏باشد.(دیباچه‌‏ای بر پدیده‌‏شناسی نظام سیاسی مهدوی، فصلنامه انتظار موعود، آبان ۱۳۹۳، شماره ۶)

مهدویت در قرآن: آیات زیادی در قرآن کریم هست که بر اساس روایات پیامبر اعظم (ص) و اهل بیت (ع)، به ابعاد مختلف مهدویت اشاره دارند. مهم ترین آیات و محورهای موضوعی مرتبط، عبارتند از: الف) اظهار تسلط دین اسلام بر ادیان الهی؛ (سوره فتح، آیه ۲۸ – سوره توبه، آیه ۳۳) ب) رفع فتنه از جهان؛ (سوره انفال، آیه ۳۹) ج) وعده حکومت بندگان صالح و مؤمنان نیکوکار بر زمین؛ (سوره انبیاء، آیه ۱۰۵ – سوره نور، آیه ۵۵) د) قیام امام مهدی (عج) از نشانه‌های رستاخیز؛ (سوره محمد، آیه ۱۸) و...

مهدویت در اندیشه حضرت امام خمینی (ره): از مهم ترین گزاره های مرتبط با مهدویت از منظر حضرت امام خمینی (ره) می توان به انسان کامل (صحیفه امام، ج ۸، ص ۳۲۷ - امام خمینی، مصباح الهدایه، همان، ص ۲۱ و ۲۲)- ختم ولایت (امام خمینی، آداب الصلوه، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۷۰، ص ۱۴۱)- تداوم رسالت انبیاء (امام خمینی، کشف الاسرار، قم، انتشارات مصطفوی، ص ۱۳۶)- برپاکننده عدالت و احیاکننده دین (صحیفه امام، همان، ج ۱۵، ص ۶۲)- وظایف منتظران: تشکیل حکومت و دفاع (امام خمینی، ولایت فقیه، همان، ص ۳۲۳۱) و… اشاره کرد.

مهدویت در اندیشه حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی): با بررسی بیانات و رهنمودهای امام خامنه ای (مدظله العالی) می توان مهم ترین گزاره های مرتبط با مهدویت از منظر معظم را چنین برشمرد: مهدویت، امیدی در دل بنی‌آدم (۱۸/۱۱/۷۱) - انقلاب اسلامی، از بین برنده‏ مفهوم انتظار مخرب (۲/ ۱۲/ ۶۸) - انقلاب اسلامی؛ نمونه‏ کوچکی از انقلاب مهدوی - انقلاب اسلامی؛ مقدمه پیدایش حکومت فراگیر مهدوی - هدایت امام عصر (عج)، شرط موفقیت ما در احیای تمدن اسلامی و...

اندیشه مهدویت در نگاه مذاهب چهارگانه اهل سنت: عالمان و دانشمندان چهار مذهب اصلی اهل سنت یعنی شافعیان، حنبلیان، مالکیان، حنفی‌ها به این واقعیت اذعان دارند. دانشمندانی چون کمال الدین محمد بن طله شافعی (قرن هفتم ه ق) در کتاب «مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول» و کنجی شافعی «البیان فی اخبار صاحب الزمان» و اسماعیل بن الکثیر «النهایة فی الفتن و الملاحم» در زنده ماندن امام مهدی (ع) اذعان کرده اند و حتی اشاراتی به اندیشه مهدویت نموده اند مانند سعدالدین تفتازانی(۷۹۳ ه.ق) در کتاب «شرح المقاصد» که آخرین بخش کتاب موضوع ظهور امام مهدی (ع) را مورد توجه قرار داده است که پیشوایی از نسل فاطمه (ص) آمده و چنین دلالت دارد که آن حضرت دنیا را پر از عدل و داد خواهد کرد. عالمانی چون ابن جوزی (۶۵۰ ه ق) و ابن طولون دمشقی (۹۳۵ ه ق) و عبدالوهاب شعرانی (۹۷۳ ه ق) و دیگران هم دارای آثاری در این زمینه هستند.

مبنای هستی شناختی و اعتقادی مکتب مهدویت: دارای اصل حجت الهی- اصل ماهیت هستی- اصل هدفمندی و دارای فرجام بودن آفرینش هستی و انسان - اصل ربوبیت و تدبیر الهی بر جهان هستی - اصل احسن بودن نظام آفرینش و… می باشد.

مؤلفه «قاعده‏ی لطف» در اندیشه مهدویت دارای شاخصه های لطف محصل و امامت، لطف مقرب و امامت، لطف و حکمت الهی‏ و لطف مقرب و مهدویت است. همچنین مؤلفه «خاتمیت» در اندیشه مهدویت دارای شاخصه های خاتمیت اسلام، جامعیت و کمال دین، رابطۀ تمامیت دین و مهدویت می باشد. همچنین مؤلفه «قاعده قسر» در مکتب مهدویت، دارای شاخصه های فطرت، و قاعده قسر و حکمت الهی می باشد.

مبنای انسان شناسی مکتب مهدویت: الف) رابطه انسان با خداوند ب) رابطه انسان با خویشتن ج) رابطه انسان با جامعه د) رابطه انسان با طبیعت از مهم‌ترین تفاوت‌های انسان حکومت مهدوی با انسان پیش از آن است.

اصل جانشینی خداوند - اصل آفریده‌ای دوساحتی (ماهیت دوگانه) - اصل فطرت یگانه پرستانه، اصل شرافت و کرامت اصل ویژگی‌های ذاتی و اکتسابی انسان اصل تبیین هستی و مقام انسان اصل آزمایش قرار گرفتن انسان اصل نیاز انسان به انتظار از مهم ترین اصول محسوب می شوند. مؤلفه «کرامت انسانی در اندیشه مهدویت»، دارای شاخصه های کرامت ذاتی و تکوینی، کرامت اکتسابی و کرامت اجتماعی می‌باشد. مؤلفه «فطرت و انتظار موعوددر اندیشه مهدویت» دارای شاخصه های انتظار به عنوان یک ارزش انسانی، انتظار یک آموزه مهم دینی و بازگشت به فطرت و پاک‌نهادی می باشد. مؤلفه «آزادی حقیقی در اندیشه مهدویت» دارای شاخصه های آزادی به معنای اختیار، نبودن آزادی به معنای اباحی‌گری و بی‌بند و باری، آزادی به معنای رهایی از سلطه دیگران، آزادی اندیشه و بیان، آزادی سیاسی و.. می باشد. مؤلفه «حاکمیت اخلاق انسانی در اندیشه مهدویت» دارای شاخصه های شاخصه های تحول انسان در بعد اخلاقی، بالندگی خرد و رهبر و الگوی شایسته می باشد. مؤلفه «اتکای عقل به ورای عقل در اندیشه مهدویت»، دارای شاخصه‌های حاکمیت امام معصوم و امدادهای آسمانی می باشد.

مبنای جامعه شناختی مکتب مهدویت دارای اصل ولایت و مهدویت - اصل جهان شمولی یکتاپرستی و اسلام - اصل گسترش فضایل و ارزش های دینی اصل اصالت فرد و جامعه - اصل ستیز حق و باطل - اصل همگرایی و وحدت سیاسی بشر - اصل برابری انسان‌ها و.. می باشد.

مؤلفه «تشکیل جامعه آرمانی در مهدویت» دارای شاخصه های ایجاد آینده‌نگری مثبت در جامعه، ایجاد چشم‌اندازهای ملّی و منطقه‌ای (فرا ملّی)، تأثیر بر ایجاد انقلاب‌ها و قیام‌های عدالت خواهانه، شکل دهی به نظام آموزشیِ منتظر محور، ایجاد تحوّل فرهنگی در جهت جامعه موعود، تحول آفرینی مثبت در جامعه منتظر، تشکیل جامعه عدالت محور و هویت بخشی به جامعه شیعی می باشد. مؤلفه «اجرای عدالت اقتصادی در اندیشه مهدویت» دارای شاخصه های بخشش در حد بی‌نیازی، تقسیم عادلانه اموال، پرداخت‌های فوق‌العاده، احساس بی‌نیازی، استرداد ثروت‌های غصبی و توزیع عادلانه منابع و درآمدها می باشد. مؤلفه «ایجاد توسعه و پیشرفت در اندیشه مهدویت» دارای شاخصه های استخراج منابع زیر زمینی و منابع ملی، ساماندهی و اخذ مالیات، رونق بخشیدن به کشاورز، عمران و آباد کردن زمین، بهداشت و درمان، فقر زدایی و رفاه عمومی و وسعت امکانات و رفع محدودیت‌ها اشاره کرد.

مبنای فرجام شناسی مکتب مهدویت: اصل پایان ستیز حق و باطل در مهدویت- اراده حاکم بر جهان و انسان - اصل قانونمندی تحولات اجتماعی - اصل چهارم: تکامل هدفمند جهان و انسان- اصل سنت‌های حاکم بر جهان و انسان و.. از مهم ترین اصول محسوب می شوند. مؤلفه «خدامحوری در اندیشه مهدویت» دارای شاخصه های توحیدمحوری، تقوا مداری و… است. مؤلفه «آرمان‌گرایی در اندیشه مهدویت» دارای شاخصه های، علم گرایی و جهان شمولی است. مؤلفه «حکومت صالحان در اندیشه مهدویت» دارای شاخصه‌های عصمت رهبری، مردمی بودن و… است.

در نهایت می توان گفت سیر تکاملی تاریخ جوامع بشری و نیز با بن بست مواجه شدن مکاتب و دکترین های غرب و مدعیان کاذب نجات انسان ها و همچنین زمینه سازی و بسترسازی برای ظهور و قیام مهدی موعود چشم انداز روشن و امیدوار کننده ای از آزادی و عدالت و امنیت را فراروی انسان ها می گشاید. اندیشه مهدویت و وعده بر حق قرآنی بر تعلق گرفتن وراثت زمین و حاکمیت راستین به مردم و آزادی خواهان و عدالت جویان و امنیت طلبان و امن و امان گشتن هستی و ترقی و تعالی علم، عرفان، معنویت، برابری، رفاه و سعادت است.

اندیشه سیاسی مهدوی بر مبنای سنت سیاسی اسلام سعادت را غایت خویش قرار می دهد. شاید بتوان در متون مهدویت، برجسته ترین تعبیر را از سیاست مهدوی در دعای افتتاح یافت. در این دعا سیمای دولت کریمه مهدوی به زیبایی ترسیم شده است: «اللَّهُمَّ إِنَّا نَرْغَبُ إِلَیْکَ فِی دَوْلَةٍ کَرِیمَةٍ تُعِزُّ بِهَا الْإِسْلَامَ وَ أَهْلَهُ وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفَاقَ وَ أَهْلَهُ وَ تَجْعَلُنَا فِیهَا مِنَ الدُّعَاةِ إِلَی طَاعَتِکَ وَ الْقَادَةِ فِی سَبِیلِکَ وَ تَرْزُقُنَا بِهَا کَرَامَةَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَة. خدایا! ما به سوی تو رغبت داریم در دولت کریمه ای که اسلام و مسلمانان عزت یافته و نفاق و منافقان دچار ذلت می شوند. که ما را در آن دولت از دعوت کنندگان به طاعت خویش و راهنمایان به راه خویش قرار دهی و بدین وسیله کرامت دنیا و آخرت را به ما عطا کنی.

بنابراین سیاست مهدوی سیاستی است که به سمت سعادت و کرامت انسانی رهنمون می سازد. همچنین لازم به ذکر است که چنین کرامت و سعادتی با مقام عبودیت و اطاعت از ذات اقدس الهی و هدایت مردم به راه خداوند حاصل می شود.

فراهم آمدنِ امنیت همه جانبه غایت مطلوب تمامی جوامع بشری به ویژه زمامداران اسلامی است.مردم در پناه امنیت فردی و اجتماعی به رشد معنوی و مادی دست می یابند و می توانند از استعدادها، ظرفیت ها، امکانات مادی و معنوی خود بهترین و بیشترین بهره را ببرند. مؤمنان با آرامش به عبادت، تحصیل علم و خدمت رسانی مشغول خواهند شد و دشمنان، بزهکاران و بدخواهان مردم به ویژه مسلمانان مجبور می شوند آن جامعه را ترک کنند و یا توبه نموده به راه سعادت انسانی - الهی خود بازگردند. ایجاد امنیت در جوامع، وابسته به علل و عوامل متعددی است که از مهم‌ترین آنها می توان به حاکمیت دین خدا، برچیده شدن حکومت های متعدّد و ظالم، ایجاد حکومت جهانی و عدل گستر، پیشرفت علم، بالندگی عقل و رفاه فردی و اجتماعی اشاره کرد. در حکومت مهدوی همه عوامل فوق پدیدار می شوند و زمینه های ناامنی از بین می روند و امینت همه جانبه در جامعه برقرار می شود.

بدیهی است در زمان انتظار و در نظام جمهوری اسلامی نیز به هر میزان عوامل زمینه ساز امنیت فراهم آیند، جامعه ما به جامعه زمان ظهور حضرت ولی عصر (عج)، شباهت بیشتری پیدا خواهد کرد و در سرعت بخشیدن به تحقق ظهور منجی عالم بشریت نیز مؤثر باشد.

‌‌‌‌‌‌‌‌‌تهیه و تنظیم: حمید صادقی

متن کامل پژوهشی در دفتر مکتب و اندیشه دفاعی – امنیتی دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی موجود است. برای آشنایی بیشتر به این دفتر مراجعه شود.

اهم منابع و مآخذ:

1. قرآن مجید
2. صحیفه امام خمینی (ره)
3. امام خمینی (ره)، آداب الصلوه، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۷۰
4. امام خمینی (ره)، کشف الاسرار، قم، مصطفوی
5. امام خمینی (ره)، مصباح الهدایه
6. امام خمینی (ره)، ولایت فقیه
7. بیانات و رهنمودهای رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی)
8. دیباچه‌‏ای بر پدیده‌‏شناسی نظام سیاسی مهدوی فصلنامه انتظار موعود آبان ۱۳۹۳ شماره ۶
9. و... ‌