درآمدی بر اندیشه دفاعی- امنیتی انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی ایران(۳۰)
اندیشه دفاعی از منظر اسلام و آموزه های دینی؛ اهداف و دستاوردها
سرتیپ دوم پاسدار دکتر عباسعلی فرزندی
اسلام دینی کامل و جامع است که همواره سعادت و تعالی بشر را در نظر داشته است و به این موضوع مهم توجه ویژه داشته است.
یکی از مهم ترین موضوعات مطرح شده در اسلام و آموزه های دینی، دفاع است. دفاع به معنی دفع کردن یا مقابله با مهاجم یا مهاجمین می‌باشد. زیرا کرامت انسانها به آزادی از زیر یوغ ستم و ستمگران معنی و مفهوم پیدا می‌کند و نیرو یا عاملی که آزادی انسان را سلب نماید، مانع بزرگی در جهت تعالی و کرامت انسان می‌باشد. به همین منظور خداوند در قرآن مجید مؤمنان را به جهاد ترغیب و تشویق نموده است و فلسفۀ دفاع از خویشتن در این مرحله نهفته است.(اشراق، محمدکریم، تهران، جنگ در اسلام، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، صص ۲۸ و ۱۲۸)
مصداق بارز دفاعی بودن جنگ و هرگونه اقدام دفاعی در قرآن کریم آیه ۲۵۱ سوره بقره آمده که می فرماید: «…لَولاَ دَفع اللهِ النَّاسُ بَعضَهُم بِبَعٌضٍ لَّفَسَدَت الاَرض…» «چنانچه خداوند گروهی از مردم را با گروه دیگر دفع ننماید همانا زمین دچار فساد می گردد...»
بر اساس این آیه، متوسل شدن به اقدام نظامی به عنوان "دفاع"، مانع از فساد بر روی زمین می گردد و اگر دفع ها و مبارزه ها صورت نگیرد امور زمین رو به فساد و انحطاط می گذارد. لذا در اسلام برای جلوگیری از فساد زمین و هرج و مرج در آن موضوع "دفاع" امری ضروری و حیاتی تلقی می گردد. در کنار تأکید بر ضرورت مقابله و دفاع در برابر ظلم و فساد، خداوند در آیه ۱۹۰ سوره بقره نیز می فرماید: «… وَقاتِلُو فِی سَبِیل اللهِ الذَّینَ یقاتِلُونَکُم…» «... در راه خدا با کسانی که با شما می جنگند بجنگید...».
بر اساس این تأکیدات مصرّحِ در قرآن، دفاع امری واجب و لازم برای مسلمین (بطور عام) و حاکمان (بطور خاص) می باشد که پیش و بیش از هر اولویت دیگر اجتماعی مدنظر کلام وحی قرار گرفته است، چرا که اساساً بدون این حدود و ثغور، تعریف جامعه اسلامی امکان پذیر نمی باشد.
دفاعی بودن جهاد و جنگ از نظر علی (ع) نیز در فرمان ایشان به معقل بن قیس ریاحی کاملاً آشکار است: «جز با کسی که با تو پیکار کند، پیکار نکن… مبادا کینهِ آنان پیش از آنکه آنان را به راه هدایت فراخوانید و درهای عذر را بر آنان ببندید، شما را به جنگ وادارد.».(نهج البلاغه، نامه ۱۲) بنابراین در اسلام ماهیت جنگ و متوسل شدن به هر نوع اقدام دفاعی صرفاً اقدامی تدافعی است و در واقع مشروعیت جنگ و جهاد در اسلام منوط به تدافعی بودن آن می باشد و طبعاً تا تجاوزی صورت نگرفته باشد، «دفاع» معنا و مفهومی نخواهد داشت.
از مهم ترین اهداف اندیشه دفاعی از منظر اسلام و آموزه های دینی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حفظ اسلام
یکی از اهداف مهم اندیشه دفاعی، حفظ موجودیت اسلام است؛ بدون انگیزه و توان دفاعی، حفظ اسلام عملاً ممکن نیست. چنان که امیرمؤمنان علی «علیه السلام» می فرماید: الخیر کله فی السیف و ما قام هذا الدین الا بالسیف.(وسائل الشیعه، ۱۵/ ۱۰، ح ۱۹۹۰۱.) «همه خوبیها در شمشیر است و این دین (اسلام) جز با شمشیر استوار نگردیده است.»
بدیهی است شمشیر نماد توان دفاعی جامعه اسلامی است. پس قوام اسلام بر توان دفاعی مسلمانان استوار است.
بنابراین حفظ نظام جمهوری اسلامی، فراتر از حوزه ی نظامی است و همه ی مسلمانان به عنوان یک تکلیف شرعی، باید در قلمرو فرهنگی، سیاسی و اقتصادی به دفاع از اسلام برخیزند و این امر از مصادیق دفاع همه جانبه است.
- دفاع از مسلمانان
هدف دیگر اندیشه دفاعی، دفع تجاوز و ستم از مسلمانان است؛ خواه متجاوز کافر باشد و خواه مسلمان. اگر متجاوز کافر و غیر مسلمان باشد، بر همه ی مسلمانان فرض است که برای دفاع از مظلوم به دفع تجاوز قیام کنند.
اما اگر متجاوز یک طایفه یا یک ملت مسلمان باشد، در اینجا بر همه ی مسلمین لازم است نخست به اصلاح بین دو گروه مسلمان بپردازند و چنانچه اصلاح ممکن نشد، باید با گروهی جهاد کنند که تجاوز را آغاز کرده است. قرآن کریم در این باره می فرماید:
و ان طائفتان من المؤمنین اقتتلوا فاصلحوا بینهما فان بغت احدیهما علی الاخری فقاتلوا التی تبغی حتی تفی الی امر الله.(سوره حجرات: ۱۰)
«هر گاه دو طائفه از مؤمنان با یکدیگر به جنگ پرداختند، آنها را با هم آشتی دهید، اما اگر یکی از آن دو گروه، بر دیگری به ظلم و ستم تاختن آورد، با گروهی باغی مقاتله کنید تا به فرمان خداوند بازگردد و تسلیم شود.»
موضع امیرالمؤمنین علی «ع» در جنگ صفین، شاهد دیگری بر این مطلب است.وقتی از امام علی (ع) درباره تأخیر حمله در جنگ صفین سؤال می شود، می فرمایند:
فو الله ما دفعت الحرب یوما الا و انا اطمع ان تلحق بی طائفه فتهتدی بی و تعشوا الی ضوئی و ذلک احب الی من ان اقتلها علی ضلالها و ان کانت تبوء باثامها.
«سوگند به خدا! من حمله را هیچ روز به تأخیر نیانداختم، مگر اینکه طمع داشتم گروهی به من ملحق گردند و به وسیله ی من هدایت شوند و در پرتور نور من، بینایی یابند و این وضعیت پیش من، محبوبتر است تا اینکه آنها را بر گمراهیشان بکشم، گرچه کشته شدنشان نتیجه ی گناه خودشان باشد».
البته این مهلت در صورتی جایز است که باغیان برای ضربه زدن به سپاه اسلام تجدید قوا نکنند؛ در این صورت تأخیر جایز نیست. اما مهلت برای اندیشیدن، همانگونه که مولای متقیان «علیه السلام» فرمودند، کار پسندیده ای است.
- دفاع از مظلومان و مستضعفان
یکی از اهداف اندیشه دفاعی، دادرسی و حمایت از مستضعفین است. مسلمانان تنها در برابر حقوق مسلمانان مسئول نیستند، بلکه دفاع از مستضعفان و نجات آنها از چنگال ظلم و ستم نیز از وظایف مهم آنان است. چنانچه قرآن کریم می فرماید:
و ما لکم لا تقاتلون فی سبیل الله و المستضعفین من الرجال و النساء و الولدان الذین یقولون ربنا اخرجنا من هذه القریه الظالم اهلها و اجعل لنا من لدنک ولیا و اجعل لنا من لدنک نصیرا.(نساء: ۷۵)
«چرا در راه خدا جهاد نمی کنید و چرا برای آزادی مردان و زنان و کودکان مستضعفی که می گویند: «خداوندا! ما را از این وادی ستمگران خارج ساز و برای ما از جانب خود ولی و یاوری قرار ده، تلاش و کوشش نمی نمایید؟»
البته هدف از حمایت و دادخواهی مستضعفان دعوت آنها به حوزه ی اسلام است؛ زیرا قلمرو اسلام و همه عالم و مخاطبین آن همه انسانها در جهان هستند. چنانچه در قرآن کریم آمده است:
ان الحکم الا لله امر الا تعبدوا إلا إیاه ذلک الدین القیم و لکن أکثر الناس لا یعلمون: «حکم و دستور تنها مربوط به خداست، او فرمان داده که جز وی را نپرستید. این است دین استوار ولی اکثر مردم نمی دانند.»
- دفاع تا رفع فتنه در عالم
هدف دیگر اندیشه دفاعی، مقابله با فتنه انگیزان در عالم است، یعنی، تا زمانی که کانون فساد و فتنه انگیزی در جهان فعال است و آتش افروزان شیعه بر خرمن هستی انسانهای بی دفاع می کوبند، دفاع در برابر آنها وظیفه ی هر انسان آزاده، بویژه مسلمانان است. هشدار بزرگ قرآن کریم در این باره چنین است: قاتلوهم حتی لا تکون فتنه و یکون الدین لله.(یوسف، ۴۰) «با آنها بجنگید و تا فتنه و شرکی باقی نماند و آیین همه، آیین خدا باشد.»
همچنین در قرآن کریم هشدار می دهد که اگر به رفع فتنه در عالم قیام نشود، و آتش آن دامنگیر همه خواهد شد. از این جهت، تنها پیروزی کفایت نمی کند؛ بلکه باید ریشه ی فتنه و فساد خشکانده شود: الا تفعلوه تکن فتنه فی الارض و فساد کبیر. (انفال، ۷۳) «اگر چنین نکنید، روی زمین را فتنه خواهد گرفت و فساد بزرگی به راه خواهد افتاد».
- دفاع در برابر استیلای سیاسی بیگانگان
هدف دیگر اندیشه دفاعی، ایستادگی در برابر استثمار و باج خواهی قدرتهای بیگانه است. زیرا نفوذ و سلطه ی بیگانگان، عزت و شرف کشورهای تحت سلطه را پایمال می کند و به هیچ روی، هویت ملی و استقلال سیاسی برای آنان قائل نیست.
نگاهی به وضعیت سیاسی کشورهای وابسته، همواره این واقعیت را آشکار می سازد. قرآن کریم در این باره می فرماید:
و لا یزالون یقاتلونکم حتی یردوکم عن دینکم ان استطاعوا.(بقره: ۲۱۷)
(دشمنان) همواره با شما مقاتله می کنند تا اگر بتوانند شما را از دینتان بازگردانند.
- دفاع از وحدت کشورهای اسلامی
حضرت علی «ع» می فرمایند:
انه لا غناء فی کثره عددکم مع قله اجتماع قلوبکم.(نهج البلاغه خطبه ۱۱۸)
«بدانید که هرگز تعداد بسیار شما در صورتی که همدلی و پیوستگی قبلهایتان اندک باشد، سودی به حال شما نمی بخشد.»
- دفاع از حق و عدالت
دین اسلام طبیعتی جهانی دارد و مخاطبین آن، همه ی انسان های جهانند. این جهان شمولی به دلیل مؤلفه هایی است که موجودیت اسلام را تشکیل می دهند. از جمله ی این مؤلفه ها، دعوت عمومی به حق و عدالت است. ممکن نیست که بنیان نظامی، اسلامی باشد، اما از حق و عدالت دم برنیاورد. بنابراین وظیفه مسلمانان سراسر جهان، دعوت عمومی به حق و عدالت و نیز دفاع از حریم حق و عدالت است. چنانچه حضرت علی «ع» می فرماید:
«فان جهاد من صرف عن الحق رغبه عنه وهب فی نعاس العمی و الضلال إختیارا فریضه علی العارفین و انا قو هممنا بالمسیر».(نهج البلاغه، خطبه ۲۷، فیض الاسلام، ص ۹۴)
جهاد با کسی که از راه حق دوری گرفته و به اختیار خود به سراشیبی نابینایی و گمراهی فروافتاده، بر پیروان حق لازم است. ما برای این کار کمر همت بسته ایم.
- دفع تجاوز
قرآن مجید خداوند را اولین مدافع مومنان و بندگان خویش دانسته و می فرماید: «انّ الله یدافع عن الذین ءامنوا انّ الله لا یحبّ کلّ خوان کفور.» (حج، آیه ۳۸)
از مهم ترین دستاوردهای تحقق اندیشه دفاعی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تحقق، تضمین و تثبیت امنیت همه جانبه؛
- عزت و اقتدار آفرینی؛
- نقش بر آب شدن و محقق نشدن اهداف و خواسته های دشمنان؛
- الگودهی و الهام بخشی در حوزه دفاعی؛
- ممانعت از نفوذ، رخنه و تهاجم دشمن در حوزه دفاعی و نظامی؛
- امیدواری، پویایی و… جبهه خودی و ناامیدی و مأیوس کردن جبهه دشمن؛
- ارائه رهنامه (دکترین) کارآمد، مؤثر و یکپارچه و همچنین داشتن نقشه راه برای آینده؛
- ایجاد رعب و ترس در دل دشمنان؛
- نشان دادن آمادگی در حوزه دفاعی برای مقابله با زیاده خواهی و حملات احتمالی دشمنان؛
- و...
در یک جمع بندی کلی می توان گفت دفاع از مهم ترین موضوعات تمامی جوامع بشری و به ویژه جوامع اسلامی است. از آنجا که دین اسلام دین کامل، جامع و همه جانبه نگر است، به تمامی موضوعات مورد نیاز انسان ها توجه ویژه داشته است. یکی از کلیدی ترین موضوعاتی که در دین اسلام و آموزه های دینی به ان توجه شده است، اندیشه دفاعی است.
در دوران کنونی با توجه به افزایش تهدیدات و گستردگی، پیچیدگی و… حوزه تهاجمات دشمنان علیه اسلام، مسلمین و به ویژه ملت مؤمن، بصیر و انقلابی ایران اسلامی، بهره گیری از اسناد بالادستی که همچون چراغ راهی برای طی مسیر سعادت و تعالی است، ضرورت دارد.
در همین راستا، واکاوی، تبیین و تشریح مفهوم و ابعاد اندیشه دفاعی از منظر دین اسلام و آموزه های دینی از ضرورت هاست. به همین سبب از طرفی بر عموم مردم است تا بصیرت و دشمن شناسی، مانع تحقق اهداف و خواسته های دشمنان شوند و از جهتی بر خواص (علماء، نخبگان، اندیشمندان، صاحبنظران و… است با ارائه نظرات خبرگی و کارشناسی، ضمن آسیب شناسی اندیشه دفاعی، راهبردها و راهکارهای علمی و عملیاتی خود را جهت تحقق اندیشه دفاعی را تبیین و تشریح کنند تا از این طریق ضمن مأیوس شدن دشمن از تحقق اهداف و خواسته هایش، زمینه عزت و اقتدار بیش از پیش اسلام، مسلمین و به ویژه ایران اسلامی فراهم و هموارتر شود.
اهم منابع و مراجع:
- قرآن مجید؛
- نهج البلاغه؛
- اشراق، محمدکریم، تهران، تاریخ و مقررات جنگ در اسلام، دفتر نشر فرهنگ اسلامی؛
- بهشتی، سیداحمد، سیاست نظامی و دفاعی، درس هایی از مکتب اسلام، سال ۴۵، ش ۶، شهریور ۱۳۸۴.
- مهاجرنیا، محسن، اندیشه دفاعی اسلام، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۴.
- نورمحمدی، محمدرضا، بررسی نظام دفاعی اسلام در منظر قرآن، شهرکرد: سدرۀ المنتهی، ۱۳۸۸.
- واحد جوان، وحید، اخلاق جنگ و صلح در اسلام، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) ۱۳۹۰.
- وسائل الشیعه؛
- و...
نظر شما :