« اهمیت و ضرورت دفاع»؛

دفاع به عنوان امری ممدوح، دارای پشتوانه فطری، عقلانی، تجربی و… است.

زمانی که تهدیدی متوجه فرد و جامعه است، به حکم فطرت و عقل باید در برابر تهدید ایستادگی کرد و با شناخت صحیح و همه جانبه وضعیت فعلی خود و نیروهای خودی (استعدادها، ظرفیت ها، امکانات، نیروی انسانی، تجهیزات و…) و همچنین با بصیرت و شناخت همه جانبه اهداف، سیاست ها، ابزار، امکانات، تجهیزات و… دشمنان (دشمن شناسی)، از طرفی زمینه های تقویت نقاط قوت و بهبود نقاط ضعف خود و جبهه خودی و از طرفی دیگر زمینه های تضعیف نقاط قوت و خنثی کردن تهدیدات دشمن را فراهم آورند و با دفاع همه جانبه، مؤثر و کارآمد در برابر دشمنان و زیاده خواهان، مانع تحقق و عملیاتی کردن نقشه ها و اهداف آنان شوند و عزت و اقتدار همه جانبه خود و نیروهای خودی را تضمین و تثبیت کنند.

دفاع از خود، همنوعان، تمامیت ارضی و… یکی از محوری ترین و مهم ترین موضوعاتی است که همواره مورد توجه اسلام، آموزه های دینی، صاحبنظران و اندیشمندان دینی به ویژه حضرت امام خمینی (ره) و امام خامنه ای (مدظله العالی) بوده است.

از مهم ترین وجوه اهمیت و ضرورت دفاع می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. دستور مؤکد دین اسلام مبنی بر اهمیت و ضرورت دفاع

دستور مؤکد قرآن مجید مبنی بر اهمیت دفاع، یکی از مهم ترین وجوه اهمیت و ضرورت موضوع است. خداوند متعال در سوره حج، آیات ۳۸ و ۳۹ می فرمایند:

إِنَّ اَللهَ یُدَافِعُ اَلَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ اَللَّهَ لَا یُحِبُّ کُلَّ خَوَّانٍ کَفُورٍ – أُذِنَ لِلَّذینَ یُقَاتِلُونَ بِأَنَّهُم ظُلِمُوا وَ إِنَّ اَللّهَ عَلَی نَصِرِهِم لَقَدِیرٌ:

بدرستیکه خداوند از کسانی که ایمان آورده اند دفاع می کند زیرا خدا هیچ خیانتکار ناسپاسی را دوست ندارد، به کسانی که جنگ بر آنان تحمیل شده است اجازه جهاد داده شده است زیرا مورد ظلم قرار گرفته اند و البته خداوند بر پیروزی آنان بسیار تواناست.

این آیه (أُذِنَ لِلَّذینَ یُقَاتِلُونَ بِأَنَّهُم ظُلِمُوا…) اولین آیه ای است که در تشریع دفاع وارد شده و اذن به دفاع داده است.(تفسیرالتبیان، ج ۷، ص ۲۸۴ و تفسیر نمونه، ج ۱۴، ص ۱۱۳)

خداوند متعال همچنین در سوره توبه، آیه ۱۱۱ می فرمایند:

إِنَّ اَلَلَّهَ اشتَرَی مِنَ اَلمُؤمِنِینَ أَنفُسَهُم وَ أَموَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الجَنَّۀَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ الَلّهِ فَیُقتِلُونَ وَ یَقتِلُونَ وَعدَاً عَلَیهِ حَقّاً فِی التُوراۀِ وَ الإِنجِیلِ و القُرآنِ وَ مَن أُوفَی بِعَهدِهِ مِنَ اللهِ فَاستَبشِرُوا بِبَیعِکُمُ الَّذِی بَایَعتُم بِهِ وَ ذَلِکَ هُوَ الفُوزُ العظیم:

بدرستیکه خداوند جان و مال اهل ایمان را به بهای بهشت خریداری کرده است، آنها در راه خدا جهاد می کنند پس دشمنان دین را به قتل می رسانند و یا خود کشته می شوند، این وعده قطعی است بر خداوند عهدی است که در تورات و انجیل و قرآن یاد فرموده است، پس از این معامله ای که کردید بسی شاد باشید که این به حقیقت سعادت و پیروزی بزرگ است.

حضرت محمد (ص) می فرمایند: لَغَزوَهٌ فی سَبیلِ اللَّهِ أحَبُّ إلَی مِن أربَعینَ حَجَّهٍ: رسول خدا – صلی الله علیه و آله – فرمودند: یک بار پیکار در راه خدا، نزد من محبوب تر از به جا آوردن چهل حج است.«کنزالعمّال، حدیث ۱۰۶۹۴»

حضرت امام علی (ع) می فرمایند: إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَرَضَ اَلْجِهَادَ وَ عَظَّمَهُ وَ جَعَلَهُ نَصْرَهُ وَ نَاصِرَهُ وَ اَللَّهِ مَا صَلَحَتْ دُنْیَا وَ لاَ دِینٌ إِلاَّ بِهِ: خداوند جهاد را واجب گردانید و آن را بزرگ داشت و مایه پیروزی و یاور خود قرارش داد. به خدا سوگند کار دنیا و دین جز با جهاد درست نمی شود! (اصول کافی، ج ۵، ص ۸)

2. دستور مؤکد حضرت امام خمینی (ره) مبنی بر اهمیت و ضرورت دفاع

یکی از مهم ترین وجوه اهمیت و ضرورت دفاع دستور مؤکد حضرت امام خمینی (ره) است.ایشان در این رابطه فرموده اند: «اگر خوف آن رود که دشمن استیلا و تسلط خود را گسترش دهد و اسیرشان سازد، در این صورت دفاع واجب می شود به هر وسیله ای که ممکن باشد.(» صحیفه امام، ج ۱، ص ۴۵۲)

ایشان همچنین فرموده اند:

«اگر ترس آن رود که یک کشور مسلمان مورد هجوم و حمله بیگانگان و اجانب قرار بگیرد بر تمام دولت های اسلامی واجب است که از آن کشور مسلمان حمایت و دفاع کنند با هر وسیله که ممکن باشد.» (صحیفه امام، ج ۱، ص ۴۸۵ – ۴۸۷)

3. دستور مؤکد حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) مبنی بر ضرورت و اهمیت دفاع

از مهم ترین وجوه اهمیت و ضرورت دفاع می توان به دستور مؤکد حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) است. معظم له در این رابطه می فرمایند:

«ما باید قدرت خود را زیاد کنیم و دفاع قانونی و مشروع خود را انجام دهیم. منطق این را حکم می کند و همه شواهد و قراین و دلایل سیاسی و دیپلماسی هم همین را تأیید می نماید … تنها چیزی که می تواند کشور ایران و نظام اسلامی را حفظ کند، استحکام داخلی و عزم جزم بر دفاع مشروع و منطقی است.» (بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی)، ۸۲/۵/۱۵)

4. تأکید علمای دین و صاحبنظران حوزه دفاع و امنیت بر ضرورت دفاع

مرحوم «علامه حلی» می فرمایند: «آن گاه که دشمنان به مسلمین هجوم آوردند، العیاذ بالله، دشمنی باشد که از تهاجم او بیم نابودی اسلام برود، در این صورت بر هر مسلمان واجب است که بپاخیزد و بر دشمن، یورش برد و او را سر جای خود بنشاند، در اینجا آن کسی که مسلمانان را در این قیام مقدس رهبری می کند، خواه انسان شایسته ای باشد یا فرد گناهکار فاسقی، در ضرورت دفاع تغییری ایجاد نمی شود؛ زیرا دفاع چنین خطر عظیمی که به جهان اسلام رو آورده است، جز به اتخاذ این روش، ممکن نیست.پس اگر شرایط چنین بود که فرمانده مسلمانان فرد نالایقی نیز بود (و ضرورتاً چنین اقتضا می کرد) بر آن دفاع واجب باید اقدام کرد».(منتهی الآمال، ج ۲، ص ۹۰۰)

همچنین صاحب جواهر در کتاب «جواهر الکلام» چنین بیان می دارند: «اجماع و انفاق رای علما به هر دو آن وجود دارد که دفاع از اقسام جهاد است؛ اگرچه شرایط جهاد ابتدایی را ندارد».(جواهر الکلام، ج ۲۱، ص ۴۷)

آیت ا… جوادی آملی در خصوص اهمیت دفاع و همچنین تقویت نیروی نظامی کشور از منظر قرآن کریم می فرمایند: خداوند برای امور نظامی، سوگندهای فراوانی یاد کرده است، امروز تانک، نفربر و هواپیمای شکاری است اما آن روز همین اسب بود، اسب‌ها را نعل می‌زدند که در این رفت و آمدها آسیب نبیند، چون در منطقه حجاز سنگریزه فراوان بود در اثر برخود سم اسبان با این سنگها جرقّه‌ای ایجاد می شد، خدا در سوره مبارکه عادیات به این اسب‌ها، به آن سمّ‌ها، به آن سرعت رفتن‌ها، به آن جرقّه‌زدن‌ها سوگند یاد کرد (وَ الْعادِیاتِ ضَبْحاً ٭ فَالْمُورِیاتِ قَدْحاً - فَالْمُغیراتِ صُبْحاً ٭ فَأَثَرْنَ بِهِ نَقْعاً - فَوَسَطْنَ بِهِ جَمْعاً ﴾؛ وقتی خدا به این غبارِ نظامی که از میدان نبرد برمی‌خیزد، سوگند یاد می‌کند، معلوم می‌شود اینها نزد خدا خیلی محترم و عزیز هستند که به تک تک اینها سوگند یاد می‌کند و راز اهمیت این بحث‌های نظامی هم برای صیانت از ناموس دین است، یعنی اهمیت این مساله به خاطر حفظ قرآن، عترت، مسلمان‌ها و ملت اسلامی، ناموس و سرزمین اسلامی است. ایشان همچنین فرموده اند:

خداوند در بخش پایانی سوره مبارکه توبه فرمود، هر قدمی که برمی‌دارید و هر کاری که می‌کنید تا دشمن را بترسانید نزد خدا اجر دارد. در این بخش از قرآن فرمود حتماً دشمن باید از شما بترسد، نه شما او را بترسانید. یعنی طرزی باشید که دشمن به خودش اجازه حمله ندهد؛ به ما فرمود: (خُذُوا حِذْرَکُمْ ﴾ زیرکی‌تان را داشته باشید و هیچ وقت خواب نباشید.

صاحبنظران حوزه دفاع و امنیت همواره بر اهمیت و ضرورت دفاع و امنیت توجه نموده اند، از جمله سرلشگر باقری دفاع را از ضروریات جمهوری اسلامی ایران می دانند. ایشان در این رابطه بیان می کنند: به فضل الهی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران … تحت منویات و تدابیر فرماندهی معظم کل قوا، در یک روند پر شتاب و هماهنگ، در مسیر تقویت روز افزون سپر دفاعی کشور در عرصه‌های زمینی، دریایی و هواوفضا، حرکت جهادی و انقلابی دارند و دشمنان را از هرگونه ماجراجویی علیه میهن اسلامی برحذر داشته‌اند.

ایشان همچنین بیان داشته اند: آمادگی ها و ظرفیت های دفاعی، حفظ شرایط مقابله سریع با تهدیدات و تعمیق اشراف اطلاعاتی برتحرکات دشمن از اولویت های نیروهای مسلح است..

سرلشکر جعفری نیز دفاع را یک فریضه و ضرورت عقلی می دانند و در رابطه با لزوم ارتقاء سطح دفاعی کشور چنین بیان می کنند: با وجود خباثت و دسیسه های رنگارنگ دشمن، حفظ بالاترین سطح آمادگی های دفاعی را یک فریضه و ضرورت عقلی می دانیم....

5. واجب بودن دفاع

آموزه های دینی بر وجوب دفاع توجه داشته و همواره فقها و اسلام شناسان نیز در دوره های گوناگون بر این امر تأکید نموده اند.

در این زمینه حضرت امام خمینی (ره) چنین فرموده اند:

‏اگر دشمنی که از او بر اساس اسلام و اجتماع مسلمین ترس باشد، بلاد مسلمین و یا مرزهای آن را مورد هجوم قرار دهد، بر مسلمان ها واجب است که از آن به هر وسیله ای که ممکن است، با بذل مال و جان، دفاع نمایند.(تحریرالوسیله (ترجمه فارسی)، ج ۱، ص ۵۵۱، مسأله ۱)

رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) نیز در این رابطه می فرمایند:

«دفاع از اسلام و مسلمین واجب است.» (استفتائات رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی)، پاسخ به سؤال شماره ۱۰۴۹)

معظم له همچنین می فرمایند: «اگر مکلف طبق تشخیص خود احساس کند که کیان اسلام در خطر است، باید برای دفاع از اسلام قیام کند، حتی اگر در معرض کشته شدن باشد.» (استفتائات رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی)، پاسخ به سؤال شماره ۱۰۵۲)

حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) همچنین فرموده اند:

«هیچکدام از فقهای اسلام، تردید و اختلافی ندارند که آن وقتی که دشمن بر سرزمین مسلمانان مسلط شد و کیان اسلامی را در کشوری تهدید کرد، وظیفه همه آحاد مسلمین است که در یک جهاد بزرگ و همه گیر، با آن دشمن مبارزه کنند، او را از سرزمین اسلامی اخراج کنند و مجازات و تنبیه نمایند.» (بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی)، ۸۸/۷/۲)

حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) زوایا و ابعاد این مهم را تبیین و تشریح فرموده اند:

6. دفاع؛ جزئی از هویت یک ملت زنده

از مهم ترین وجوه اهمیت دفاع می توان به این موضوع اشاره کرد که دفاع جزئی از هویت ملت زنده و پویاست. حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه فرموده اند:

«دفاع، جزئی از هویت یک ملت زنده است. هر ملتی که نتواند از خود دفاع بکند، زنده نیست. هر ملتی که به فکر دفاع از خود نباشد و خود را آماده نکند، در واقع زنده نیست. هر ملتی هم که اهمیت دفاع را درک نکند، به یک معنا زنده نیست.» (بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی)، ۶۸/۸/۲۹)

7. دفاع؛ ضامن حفظ کشور ایران اسلامی و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران

دفاع؛ ضامن حفظ کشور ایران اسلامی و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران است که این موضوع نشان از اهمیت دفاع دارد. حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند:

«تنها چیزی که می تواند کشور ایران و نظام اسلامی را حفظ کند، استحکام داخلی و عزم جزم بر دفاع مشروع و منطقی است.» (بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی)، ۸۲/۵/۱۵)

8. جلوگیری از جنگ نرم دشمنان

یکی از مهم ترین کاربردها و قابلیت های دفاع، جلوگیری از جنگ نرم دشمنان است که این مهم نشان از اهمیت دفاع دارد. حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند:

«امروز جنگ نظامی با ما خیلی محتمل نیست – نمی گوییم بکلی منتفی است، اما خیلی متحمل نیست – لکن جنگی که وجود دارد، از جنگ نظامی اگر خطرش بیشتر نباشد، کمتر نیست؛ اگر احتیاط بیشتری نخواهد، کمتر نمی خواهد. در جنگ نظامی دشمن به سراغ سنگرهای مرزی ما می آید، مراکز مرزی ما را سعی می کندمنهدم بکند تا بتواند در مرز نفوذ کند؛ در جنگ روانی و آنچه که امروز به او جنگ نرم گفته می شود در دنیا، دشمن به سراغ سنگرهای معنوی می آید که آنها را منهدم کند؛ به سراغ ایمان ها، معرفت ها، عزم ها، پایه ها و ارکان اساسی یک نظام و یک کشور؛ دشمن به سراغ اینها می آید که اینها را منهدم بکند و نقاط قوت را در تبلیغات خود به نقاط ضعف تبدیل کند؛ فرصت های یک نظام را به تهدید تبدیل کند.» (بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی)، ۸۸/۷/۲)

9. شکست دادن دشمنان

از مهم ترین وجوه اهمیت دفاع می توان به شکست دادن دشمن اشاره کرد. رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند: «ملت ایران در میان تحریم همه جانبه، به خصوص تحریم سلاح و تجهیزات جنگی، در غربت کامل، با اتکا به ایمان خود، ایمان جوانان خود، شناخت و دلیری نیروهای مسلح خود، توانست … دشمن متکی به کوه سلاح و تجهیزات را شکست دهد و هزینه هایی که این همه بر سر رژیم ریختند باطل کنند.» (بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) ۱۹/۰۸/۱۳۸۹)

10. صیانت از امنیت و اقتدار کشور و منافع ملی

رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) در ابلاغ سیاست های کلی برنامه پنج ساله ی سوم در رابطه با اهمیت دفاع در صیانت از امنیت و اقتدار کشور و منافع ملی فرموده اند:

«افزایش اقتدار دفاعی و امنیتی.... به منظور بازدارندگی و پاسخگویی مؤثر به تهدیدها و تأمین منافع ملی و امنیت عمومی و پشتیبانی از سیاست خارجی و گسترش صلح و ثبات و امنیت در منطقه با بهره گیری از همه امکانات.» (ابلاغ سیاست های کلی برنامه پنج ساله ی سوم به ریاست جمهوری، ۷۸/۲/۳۰)

11. صیانت از تمامیت ارضی، استقلال و حاکمیت کشور

صیانت از تمامیت ارضی، استقلال و حاکمیت کشور از مهم ترین کارکردهای دفاع است که این موضوع نشان از اهمیت دفاع دارد. حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند:

«ما از موجودیت و تمامیت کشورمان دفاع می کنیم؛ ما با همه ی توان از اسلام عزیز دفاع می کنیم؛ ما تا امروز در مقابل رعد برق توخالی استکبار نترسیدیم و عقب نشینی نکرده ایم، بعد از این هم نخواهیم ترسید و عقب نشینی هم نخواهیم کرد.» (بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی)، ۷۸/۲/۳۰)

12. عزت آفرینی برای ملت

عزت آفرینی از مهم ترین کارکردهای دفاع است که این موضوع نشان از اهمیت دفاع دارد. رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند:

«اگر ملتی قدرت دفاع از خود را نداشته باشد، عزت او هم هیچ گونه تضمینی ندارد. در دنیایی که هوس ها و انگیزه های مادی به جای ارزش های معنوی بر انسان های صاحب قدرت حکرمانی می کند، هیچ ملتی نمی تواند از هیچ مرکز دیگری جز قدرت درونی خود که خدای متعال به او بخشیده است، امید هیچ گونه کمکی و چشم داشتِ حمایتی را داشته باشد. ملت ها باید به خودشان تکیه کنند تا بتوانند عزتی را که خود را شایسته ی آن می دانند، به دست بیاورند.» (بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی)، ۸۴/۷/۶)

در یک جمع بندی کلی می توان گفت دفاع از خود، همنوعان، صیانت ارضی و… به عنوان امری فطری، عاقلانه و تاریخی مورد تأکید اسلام، آموزه های دینی؛ قرآن مجید، اندیشمندان و صاحبنظران دینی و به صورت خاص، حضرت امام خمینی (ره)، امام خامنه ای (مدظله العالی) است که دارای نقش اساسی و بسزایی در امنیت همه جانبه، عزت آفرینی، اقتدار همه جانبه، صیانت از کشور و نظام مقدس جمهوری اسلامی، مقابله با دشمنان، مقابله با جنگ نرم دشمنان و… ایران ایفا می کند.

در همین راستا از طرفی بر تمامی ملت بصیر و انقلابی ایران اسلامی است تا با دشمن شناسی در مقابل خواسته ها و اهداف دشمنان ایستادگی و مقاومت کنند و از طرفی بر نخبگان، اندیشمندان و صاحبنظران است تا با تشکیل اتاق های اندیشه ورز و ارائه راهبردها و راهکارهای علمی و عملیاتی در حوزه دفاع و امنیت، مانع تحقق خواسته ها و اهداف دشمنان و زیاده خواهان شوند و همچنین زمینه عزت، اقتدار و الگودهی ایران اسلامی را بیش از پیش هموار کنند.

اهم منابع:

1. قرآن مجید؛
2. صحیفه امام خمینی (ره)
3. بیانات و رهنمودهای رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی)
4. حسن‌لو، خسرو، دفاع هوشمند (در نظام دفاعی جمهوری اسلامی ایران)، ‏تهران: دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی‏، ۱۳۹۷
5. حوزه مکتب دانا، درآمدی بر اندیشه و نظریه دفاعی – امنیتی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۹۸
6. کلینی، اصول کافی
7. لطفی مرزناکی، رحمان، دفاع هوشمند در اندیشه امام خامنه ای (مدظله العالی)، تهران: آوای سبحان، ۱۳۹۴
8. ولوی، محمدرضا و دیگران، با تلخیص، استخراج اولویت های علم و فناوری در حوزه دفاع، امنیت ملی و سیاست خارجی، فصلنامه راهبرد دفاعی، سال دهم، شماره ۳۶، بهار ۱۳۹۱
9. و…