« مقوم های تحقق دفاع »

دفاع به عنوان امری ممدوح، دارای مبنا و پشتوانه فطری، عقلانی و… همواره در اسناد بالادستی مورد توجه ویژه بوده است که ضرورت دارد همواره مورد توجه و نصب العین قرار گیرد.

در دین اسلام، آموزه های دینی و به ویژه قرآن مجید، بیانات و رهنمودهای علماء و صاحبنظران دینی و به ویژه امامین انقلاب اسلامی و… همواره دفاع همه جانبه در تمامی ابعاد و سطوح مورد عنایت ویژه و توجه خاص قرار گرفته شده است.

از آنجا که دفاع امری متقابل است می توان گفت همواره دفاع در برابر آسیب ها و تهدیدات احتمالی (بالقوه) یا وقوعی (بالفعل) صورت می گیرد.

به این معنا که در برخی موارد دفاع پیش از حمله و تهاجم دشمنان، زیاده خواهان و تجاوزگران صورت می گیرد به همین سبب به دفاعی که توسط جامعه هدف علیه آنان صورت می گیرد، دفاع فعال و پیشگیرانه گفته می شود و در برخی موارد نیز دفاع در برابر متجاوزان و زیاده خواهان، حین و پس از حمله یا تهاجم صورت می گیرد که نیروهای جامعه هدف از خود، همنوعان و منافع خود دفاع می کنند و در مقابل دشمنان مقاومت، ایستادگی و پایداری می کنند.

مجموعه عوامل و علت هایی زمینه ساز تحقق دفاع فعال می شوند که این عوامل را می توان تحت عنوان مقوم های تحقق دفاع مورد واکاوی و بررسی قرار داد.

در رابطه با اهمیت و ضرورت تحقق دفاع می توان گفت با عنایت به اینکه پیشگیری از وقوع حادثه، رخداد و… نسبت به اقدامات پس از آن ارجحیت دارد، به همین سبب دفاع از نوع اول؛ یعنی دفاع فعال همه جانبه ضرورت دارد مورد توجه ویژه قرار گیرد و به صورت عملیاتی و کاربردی، برنامه ریزی، ساماندهی و به کارگیری شود.

در همین راستا به مقوم های تحقق دفاع پرداخته می شود.

1. توجه همه جانبه به اسناد بالادستی و لازم الرعایه

آموزه های دینی، سیره و روایات ائمه معصومین (علیهم السلام)، نظریات و اندیشه بزرگان دین و صاحبنظران دینی و به ویژه حضرت امام خمینی (ره) و حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) از مهم ترین و محوری ترین اسناد بالادستی انقلاب اسلامی و نظام مقدس جمهوری اعم از دین اسلام محسوب می شوند.

اسناد بالادستی از آنجا که اسنادی جامع، همه جانبه نگر، عینی، راهبردی، کاربردی، عملیاتی و… هستند، جهت تحقق آرمان ها، اهداف، سیاست ها و… اسلام، انقلاب اسلامی و نظام مقدس جمهوری اسلامی دارای نقش بسزا و مهمی هستند.

در همین راستا توجه همه جانبه به اسناد بالادستی و لازم الرعایه از مهم ترین مقوم های دفاع محسوب می شود. قرآن به عنوان کتابی جامع، جاودان، هدایتگر، نسخه کامل سعادت بخش همیشگی محوری ترین سند مورد توجه در این راستا است. خداوند متعال در سوره انفال، آیه ۶۰ می فرمایند:

وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُمْ وَآخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ:

و شما (ای مؤمنان) در مقام مبارزه با آن کافران خود را مهیا کنید و تا آن حد که بتوانید از آذوقه و تسلیحات و آلات جنگی و اسبان سواری زین کرده برای تهدید و تخویف دشمنان خدا و دشمنان خودتان فراهم سازید و نیز برای قوم دیگری که شما بر (دشمنی) آنان مطلع نیستید (مراد منافقانند که ظاهراً مسلم و باطناً کافر محض‌اند) و خدا بر آنها آگاه است. و آنچه در راه خدا صرف می‌کنید خدا تمام و کامل به شما عوض خواهد داد و هرگز به شما ستم نخواهد شد.

2. اعتقاد به نصرت الهی

اعتقاد به نصرت الهی به معنای اعتماد داشتن به یاری خداوند متعال نسبت به مسلمانان، مؤمنان و باتقوایان است.

اعتقاد و اعتماد به نصرت و یاری الهی سبب امیدآفرینی، حرکت بخشی، نشاط آفرینی، ایستادگی و مقاومت در برابر دشمن و… است که نشان از اهمیت آن دارد.

از مهم ترین مقوم های تحقق دفاع، اعتقاد به نصرت الهی است. در این رابطه رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) با عنایت به آیه ۱۳۹ سوره آل عمران می فرمایند:

وَ لا تَهِنُوا وَ لا تَحزَنُوا وَ اَنتُمُ الاَعلَونَ اِن کُنتُم مُؤمِنین؛ اگر ایمان در دل و در عمل وجود داشته باشد، کوه‌ها در مقابل یک جامعه، یک مجموعه، یک انسان قوی، هموار خواهد شد و قدرت مقاومت نخواهد داشت. یکی از فواید جنگ برای ما این بود. .»(۹۶/۳/۳)

معظم له همچنین می فرمایند:

«وظیفه‌ی ما این است که ما کشور را، هم نیرومند کنیم، هم مقاوم کنیم؛ قدرت کشور را بالا ببریم و آن را مقاوم‌سازی کنیم. قدرت کشور چه‌جوری بالا میرود؟ …چه‌جوری نیرومند کنیم؟ عناصر اقتدار برای کشور چه چیزهایی است؟ من چند موردش را میشمرم: یکی ایمان اسلامی است، ایمان دینی است. ایمان دینی جزو مهم‌ترین عناصر مقاومت و تحرّک این کشور است؛ مال امروز هم نیست، از ۱۳۰ سال، ۱۴۰ سال پیش به این‌طرف، هر حرکتی در این کشور انجام گرفته است که اثرگذار، جریان‌ساز و مؤثّر بوده است، عنصر ایمان دینی حرف اوّل را در آن میزده است .»(۹۵/۱۰/۱۹)

رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) همچنین می فرمایند:

«ما [دنیای اسلام] نباید ضعیف باشیم، ما باید قوی باشیم. قوّت فقط به سلاح نیست، قوّت فقط به پول نیست؛ مبنای اصلی قوّت، ایمان به خدا و پایداری است. خدای متعال [میفرماید]: فَمَن یَکفُر بِالطّاغوتِ وَ یُؤمِن بِاللهِ فَقَدِ استَمسَکَ بِالعُروَةِ الوُثقی لَا انفِصامَ لَها؛ [آیه ۲۵۶ سوره بقره] اگر ایمان به خدا بود و اگر کفر به طاغوت بود، این تمسّک به عروه‌ی وثقی است، این مایه‌ی قدرت است، مایه‌ی اقتدار است. در دنیای اسلام، این را ما باید ترویج کنیم؛ این را باید بخواهیم .»(۹۵/۲/۲۹)

معظم له همچنین می فرمایند:

«من به روشنی میبینم که دست قدرت لایزال الهی پشت سر این ملت است و این ملت را هدایت میکند: «انّ معی ربی سیهدین». خداوند در همه موارد، این ملت را به راه درست هدایت کرده است؛ در نقاط حسّاس، لطف و فضل الهی به کمک این ملت آمده است. باز هم همین‌طور خواهد شد. باز هم این ملت به فضل پروردگار، در این تجربه و در همه تجربه‌های دیگر خواهد توانست با تصمیم‌گیریهای خود، مشت محکمی به دهان دشمن بزند .»(۷۷/۷/۱۵)

3. اعتماد به وعده الهی مبنی بر پیروزی مسلمانان

وعده الهی مبنی بر پیروزی الهی است. حضرت امام خمینی (ره) در این رابطه می فرمایند:

«خداوند تعالی وعده فرموده است که مستضعفین ارض را با منت خودش و توفیق خودش بر مستکبرین غلبه دهد و آنها را امام قرار دهد پیشوا قرار دهد. وعده خداوند تعالی نزدیک است. من امیدوارم که ما شاهد این وعده باشیم و مستضعفین بر مستکبرین غلبه کنند؛ چنانچه تا کنون غلبه کردند.» (صحیفه امام، ج ۶، ص ۴۵۷)

4. آموزه های مکتب اسلام

مکتب اسلام یکی از مهم ترین مقوم های دفاع است. امام راحل (ره) اعتقاد دارند در تقابل کفر و ایمان، قدرت برتر، اسلام است، و در این توانایی هیچ تردیدی به خود راه نمی‌دهند. به همین دلیل در کمال صراحت واطمینان فرمودند: «من با اطمینان می‌گویم اسلام، ابرقدرت‌ها را به خاک مذلت می‌نشاند. اسلام موانع بزرگ داخل و خارج محدودة خود رایکی پس از دیگری برطرف و سنگرهای کلیدی جهان را فتح خواهد کرد.» (صحیفه امام، ج ۲۰، ص ۱۱۸)

5. خود باوری و اعتماد به نفس

خودباوری و اعتماد به نفس به معنای تکیه بر ظرفیت ها، استعدادها، امکانات و… خود (در سطح فردی، گروهی، سازمانی، ملی، فراملی و…) است.

خودباوری و اعتماد به نفس از آنجا که دارای مبنا و پشتوانه فطری، عقلانی، دینی، تاریخی و… است به همین سبب می تواند زمینه ساز خودکفایی، عزتپ، اقتدار، امنیت و… شود. به همین سبب می توان گفت توجه به آن دارای اهمیت ویژه ای است.

خود باوری و اعتماد به نفس از مهم ترین مقوم های دفاع است. رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند:

«وقتی که یک ملت تصمیم میگیرد بایستد، وقتی که به حمایت الهی و به قدرت درونی خود و استعداد درونی خود باور داشت و باور کرد، چیزی نمیتواند جلوی او را بگیرد .»(۹۰/۱۲/۳)

معظم له همچنین می فرمایند:

«ما امروز در همه‌ی میدانها اعتماد به نفس داریم؛ میدانیم که میتوانیم، و دنبال این توانستن حرکت میکنیم، و همه جا هم بحمدالله به مقاصدمان میرسیم .»(۹۰/۱۱/۱۴)

حضرت امام خمینی (ره) همچنین می فرمایند:

«مهم این است که ما بفهمیم که دیگران به ما چیزی نمی‏دهند، ما خودمان باید تهیه کنیم. … اتکال به این نکنیم که برویم از خارج بیاوریم. خودمان دنبالش برویم تا کار انجام بگیرد، و انجام می‏گیرد.» (صحیفه امام، ج ۱۴: ص ۱۱۶)

معظم له همچنین می فرمایند:

پیشرفتهای ما در زمینه‌ی علمی، صنعتی، در انواع و اقسام عرصه‌های زندگی، معلول اعتماد به نفس است .»(۹۰/۱۱/۱۴)

6. ایستادگی و دفاع از مواضع اسلامی و انقلابی

مواضع اسلامی و انقلابی به معنای موضع گیری به موقع، متناسب، آگاهانه، هوشیارانه، هوشمند و… در راستای دفاع، پیشبرد، ساماندهی، سازماندهی، تحقق، تضمین و تثبیت اندیشه، نظریه، دیدگاه ها، نظرات و… خودی و نقد، مردود کردن، تکذیب و… اندیشه، نظریه، دیدگاه ها، نظرات و… غیرخودی است.

موضع گیری در راستای دفاع از مواضع و دیدگاه های اسلامی و انقلابی از طرفی زمینه ساز عزت، اقتدار، امنیت و.... همه جانبه اسلام، امت اسلامی، انقلاب اسلامی، نظام مقدس جمهوری اسلامی و ملت ایران اسلامی و از طرفی دیگری زمینه ساز خنثی سازی نقشه ها، اهداف، برنامه ها و… دشمنان و همچنین سبب تضعیف، اضمحلال و نابودی دشمنان و بدخواهان اسلام و مسلمین می شود که این امر نشان از اهمیت این موضوع دارد.

ایستادگی و دفاع از مواضع اسلامی و انقلابی از مهم ترین مقوم های دفاع است. رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند:

در میدانهای گوناگون، آنجایی که حرف خودمان را باور داشته‌ایم و پای آن حرف ایستاده‌ایم، آنجا پیش رفته‌ایم »(۸۵/۰۷/۱۸)

7. خطرپذیری و نهراسیدن از به نتیجه نرسیدن موضوعات

خطرپذیری به معنای انجام امور به صورت انقلابی، جهادی و بسیجی است که افراد با در نظر داشتن آرمان ها، اهداف، ارزش ها و… متعالی اسلامی و انقلابی در راستای تحقق منویات امامین انقلاب اسلامی به صورت فعالانه با مسائل و موضوعات مواجه می شوند و اقدامات عملیاتی متناسب و صحیح را انتخاب می کنند.

در رابطه با اهمیت خطرپذیری و انجام امور به صورت انقلابی، جهادی و بسیجی وار می توان گفت این امر می تواند سبب پیشرفت و تعالی، موفقیت، توسعه و آبادانی، محرومیت زدایی، نهراسیدن از دشمن و… شود.

از مهم ترین مقوم های دفاع از منظر رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) می توان به خطرپذیری و نهراسیدن از به نتیجه نرسیدن موضوعات اشاره کرد. معظم له در این رابطه می فرمایند:

«خطرپذیری میتواند جامعه را موفق کند. شما جوانها باید آماده باشید؛ ترس از اینکه شاید نشود، این خیلی چیز بدی است .»(۸۵/۶/۲۵)

این جرأت و گستاخی و نترسیدن از احتمال موفق نشدن، عامل بسیار مهمی است که ما را پیش میبرد. (۸۵/۶/۲۵)

همچنین شهادت طلبی، ضرورت حفظ نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، مأمور به ادای تکلیف بودن انسان، استکبارستیزی، نقش بسزا و مؤثر هدایت و رهبری، وحدت و همگرایی، بصیرت و هوشیاری در برابر دشمن، دشمن شناسی و… نیز از دیگر مقوم های تحقق دفاع محسوب می شوند که به آنها پرداخته می شود.

در یک جمع بندی کلی می توان گفت دفاع به عنوان یکی از مهم ترین نیازهای تمامی جوامع بشری و به ویژه جوامع اسلامی محسب می شود که مجموعه عواملی می تواند زمینه ساز تحقق دفاع فعال شوند که از مهم ترین آنها می توان به توجه همه جانبه به اسناد بالادستی و لازم الرعایه، اعتقاد به نصرت الهی، اعتماد به وعده الهی مبنی بر پیروزی مسلمانان، آموزه های مکتب اسلام، خودباوری و اعتماد به نفس، ایستادگی و دفاع از مواضع اسلامی و انقلابی، خطرپذیری و نهراسیدن از به نتیجه نرسیدن از موضوعات و… اشاره کرد.

در دوران کنونی با توجه به افزایش هجمه های دشمن علیه اسلام، مسلمین و به ویژه انقلاب اسلامی، نظام مقدس جمهوری اسلامی و ایران اسلامی، توجه همه جانبه به دفاع و مفوم های آن امری ضروری و اجتناب ناپذیر است. در همین راستا بر نخبگان و صاحبنظران است تا ضمن شناخت همه جانبه مفهوم دفاع، ابعاد، انواع، سطوح و… آن، زمینه های تحقق دفاع همه جانبه را هموار کنند تا از این طریق زمینه عزت، اقتدار و امنیت همه جانبه اسلام و انقلاب اسلامی تضمین و تثبیت شود و نقشه های دشمنان همچون همیشه نقش بر آب شود.

اهم منابع و مأخذ

1. قرآن مجید
2. امام خمینی (ره)، ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی (ره)، ج ۱
3. صحیفه امام خمینی (ره)
4. ابراهیمی، نبی الله، پژوهشکده، سال چهارم، بهار و تابستان ۱۳۵۹، شماره ۱ و ۲
5. صباغیان، علی، امنیت انسانی و دفاع همه جانبه، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال شانزدهم، شماره چهارم، زمستان ۱۳۹۲، شماره مسلسل ۶۲
6. عبدالله خانی، علی، نظریه های امنیت، تهران، مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر، ۱۳۹۲
7. و... ‌