« مقوم های تحقق دفاع؛ (۵) شهادت طلبی؛ مفهوم شناسی(۲) »

درآمدی بر اندیشه دفاعی- امنیتی انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی ایران (۵۲)

سرتی پ۲ پاسدار دکتر عباسعلی فرزندی

«مقوم های تحقق دفاع؛ (۵) شهادت طلبی؛ مفهوم شناسی (۲)»

در مکتب اسلام، بزرگ ترین پیروزی، والاترین مقام، بالاترین امتیاز، عظیم ترین فوز، نیکوترین نیکی، رفیع ترین مرتبت و عالی ترین رتبت و گرانمایه ترین درجه، رسیدن به فیض عظمای شهادت است. شهادت شجاعانه نقش جدا کردن و شناساندن و سرانجام رشد و نمو حق و نابودی باطل را به طور احسن و اکمل در جامعه ایفاء می کند و با این اثر، اجتماع را از رکود و جمود و انزوا خارج می سازد و با تصفیه عمیق، پویایی و بالندگی و کمال جامعه را تضمین می کند.

شهادت از برترین واژه های فرهنگ اسلامی و از مقدّس ترین مفاهیم معارف الهی است. شهادت اوج کمال انسان است، آنگاه که انسان تمام هستی خود را یکجا نثار معبود می کند و قطره وجودش به دریای بیکران هستی مطلق می پیوندد.

رسول خدا (ص) می فرمایند: «لوددت انّی اُقتَل فی سَبیل الله، ثمّ احیا ثمّ اُقتَل ثمّ اُحیا ثم اقتل ثمّ اُقتَل؛ دوست دارم در راه خدا کشته شوم (نه یک بار و دو بار که) بارها کشته شوم و زنده شوم و باز هم کشته شوم.» (کنزالعمال، ح۱۰۵۶۴)

حضرت علی(ع) در مقام دعا و درخواست از خداوند متعال عرضه می دارد: «نسأل الله منازل الشّهداء؛ از خداوند جایگاه شهیدان را طلب می کنم.»(عیون الحکم، ج 1، ص 500)

امام خمینی (ره) در رابطه با شهادت طلبی می فرمایند:

«ما بندگان خدا هستیم و در راه او حرکت می کنیم و پیشروی می کنیم. اگر شهادت نصیب شد، سعادت است و اگر پیروزی نصیب شد، سعادت است.» (صحیفه امام، ج ۱۵، ص ۴۰۴)

حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) نیز می فرمایند: پروردگارا! به محمّد و آل محمّد تو را سوگند میدهیم شهدای عزیز ما را با پیغمبر و اولادش و شهدای کربلا محشور کن … ما را هم به آنها ملحق بفرما .(۸/‏۸/‏۹۷)

شهادت در مکتب اسلام دارای ارکانی است که از مهم ترین آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد: ۱- داشتن ایمان به خدا، پیامبر (ص)، ائمه اطهار (علیهم السلام) و ولی فقیه ۲- گزینش آگاهانه و با اختیار ۳- شهادت با فرمان پیامبر (ص) و ائمه اطهار (علیهم السلام) و ولی فقیه ۴- انگیزه الهی و در نظر داشتن رضایت خداوند متعال ۵- داشتن هدف رسیدن به قرب الهی ۶-پ یکار برای اعلاء کلمه حق و ریشه کن کردن ظلم و باطل ۷- در معیت خدا و اولیاء خدا بودن.

شهادت طلبی یکی از عواملی است که سبب پیروزی انقلاب اسلامی و استمرار، پایداری، الهام بخشی و الگودهی آن شد.

فرهنگ شهادت طلبی با ایجاد تحولی شگرف، اساسی و بنیادین در ابعاد فردی و اجتماعی، مفاهیم معنویت و الوهیت را در جامعه زنده کرد و با ایجاد تحولی درونی در جامعه، اخلاق فردی، دینی و اجتماعی مردم را به سوی آگاهی، رشد و بالندگی سوق داد.

شهادت طلبی با گره خوردن با مفاهیم بنیادی همچون ایمان، اعتقاد به خدا و عروج به مقام ربوبی، یک فضای ذهنی مشترک را در بین مردم ایجاد کرد که این فضا به تعامل تنگاتنگ در طول انقلاب و جنگ تحمیلی بین مردم منجر شد. باید توجه داشت که شهادت و شهادت طلبی از مفاهیم دو بعدی در فرهنگ اسلامی محسوب می شود که به ظاهر، علیرغم پذیرش برخی آسیب ها، در بلندمدت به پیروزی ختم می شود. امام خمینی (ره) با توجه به قیام و شهادت امام حسین (ع) چند روز قبل از شروع جنگ تحمیلی فرمودند:

«با اوضاع فعلی جهان این یک استثنای تاریخی است که با مرگ و شهادت و شکست، مطمئناً هدف ما شکست نمی خورد» (صحیفه امام، ج ۱۳، ص ۲۱۳)

1. شهادت؛ عزت و حیات ابدی

شهادت؛ عزت و حیات ابدی است. همانگونه که حضرت امام خمینی (ره) در این رابطه فرموده اند: «شهادتْ عزتِ ابدی است، حیات ابدی است.» (صحیفه امام، ج ۷، ص ۲۴۰ و ۲۴۱)

2. شهدا؛ عامل بشارت دهنده

شهدا؛ عامل بشارت دهنده هستند. همانگونه حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند: «یاد شهدا زنده است و باید هم این بقای نام و یاد شهدا را ما به صورت یک امر مهم دنبال کنیم. چون شهیدان حامل بشارتند: وَ یَستَبشِرونَ بِالَّذینَ لَم یَلحَقوا بِهِم مِن خَلفِهِم اَلّا خَوفٌ عَلَیهِم وَ لا هُم یَحزَنون. شهیدان به ما میگویند شما خوف و حزن نداشته باشید. دلسردی و نومیدی نداشته باشید. نعمت الهی را، لطف الهی را، برکات الهی را در مقابل چشم ما نگه میدارند و این آن چیزی است که ما امروز به آن احتیاج داریم .(۵/‏۷/‏۹۵)

3. شهداء؛ اهدا کننده زندگی خود در راه خدا و اهداف

شهداء؛ اهدا کننده زندگی خود در راه خدا و اهدف هستند. چنانچه حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می‌فرمایند:

«استاددانشگاه میرود شهید میشود، هنرمند میرود شهید میشود، دانشجو میرود شهید میشود … رفتند و جان خودشان و عمر خودشان را - ارزشمندترین چیزی که انسان از امور مادّی در اختیار دارد یعنی زندگی خودشان را - در راه خدا، در راه اهداف، هدیه کردند، تقدیم کردند؛ این بسیار مهم است (۹۳/۱۱/۲۷)

4. خرسند بودن شهداء

از ویژگی های شهداء می توان به خرسند بودن آنان اشاره کرد. چنانچه حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند: «کیفیّت مردن و رفتن انسان، سرنوشت انسان را معیّن میکند؛ همه‌ی ما خواهیم رفت، پیر و جوان و مرد و زن ندارد؛ منتها بعضی رفتن‌ها جوری است که انسان اگر با چشم حقیقت نگاه کند، از آن‌گونه رفتن خرسند و خوشحال میشود؛ مثل شهدا که همه‌ی شهدا این‌جور هستند .»(۱۷/‏۶/‏۹۵)

5. شهدا؛ فدائیان جان خود برای خیر، مصالح و استقلال کشور و دفع دشمنان

شهدا؛ فدائیان جان خود برای خیر، مصالح و استقلال کشور و دفع دشمنان هستند. چنانچه حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند: «شهیدان عزیز ما کسانی بودند که در عین جوانی و بعضی در عین نوجوانی حاضر شدند برای خیر کشور، مصالح کشور، حفظ استقلال کشور، دفع دشمنان کشور، جان خودشان را فدا کنند؛ این خیلی ارزش والایی است.» (۲۳/‏۹/‏۹۵)

6. وعده الهی مبنی بر مورد رحمت الهی قرار گرفتن شهدا

وعده الهی مبنی بر مورد رحمت الهی قرار گرفتن شهداست. چنانچه حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند:

مسئله‌ی شهدا را باید خیلی جدّی گرفت. ما برای شهدا همان ارزشهایی را باید قائل باشیم که خدای متعال برای اینها قائل است… پیش خدای متعال وعده‌ی الهی بر رحمت به اینها است .(۱۵/‏۹/‏۹۵)

معظم له همچنین می فرمایند: «آن که جانش را در راه خدا از دست میدهد، در روایات داریم که هنوز از این نَشئه خارج نشده، علائم رحمت الهی را مشاهده میکند؛ یعنی در روایات دارد بمجرّد اینکه شهید از اسب می‌افتد هنوز به زمین نرسیده، وعده‌ی الهی را دریافت میکند .»(۱۵/‏۹/‏۹۵)

7. شهداء؛ کشته شدگان آرمان های معنوی و صرف جان خود برای هدف الهی

شهداء؛ کشته شدگان آرمان های معنوی و صرف جان خود برای هدف الهی هستند. چنانچه حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند:

«شهید، یعنی انسانی که در راه آرمانهای معنوی کشته میشود و جان خود را - که سرمایه‌ی اصلی هر انسانی است - برای هدف و مقصدی الهی صرف میکند و خدای متعال هم در پاسخ به این ایثار و گذشت بزرگ، حضور و یاد و فکر او را در ملّتش تداوم میبخشد و آرمان او زنده میماند. این، خاصیت کشته شدن در راه خداست. کسانی که در راه خدا کشته میشوند، زنده‌اند. جسم آنها زنده نیست؛ اما وجود حقیقی آنها زنده است .»(۲۵/‏۵/‏۶۸)

معظم له همچنین می فرمایند: هیچ چیزی بالاتر از این نیست که انسانی به دست خود، با اراده و اختیار خود، جان و هستی خود را فدای یک آرمان بزرگ و والای الهی کند. معنای شهادت، این است .»(۵/‏۷/‏۷۷/)

8. شهیدان، همچون سنگری در برابر هجوم دشمنان

هرشهید، همچون سنگری در برابر هجوم دشمنان محسوب می شوند. چنانچه حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند: «… هر کدام از شهدای شما یک سنگرند؛ این افتخار دارد؛ جانبازان هم همین‌جورند. جانبازان هم شهدای زنده‌اند؛ شما جانبازان عزیز هم مثل شهدا هستید؛ شهید هم همین ضربه‌ای را که جانباز تحمل کرده است، او هم تحمل کرده؛ سرنوشت او پرواز و رفتن بود، سرنوشت این فعلاً ماندن. خانواده‌ی شهدا، پدر و مادر شهید، همسر شهید، فرزندان شهید، برادران و خواهران و خویشاوندان شهید، پدران و خواهران و همسران جانبازان باید افتخار کنند .(۱۳/۲/۸۷)

9. شهیدان؛ برترین ایثارگران

شهیدان؛ برترین ایثارگران هستند. چنانچه حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند:

«اگر ما در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، آبادی کشور، عزت ملت هر پیشرفتی در طول این … سال [ها] کردیم، مرهون فداکاری آن کسانی است که در بحرانی‌ترین روزها و سخت‌ترین آزمونها سینه‌هایشان را سپر کردند و رفتند در مقابل خطر ایستادند؛ هوشیارانه و صبورانه مقاومت کردند و جنگیدند. «فمنهم من قضی نحبه و منهم من ینتظر». برترینهاشان آن کسانی بودند که به شهادت رسیدند. شهدای زنده‌ی ما، این جانبازان عزیز هم در حقیقت شهیدند، اینها برترینهایند .(۲۷/‏۲/‏۸۶)

10. شهیدان؛ نقاط مشعشع در جهان و نشان دهنده راه

شهیدان؛ نقاط مشعشع در جهان و نشان دهنده راه هستند. چنانچه حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند:

«شهیدان نقاط مشعشع در این صفحه ی درخشان اند که مانند ستاره ی راهنما، راه را به همه نشان می دهند. رحمت و صلوات خدا بر آنان باد .»(۶/‏۷/‏۸۵)

11. قرار گرفتن شهدا در کنار اولیاء و صدیقین

شهدا در کنار اولیاء و صدیقین قرار دارند. همانگونه که حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند:

«معیار اسلامی، «شهید» را از زمره‌ی مردم معمولی بیرون می‌بَرد و در کنار اولیا و صدیقین قرار میدهد؛ آن یک نگاه والائی است که به عقل ما هم درست نمی‌گنجد .«(۲۷/‏۲/‏۸۶)

12. الگو بودن شهدا

شهدا برای همه افراد، الگو هستند. چنانچه حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند: «هر جوانی که با انگیزه‌ای، با یک ایمان مقدس و پاکی حرکت کرد، از خانه‌ی خود، از راحتی خود، از آغوش پدر و مادر خود، از هوای خنک در گرمای تابستان، از محیط گرم و نرم در سرمای زمستان دل کند و رفت در دل آن حوادث خونین، پر اضطراب و پر وحشت، تن خود و جان خود را کف دست گرفت تا در برابر تکلیف و وظیفه فدا کند، او یک الگوست. این یک عظمتِ مجسم است در مقابل چشم ما. امثال ما افرادی که پا به سن گذاشته‌ایم و پیرمرد شده‌ایم، لذت ما از دیدن اینها، یک لذت قلبی است؛ اما جوانها علاوه‌ی بر این احتظاظ روحی و قلبی، درس میگیرند، الگو میگیرند .»(۱۰/‏۱۲/‏۹۰)

13. زنده بودن شهداء و متنعم شدن (روزی خوردن) نزد پروردگار

شهدا نزد پروردگار متعال زنده و متنعم هستند. چنانچه حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند:

«… شهدای ما زنده‌اند؛ همچنان که خدای متعال خبر داده است: «و لا تحسبنّ الّذین قتلوا فی سبیل اللّه امواتا بل احیاء عند ربّهم یرزقون»؛ پیش خدای متعالند، زنده هستند .»(۱۰/‏۱۲/‏۹۰)

14. آگاهی شهدا از اعمال ما

شهدا از اعمال ما آگاه هستند. چنانچه حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند:

«… شهدای ما… مشرف بر این عالَمند، حوادث را می‌بینند، سرنوشتها را می‌بینند، اعمال من و شما را می‌بینند. آن وقتی که پای ما به سنگی بخورد، آن وقتی که نتوانیم خودمان را درست هدایت کنیم، اداره کنیم، زمین بخوریم، آنها نگران میشوند. آن وقتی که میفهمیم، می‌بینیم، محکم قدم برمیداریم، راه را مستقیم حرکت میکنیم، به هدف نزدیک میشویم، آنها خوشحال میشوند. آن وقتی که ملت ایران در یک عرصه‌ای پیروز میشود، آن ارواح طیبه به احتظاظ در می‌آیند. آن وقتی که خدای نکرده بر اثر غفلت ما، کوتاهی ما، ملت عقب بماند، مشکل اساسی و عمومی پیدا کند، آنها نگران میشوند.... در این دورانی که اکنون ما زندگی میکنیم، دشمن در مقابل ما این جبهه‌ی وسیع را به وجود آورده است و پی‌درپی شکست خورده است، حدس انسان این است که شهدای عزیز ما در حال احتظاظند، شادمانند، خرسندند. یک ملت با این هماهنگی، با این شکوه، با وجود این همه سختی در راه، در حرکت، با وجود این همه دشمنی‌های خباثت‌آلود و عنادآمیز، باز وقتی اینجور محکم حرکت میکند، گامها را محکم برمیدارد، به سمت هدف پیش میرود، آنها خوشحال میشوند؛ روح مطهر امام خوشحال میشود، ارواح طیبه‌ی شهدا خوشحال میشوند. نه اینکه بخواهیم صحنه را برخلاف واقع تصویر کنیم؛ عین واقعیت همین است که عرض کردم .(۱۰/‏۱۲/‏۹۰)

15. باور داشت شهیدان به تحقق وعده الهی

شهیدان تحقق وعده الهی را باور داشتند. همانگونه که حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند:

«آن روزی که شهید حیدریان از شهر قم با یک عده‌ی معدودی بلند شد رفت کردستان و در مقابل دشمن جنگیدند، آن روز ملت ایران در غربت کامل بود؛ در مقابل ما همه‌ی اردوگاه غرب ایستاده بود؛ همه‌ی امکانات جهانی علیه ما مجهز شده بود. چند تا جوان از قم، چند تا جوان از فلان شهر دیگر، از سراسر روستاها، از سراسر شهرها، اعتقاد به معامله‌ی با خدا را در عمل نشان دادند؛ «انّ الله اشتری من المؤمنین انفسهم و اموالهم بأنّ لهم الجنّة یقاتلون فی سبیل الله فیقتلون و یقتلون وعدا علیه حقّا فی التّوریة و الانجیل و القران». وعده‌ی الهی وعده‌ی درستی است. صف اول، شهیدان ما قرار دارند؛ صف اول، ایثارگران ما قرار دارند - همین جانبازها - اینها پیشوایان ما شدند؛ اینها طلایه‌داران این جبهه‌ی حق شدند؛ رفتند باور به شهادت را، باور به معامله‌ی با خدا را در میدان عمل نشان دادند. (۲۸/‏۸/‏۸۹)

در یک جمع بندی کلی می توان گفت شهیدان با باورداشت وعده الهی جان خود را در راه حفاظت، صیانت و… از اسلام، انقلاب اسلامی، نظام مقدس جمهوری اسلامی و حفظ تمامیت ارضی ایران اسلامی با اختیار و در کمال آزادگی و ایثار فدا کردند و با دفاع همه جانبه خود از آرمان ها، اهداف، ارزش ها و… انقلاب اسلامی و نظام مقدس جمهوری اسلامی سبب تضمین عزت، اقتدار، امنیت و… همه جانبه ایران اسلامی شدند.

• شهادت؛ عزت و حیات ابدی است.
• شهیدان؛ اهدا کننده زندگی در راه خدا و اهدف هستند.
• شهدا؛ عامل بشارت دهنده هستند.
• خرسند بودن از ویژگی های بارز شهدا محسوب می شود.
• شهدا؛ فدائیان جان خود برای خیر، مصالح و استقلال کشور و دفع دشمنان هستند.
• وعده الهی مبنی بر مورد رحمت الهی قرار گرفتن شهداست.
• شهید؛ کشته شده در راه آرمان های معنوی و صرف جان خود برای هدف الهی است.
• شهیدان، سنگرانی در راستای مقابل هجوم دشمنان هستند.
• شهیدان؛ برترین ایثارگران هستند.
• شهیدان؛ نقاط مشعشع در جهان و نشان دهنده راهند.
• شهدا در کنار اولیاء و صدیقین قرار می گیرند.
• شهدا الگو هستند.
• شهداء زنده هستند و نزد پروردگار متنعم هستند.
• شهدا از اعمال ما آگاهی دارند.
• شهیدان تحقق وعده الهی را باورداشتند.

از آنجا که شهیدان، سنگرانی در راستای مقابل هجوم دشمنان، عامل بشارت دهنده، فدائیان جان خود برای خیر، مصالح و استقلال کشور و دفع دشمنان و… هستند، به همین سبب، از مهم ترین ارکان مقوم تحقق دفاع محسوب می شوند. در همین راستا بر نخبگان و صاحبان خرد است تا با در نظر داشتن آموزه های اسلام و گفتمان انقلاب اسلامی، مفهوم، ابعاد و اهمیت شهادت طلبی را تبیین و تشریح کنند.

اهم منابع و مأخذ

1. قرآن مجید
2. صحیفه امام خمینی (ره)
3. بیانات و رهنمودهای رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی)
4. علاءالدین علی بن حسام (کنقی هندی)، کنزالعمال
5. لیثی واسطی، ابوالحسن علی بن ابی نزال، عیون الحکم، ج ۱
6. و...

‌