« مقوم های تحقق دفاع؛ (۵) شهادت طلبی؛ راهبردها و راهکارها»

ایثار و شهادت طلبی یک فرهنگ است که دارای پایه‌های اعتقادی- معرفتی، ارزشی و رفتاری و آثار تمدنی است و در جامعه‌ی توحیدی- اسلامی با تحقق فرایند معرفتی- تربیتی متأثر از فرهنگ شهادت‌طلبی، نشاط و همبستگی اجتماعی برای تحقق آرمان های الهی شکل می‌گیرد و سرعت و سبقت به سوی خیر و آثار ارزشی آن در بین آحاد جامعه نهادینه می‌شود و متعاقب آن سرمایه اجتماعی در جامعه شکل می‌گیرد.

حضرت امام خمینی (ره) در این رابطه می فرمایند: «… نظامِ اسلامی شهادت را برای خودش زندگی می داند. کسی‏ ‎ ‎ ‏که شهادت را زندگی دانست برای خودش، زندگی ابدی دانست برای‏ ‎ ‎ ‏خودش، این در مقابل غیر می ایستد و آخر نفس را می کشد و شهادت‏ ‎ ‎ ‏طلب می کند. اما آن کسی که نظرش به همین زرق و برق و مادیات است‏ ‎ ‎ ‏و اصلاً ایمانی در قلبش نیست، آن البته از آنجا صدا بلند می شود، در‏ ‎ ‎ ‏تهران فرار می کند. در سرحد بود؛ باز نیامده بودند؛ همان سرحد که صدا‏ ‎ ‎ ‏بلند شد، ما شاهد قضیه بودیم در تهران؛ فرار کردند و از اینجا‏ ‎ ‎ ‏رفتند.» (صحیفه امام، ج ۸، ص ۱۲۸‏)

شهادت‌طلبی یک عمل آگاهانه، خالصانه و خدامحور و رمز پیروزی ها است که افراد با ایثار و شهادت‌طلبی، خود را فدای اسلام و تمامیت ارضی می کنند. جهان بینی فرهنگ ایثار و شهادت جهان بینی توحیدی است و در همین راستا، فرهنگ شهادت طلبی مجموعه ای از باورها (خدامحوری)، ارزش های الهی و شیوه های رفتاری منطبق بر این باورها و ارزش هاست که افراد در جامعه اسلامی به‌عنوان تکلیف انجام می دهند.

شهادت طلبی دارای آثار و برکاتی است که از مهم ترین آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• شهادت طلبی؛ از مهم ترین عوامل پیروزی انقلاب اسلامی محسوب می شود. حضرت امام خمینی (ره) در این رابطه فرموده اند:

«… ملتی که غلبه کرد برای‏ ‎ ‎ ‏اینکه شهادت آرزوی او بود. بعض جوانهای من از من شهادت را‏ ‎ ‎ ‏طلب می کردند و مرا قسم می دادند که دعا کن که شهید بشویم.» (صحیفه امام، ج ۶، ص ۳۶۰)

ایشان همچنین فرموده اند:

«رمز پیروزی امروز ما این است که اتکا به خدای تبارک و تعالی‏ ‎ ‎ ‏داشتیم. … جوانان ما آرزوی شهادت می کردند، جوانان ما شهادت را استقبال‏ ‎ ‎ ‏می کردند؛ همان طور که در صدر اسلام سربازهای اسلام، ‏ ‎ ‎ ‏شهادت را استقبال می کردند. سربازان ما از شهادت باک ندارند‏ ‎ ‎ ‏برای اینکه مردن را… فنا شدن نمی دانند. سربازان ما شهادت را‏ ‎ ‎ ‏سعادت می دانند و برای این سعادت کوشش می کنند. رمز پیروزی‏ ‎ ‎ ‏اتکال به قرآن و این شیوۀ مقدس بود که شهادت را استقبال‏ ‎ ‎ ‏می کردند، خوف در دل آنها نبود.» (صحیفه امام، ج ۷، ص ۲۳)

• شهادت‌طلبی سبب پیشبرد انقلاب اسلامی و اهداف جامعه اسلامی است. حضرت امام خمینی (ره) در این رابطه فرموده اند:

‏ «... ‎ ‏ملت ما عاشق شهادت بود؛ با عشق به شهادت این نهضت پیش‏ ‎ ‎ ‏رفت. اگر این عشق و علاقه نبود، هرگز ما در مقابل آنهمه قدرت‏ ‎ ‎ ‏پیروز نمی شدیم.» (صحیفه امام، ج ۶، ص ۴۷۶)

• شهادت طلبی برای جامعه اسلامی عزت و اقتدار می آفریند. چنانچه حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند:

«ابهت و اقتدار معنوی امروز نظام اسلامی و ملت مسلمان در دنیا و در چشم قدرتهای شیطانی، ناشی از همین شهادتها است. فرزندان شهدا بدانند که پدران آنها موجب شدند که اسلام، در چشم شیطانها و طاغوتهای عالم، ابهت پیدا کند. …امروز دریافته‌اند که اسلام، کاخهای اقتدار شیطانی آنان را در سراسر دنیا لرزانده است. امام بزرگواری که نام و یاد او، دل قدرتهای طاغوتی را آب میکرد و کاخهای آنان را تکان میداد، عظمت خود را از اسلام گرفت. عظمت او، به‌خاطر این بود که خود را خادم اسلام و مسلمین میدانست و مجاهدت او و ملتش، به اسلام عظمت بخشید. امروز، به فضل همین شهادتها و به برکت خون شهدا، ملت ما، ملت سربلند و آبرومندی است و ملتها آبرو و عزت را این‌گونه باید پیدا کنند .»(۶۸/۵/۲۵)

• شهادت طلبی؛ عامل منقطع کننده دست ستمکاران از کشور است. همانگونه که امام خمینی (ره) در این رابطه فرموده اند:

‏‏ «ما جوانهایمان تاکنون آنقدر شهید داده اند، تاکنون مادرها آنقدر‏ ‎ ‎ ‏شهید داده اند، پدرها آنقدر شهید داده اند، جوانها آنقدر خون‏ ‎ ‎ ‏خودشان را داده اند برای اینکه شرّ این قدرتهای بزرگ از سر ایران‏ ‎ ‎ ‏کم بشود. حالا که بحمدالله رسیدیم به اینجایی که دستها کوتاه‏ ‎ ‎ ‏شده» (بیانات حضرت امام خمینی (ره)، ۱۴/۳ /۶۲‏)

• شهادت‌طلب با عوامل حقارت، سستی و خودباختگی مقابله می‌کند.
• شهادت‌طلبی روحیه ظلم‌ستیزی را در جامعه تقویت می کند.
• شهادت طلبی روحیه ایثار و شهادت‌طلبی نظام اسلامی را حفظ و تقویت می‌کند.
• شهادت‌طلبی عامل تربیت افراد و نسل هاست.

ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه با موانع بازدارنده‌ای روبه‌روست، برخی از این موانع عبارتند از:

• عدم شناخت صحیح و کافی نسل های جدید از فرهنگ ایثار و شهادت بواسطه ی ایجاد شکاف بین نسل جوان با نسل شهداء و ایثار گران
• عدم پاسخگویی کافی به شبهات فکری ایجاد شده برای نسل جوان در حوزه مفهوم و ابعاد شهادت طلبی

حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در رابطه با ایجاد شبهات به عنوان یکی از نقشه های دشمنان، می فرمایند: «نقشه‌ی دشمن این است که جوانان ما را، مردم ما را در بخشهای گوناگون دچار خلل در عزم و اراده کند؛ نقشه‌ی اساسی دشمن این است؛ تردید‌افکنی در ایمان مردم و در عزم راسخ مردم؛ یعنی همان دو عنصری که عرض کردم؛ دو کلید‌واژه‌ی ایمان، و غیرت دینی. تردید‌افکنی در ایمان و غیرت دینی مردم آن چیزی است که دشمن دنبال آن است؛ میدانند که اگر چنانچه این اتّفاق افتاد، قدرت تهاجمی و حتّی قدرت دفاعی جمهوری اسلامی هم تحت تأثیر قرار خواهد گرفت و از بین خواهد رفت؛ لذا دارند توطئه میکنند .»(۹۸/۱۰/۱۸)

• تهاجم فرهنگی دشمنان خارجی و داخلی در قالب تبلیغات سوء رسانه ای و جنگ نرم نسبت به عناصر اصیل فرهنگ اسلامی از جمله فرهنگ ایثار و شهادت و کمرنگ ساختن پیامدهای مثبت آن برای جامعه

حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در رابطه با تلاش دشمنان برای تهاجم فرهنگی علیه ایران اسلامی و انقلاب اسلامی می فرمایند:

«ما مواجهیم با یک حمله‌ی همه‌جانبه‌ی فرهنگی و اعتقادی و سیاسیِ اعلام نشده؛ … لشکر فرهنگی دشمن و لشکر سیاسی دشمن با همه‌ی ابزارهایی که برایشان ممکن بوده، حمله کرده‌اند به ما برای سست کردن اعتقادات دینی ما، سست کردن اعتقادات سیاسی ما، تقویت نارضایی‌ها در داخل کشور، جذب جوانها بخصوص جوانهای فعّال و اثرگذار در سطوح مختلف برای مقاصد خودشان؛ دارند کار میکنند. خب، در مقابل اینها کارهایی دارد انجام میگیرد؛ بچّه‌های حزب‌اللّهی، مردمان مؤمن، مسئولان باتعهّد کارهای خوبی دارند انجام میدهند لکن بیش از اینها باید در کشور کار بشود. یکی از قلمهای مهم، همین است که این مفاهیم باارزش مثل مفهوم جهاد، مفهوم شهادت، مفهوم شهید، مفهوم خانواده‌ی شهید، مفهوم صبر برای خدا، احتساب لله باید زنده بماند .»(۹۴/۷/۱۳)

• وجود دغدغه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در سطح جامعه و در برخی موارد اولویت منافع فردی بر مصالح همگانی در نتیجه تضعیف باورهای فرهنگی - اسلامی (روحیه ی ایثار و شهادت طلبی) در نزد اقشار مختلف جامعه
• کمبود هم افزایی واحدهای ذیربط در حوزه فرهنگی خصوصاً دانشگاه ها و حوزه های علمیه

حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در رابطه با اهمیت و جایگاه وحدت حوزه و دانشگاه می فرمایند:

از چیزهایی که امام بزرگوار روی آن تأکید می‌کردند، ارتباط حوزه و دانشگاه بود .»(۱/۱۲/۷۰)

معظم له همچنین در این رابطه می فرمایند:

«وحدت حوزه و دانشگاه عبارت از این است که ما این دو کانون علمی، این دو مرکز تعلیم و تعلّم را از لحاظ اخلاق حاکم بر آنها، از لحاظ سیستم و سازماندهی حاکم بر آنها، و از لحاظ برخی از محتواها به هم نزدیک کنیم .»(۶۴/۹/۲۶)

• کمبود محسوس فعالیت های پژوهشی و تحقیقاتی در حوزه فرهنگ ایثار و شهادت طلبی
• در برخی موارد، ضعف در ساختار و محتوای سازمان ها و نهادهای مذهبی و فرهنگی مرتبط با امور ایثارگران و شهداء از قبیل؛ ضعف در مدیریت، برنامه ریزی، کنترل، نظارت، آموزش، تبلیغ و...
• نهادینه شدن برخی رفتارهای غلط و افکار نادرست در اذهان بسیاری از مردم به دلیل عدم تبیین صحیح فرهنگ ایثار و شهادت و نیز بر خوردهای تند و غلط در این خصوص
• در برخی موارد برخورد سلبی و غیر تربیتی با جوانان و عدم استفاده از زبان مناسب در تعامل با آنها
• ضعف در راستای معرفی الگوهای عملی به جامعه و به ویژه جوانان و نوجوانان
• کم توجهی به نقش سازنده ی جوانان و عدم استحکام پایه های فکری و عدم درک صحیح از این مقوله ها
• کم توجهی به اولویت بندی ها و مقتضیات زمانی در حوزه فرهنگ ایثار و شهادت طلبی
• کم بودن شناخت همه جانبه از موانع و تهدیدات متوجه فرهنگ ایثار و شهادت طلبی
• کم بودن شناخت همه جانبه راهبردها و راهکارهای عملیاتی تحقق فرهنگ ایثار و شهادت طلبی در جامعه
• و...

از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق شهادت طلبی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. نترسیدن از شهادت در راه خدا

نترسیدن از شهادت در راه خدا یکی از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق شهادت طلبی محسوب می شود. حضرت امام خمینی (ره) در این رابطه می فرمایند: «… از شهادت نترسید؛ و نمی‌ترسید. شهادتْ عزتِ ابدی است، حیات ابدی است. آن‌ها از شهادت بترسند و از مردن بترسند که مردن را تمام می‌دانند و انسان را فانی. ما که انسان را باقی می‌دانیم و حیات جاودانه را بهتر از این حیات مادی می‌دانیم برای چه بترسیم؟!» (صحیفه امام، ج ۷، ص ۲۴۰ و ۲۴۱)

2. بزرگداشت و زنده نگه داشتن شهدا

بزرگداشت و زنده نگه داشتن شهدا یکی از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق شهادت طلبی محسوب می شود. حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند: «برای بزرگداشت شهدا اقدام کنید. این وظیفه ما و شماست. نام شهیدان سرافراز را زنده کنید؛ آن کسانی که عزیزترین و گرانقیمت‌ترین سرمایه خود را ایثار کردند .»(۷۶/۱/۲۷)

3. تلاش برای تقویت جنبه‌های محتوایی و تربیتی و هدایتی یادواره‌های شهدا

از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق شهادت طلبی می توان به تلاش برای تقویت جنبه‌های محتوایی و تربیتی و هدایتی یادواره‌های شهدا اشاره کرد همانگونه که حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند:

«سعی بشود جنبه‌های محتوایی و تربیتی و هدایتی یادواره‌های شهدا تقویت بشود. هر یادواره‌ای که شما به وجود می‌آورید، یک تأثیر اساسی در یک جمع کثیری [میگذارد ].»(۵/‏۷/‏۹۵)

4. از همه چیز گسستن و ترک قیود و دنباله‌ها

از همه چیز گسستن و ترک قیود و دنباله‌ها از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق شهادت طلبی است. حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند:

در این مناجات شعبانیه‌ی عالیةالمضامین می‌فرماید: «الهی هب لی کمال الانقطاع الیک». این کمال انقطاع به سوی خدا و از همه چیز گسستن و همه‌ی قیود و دنباله‌ها را در جهت حرکت به سمت محبوبِ واقعی بریدن و به آن سمت پرواز کردن، چگونه برای انسان حاصل می‌شود؟ شهادت که قله‌ی فداکاری یک انسان است، بدون حرکت به سمت انقطاع و بدون تلاش و مجاهدت برای ایجاد «انقطاع الی اللَّه»، برای انسان به وجود نمی‌آید. هرگاه انسان تلاشی انجام داد و قدمِ اول را با همت و عزم و اراده برداشت، آن وقت خدای متعال راه را باز می‌کند و قدمها یکی پس از دیگری، به سمت نورانی شدن دل و پُرنورشدن وجود انسان برداشته می‌شود .(۶۸/۱۲/۱۰)

5. تداوم یافتن راه شهیدان

از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق شهادت طلبی می توان به تداوم یافتن راه شهیدان اشاره کرد همانگونه که حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند:

«شهیدان و فداکارانی عروج کردند و رفتند؛ ولی راه آنها که راه مجاهدت پرافتخار در راه آرمانهای اسلام و قرآن و حفاظت از میهن عزیز ایران است، همچنان ادامه دارد .»(۹۲/۷/۱۳)

6. به عنوان الگو نگریستن به شهدا

به عنوان الگو نگریستن به شهدا از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق شهادت طلبی است. حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند:

در بسیج همه‌ی این چهره‌ها وجود دارند: از حسین فهمیده و بهنام محمّدی و محسن حججی و ابراهیم هادی بگیرید تا شهدای هسته‌ای‬؛ … شهدای هسته‌ای هم بسیجی‌اند. … همّت و باکری و زین‌الدّین و حسین خرّازی و مانند اینها سپاهی بودند امّا بسیجی بودند؛ صیّاد که ارتشی است امّا بسیجی بود، بابایی ارتشی بود امّا بسیجی بود. ‬… چمران و آوینی و کاظمی و مانند اینها همه بسیجی‌اند. کاظمی‌آشتیانی که سلّول‌های بنیادی را برای ما به ارمغان آورد، برای کشور همان قدر بسیجی است که حسین خرّازی و حسین فهمیده؛ اینها همه بسیجی‌اند، بسیج این است.‬ … عزیزان من! میخواهم بگویم اینها الگویند. جوان در همه جای دنیا به الگو نیاز دارد؛ اینها الگوی جوانهایند؛ این الگوها را زنده کنید، اینها را جلوی چشم نگه دارید. (۶/‏۹/‏۹۸)

از دیگر راهبردها و راهکارهای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت درجامعه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه نیازمند راه‌کارهای موثر و کارآمد است. برخی از این راه‌کارها عبارتند از:

• فرهنگ سازی و ارتقاء سطح آگاهی ها و باورهای دینی مردم از طریق رسانه ها، بویژه صدا و سیما، سازمان های مسئول و متولی امور دینی، مذهبی و فرهنگی، خانواده ها و نهاد های آموزشی
• بهره گیری از فضای مجازی جهت ترویج فرهنگ ایثار و شهادت طلبی
• تشکیل هیئت های اندیشه ورز و برگزاری نشست های مشترک و تخصصی دوره ای در راستای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت
• ایجاد تعامل سازنده با دیگر نهادهای آموزشی و پژوهشی و استفاده از ایده های متخصصان و صاحبنظران
• معرفی شهداء و ایثارگران بعنوان الگوهای راستین برای جوانان
• بهره گیری از تریبون‌های دینی، اجتماعی و به‌ویژه خطبه های نماز جمعه برای معرفی شهداء به جامعه و به ویژه جوانان و نوجوانان
• بهره گیری از چهره های علمی و فرهنگی مقبول و نافذ در گفتار و عمل برای معرفی شهداء
• اختصاص بخشی از محتوای متون درسی به موضوع ایثار و شهادت طلبی
• برگزاری همایش ها، کنفرانس ها و مسابقات علمی - پژوهشی در قالب فراخوان آثار در ابعاد مختلف فرهنگ ایثار و شهادت با همکاری بنیاد شهید، نهادهای فرهنگی و مذهبی، دانشگاهها و مدارس و صدا و سیما
• تهیه فیلم ها و سریال های تلویزیونی با محتوای فرهنگ ایثار و شهادت طلبی
• بهره گیری از تئاتر و برنامه های نمایشی زنده و اجرای آن در مدارس، دانشگاه ها، ادارات، کارخانجات، سایر سازمانهای خصوصی، مراکز نظامی و… با هدف نمایش و شناساندن مجاهدت های ایثارگران و شهداء به شکل عینی و ملموس به جامعه و به ویژه جوانان و نوجوانان
• تهیه نشریات و کتب در حوزه ترویج فرهنگ ایثار و شهادت طلبی
• تجلیل از خانواده معظم شهداء و ایثارگران
• ساخت یادمان های شهداء در مراکز مهم و اصلی شهر ها و حتی مراکز آموزشی
• ایجاد و گسترش نمایشگاه و موزه ی دفاع مقدس جهت ترویج فرهنگ ایثار و شهادت طلبی
• فراهم کردن زمینه اعزام هرچه بیشتر قشرهای مختلف مردم خصوصاً جوانان برای بازدید از مناطق عملیاتی کشور در دوران دفاع مقدس در قالب کاروان های راهیان نور
• برگزاری جام ها و مسابقات ورزشی مهم، تأسیس باشگاه و ورزشگاه با نام شهداء، ایثارگران و جانبازان و همچنین حمایت های مالی و معنوی از تیم های مختلف ورزشی جانبازان وایثارگران جهت تداوم بخشی به یاد، نام و ارزش های دفاع مقدس و رزمندگان
• تلاش های دیپلماتیک و سیاسی در راستای به نمایش گذاشتن مظلومیت ملت ایران و شهداء در جنگ تحمیلی هشت ساله به جهانیان با نقش آفرینی وزارت امور خارجه در این زمینه
• بهره گیری از نیروهای متعهد، آگاه و مسئولیت پذیر دارای درک صحیح از زمان و شرایط در حوزه های کاری مرتبط با شهداء همچون بنیاد شهید و امور ایثارگران
• نیاز سنجی نسل جوان و تدوین برنامه های جامع در خصوص آگاه سازی آنان نسبت به هجمه های فرهنگی دشمنان در حوزه مقابله با فرهنگ ایثار و شهادت طلبی
• اتخاذ سیاست های تشویقی و انگیزشی در چارچوب اهداف برنامه های توسعه کشور در زمینه توسعه مشارکت های مردمی در عرصه فرهنگ دینی و به تبع آن فرهنگ ایثار و شهادت طلبی
• شناخت فرصت ها، تهدیدات، آسیب ها و… متوجه فرهنگ ایثار و شهادت طلبی
• نهادینه سازی فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه با برنامه ها و اقدامات هدفمند و هنرمندانه
• و...

در یک جمع بندی کلی می توان گفت دفاع به عنوان یکی از مهم ترین ضرورت های اجتناب ناپذیر تمامی جوامع اسلامی و به ویژه ایران اسلامی از مهم ترین موضوعاتی است که باید به آن توجه ویژه ای شود. شهادت طلبی از مهم ترین عوامل زمینه ساز تحقق دفاع فعال محسوب می شود.

نترسیدن از شهادت در راه خدا، بزرگداشت و زنده نگه داشتن شهدا، تلاش برای تقویت جنبه‌های محتوایی و تربیتی و هدایتی یادواره‌های شهدا، از همه چیز گسستن و ترک قیود و دنباله‌ها، تداوم راه شهیدان، به عنوان الگو نگریستن به شهدا و… از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق شهادت طلبی محسوب می شود.

از آنجا که دفاع زمینه ساز عزت و اقتدار همه جانبه و مقاومت و ایستادگی در برابر دشمنان است، در همین راستا توجه همه جانبه به دفاع و مقوم های تحقق دفاع امری ضروری و اجتناب ناپذیر است. به همین سبب نخبگان، صاحبنظران و اندیشمندان ضرورت دارد ضمن شناخت همه جانبه دفاع و راهبردها و راهکارهای تحقق آن، زمینه های عملیاتی و کاربردی نمودن دفاع همه جانبه را تبیین و تشریح کنند تا از این طریق ضمن عزت، اقتدار و امنیت همه جانبه اسلام و انقلاب اسلامی، زمینه اضمحلال و نابودی دشمنان و بدخواهان اسلام و مسلمین تسریع و هموارتر شود.

اهم منابع و مأخذ

1. قرآن مجید
2. صحیفه امام خمینی (ره)
3. بیانات و رهنمودهای رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی)
4. و...

‌