« مقوم های تحقق دفاع؛(۸) اعتماد به نفس و خودباوری (مفهوم شناسی)»

اعتماد به نفس و خودباوری یکی از مهم ترین موضوعاتی است که همواره مورد تأکید دین اسلام، نصوص دینی، امامین انقلاب اسلامی بوده است.

خودباوری و اعتماد به نفس این است که انسان با بهره گیری از عقل و خرد در پرتو قدرت اراده با تصمیم و قاطعیت همراه با توکل به خداوند کارها را تعقیب کند و خود را بر انجام امور توانا بشمارد، در این راستا باید گفت اعتماد به نفس به ویژه در عرصه اجتماعی باعث می‌شود در حوزه‌های مادی و معنوی از تمامی امکانات و استعدادها حداکثر استفاده بشود.

خود باوری یعنی آنکه انسان هویت انسانی، فطرت، ویژگی های نفسانی، فرهنگ و داشته های خود را بشناسد و آنها را باور کند. به آنچه دارد به عنوان یک ارزش و سرمایه بنگرد و به سادگی آنها را از دست ندهد. بداند که با آنچه خدا با عقل و فرهنگ دینی که به او داده است می تواند با اعتماد و تکیه بر او گام های مهم و بلندی را به سوی سعادت دنیا و آخرت خود و مردم جامعه اش بردارد.

بنابراین وقتی که خداوند متعال در سوره آل عمران، آیه ۱۳۹ می فرماید: «و لا تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ کنْتُمْ مُؤْمِنین‏»؛و [در انجام فرمان‏هایِ حق و در جهاد با دشمن‏] سستی نکنید و [از پیش آمدها و حوادث و سختی‏هایی که به شما می‏رسد] اندوهگین مشوید که شما برترید. بی تردید دلیل این برتری اعتماد به نفس و یا چیزی شبیه به آن نیست بلکه ویژگی هایی است که اگر افراد به آن باور داشته باشند برتر خواهند بود. آن ویژگی همان ویژگی ایمان به خدا و به دنبال آن توکل و اعتماد به اوست از این رو در ادامه فرمود: «إِنْ کنْتُمْ مُؤْمِنین»؛ اگر مومن باشید.

انقلاب اسلامی به ملت ایران اسلامی، اعتماد به نفس و خودباوری داد و آنان توانستند در برابر هیمنه پوشالی حکومت پهلوی که از حمایت های همه جانبه مستکبران و سلطه گران جهانی، به سرکردگی آمریکای جنایتکار برخوردار بودند، ایستادگی و مقاومت کنند و به پیروزی دست یابند. در واقع ملت بصیر و انقلابی ایران اسلامی توانست با یاری دین خدا (اسلام)، یاری خداوند متعال را به ارمغان آورند؛ زیرا خداوند متعال در سوره محمد، آیه ۷ می فرمایند: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ یَنْصُرْکُمْ وَیُثَبِّتْ أَقْدَامَکُمْ: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اگر خدا را یاری کنید، شما را یاری می‌کند و گام‌هایتان را استوار می‌سازد.

خودباوری و اعتماد به نفس زمینه‌های لازم را برای تقویت روحیه‌ی اعتماد به توانایی‌های فردی و اجتماعی فراهم می‌کند و این مهم باعث کارآمدی در عرصه‌های مختلف می‌شود و متأثر از این کارآمدی، جامعه می‌تواند با چالش‌های مختلف پیش رو مقابله کند. خودباوری فرد و جامعه را آماده می‌سازد تا با پستی و بلندی‌های زندگی روبرو شده و بر مشکلات غلبه غلبه کند، اعتماد به نفس و خودباوری باعث پرورش استعدادهای انسانی شده و ساماندهی اجتماعی و هم‌افزایی عمومی را در راستای تحقق هدف و مقابله با چالش‌ها و موانع در پی خواهد داشت.

تفکر، اندیشه و تعقل به عنوان معیار ارزش و درجات کمال انسان به عنوان عنصر و عامل اصلی خودباوری و اعتماد به نفس در زندگی فردی و اجتماعی نقش‌آفرینی می‌کند، در یک نگاه کلی باید گفت خودباوری از عوامل، عناصر و ارکان مهم تعیین‌کننده ظرفیت‌های اجتماعی جوامع، ملت‌ها و دولت‌ها برای رسیدن به عزت و سربلندی است و در واقع پیشرفت جامعه وابسته به آن است.

شناخت نقاط قوت و ضعف باعث تقویت انگیزه برای حرکت و تلاش در جهت رسیدن به اهداف می‌شود که این مهم می تواند زمینه ساز تحقق اعتماد به نفس و خودباوری شود.

باید توجه داشت که اعتماد به نفس باعث می شود که فرد با وجود مشکلات و موانع، نهراسد و از سعی و تلاش خود نکاهد. او موانع را تجربه هایی می بیند تا راه های خطا را با آنها بشناسد و با تغییر دادن مسیر به اهداف دلخواه نزدیک شده و به آنها دست یابد. همچنین اعتماد به نفس شخص را در موقعیتی قرار می دهد که به راحتی تسلیم شرایط نشود، از خواست و اهداف خود صرف نظر نکند و با خودباوری از توانمندی های خود جهت نیل به اهداف بهره گیرد. شخصی که با اعتماد به نفس است به خود احترام می گذارد و به همین دلیل از احترام گذاشتن به دیگران دریغ نمی ورزد. او با اعتماد به داشته های خود و با داشتن همت بلند با برداشتن گام های استوار، اهداف بلند را تعقیب می کند. تلاش و کوشش چنین شخصی این است که دائماً عیب ها و نقص های خود را رصد کند تا آنها را بکاهد و نیز نقاط قوت خود را بشناسد تا آنها را تقویت کند. زمانی که شخص به خودارزشمندی می رسد می تواند با حوادث کنار بیاید، او به خود قوت قلب می دهد و با کسب تجربه از خطاهای گذشته سعی دارد خود را نشان دهد. همچنین باید چنین بیان کرد که اعتماد به نفس موجب می شود شخص بتواند گذشت از دیگران را تجربه کند، دیگران را تمسخر نکند، با خود و دیگران دشمنی نکند، نقص های دیگران را برجسته نکند و مهربان و خوش ذهن باشد.(فعالی، خودباوری؛ چالش ها و راهکارها (با تأکید بر نگرش دینی، ص ۵۴)

از آنجا که شناخت همه جانبه مفهوم، اهمیت و چگونگی تحقق اعتماد به نفس امری ضروری و دارای اهمیت است، به همین سبب مفهوم اعتماد به نفس و خودباوری بررسی می شود.

از مهم ترین انواع خودباوری می توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- خودباوری انسانی؛ اعتقاد و باور به اینکه خداوند، انسان را اشرف مخلوقات آفریده، اسماء الهی را به او تعلیم داده و به واسطه این امتیاز او را امانتدار خود کرده، عقل و اختیار به او واگذارد و او را مسجود فرشتگان قرار داده و عالم هستی را در خدمت و تسخیر او قرار داده و به همین سبب اشرف مخلوقات و مستعد رسیدن به بالاترین درجات کمال وجودی است.

۲- خودباوری فردی؛ پذیرش این باور که تمامی انسان ها دارای خلقتی منحصر به فرد و متفاوت با دیگران هستند و از یک سلسله ویژگی های برتر نظیر استعداد و ظرفیت و زمینه رشد مخصوص برخوردار هستند، در عمل، افراد را به سمت شناخت نقاط قوت و ضعف خود سوق داده و انگیزه حرکت و تلاش را در جهت تقویت نقاط قوت و رفع نقاط ضعف در انسان ها زنده و در رسیدن به خواسته هایشان یاری می کند.

۳- خودباوری ملی؛ داشتن باور مثبت نسبت به استعدادها و توانمندی های ملی است. تمامی انسان ها و ملت ها دارای استعدادها و توانمندی هایی هستند که ضرورت دارد نسبت به آنها آگاه باشند و اگر نسبت به این توانایی ها و استعدادها، آگاه و در فرصت های مقتضی از آنها بهره برداری کنند، به خودباوری ملی دست خواهند یافت.

۴- خودباوری دینی؛ خودباوری دینی یعنی باور به اینکه نحوه خلقت انسان به گونه ای است که برای داشتن زندگی صحیح، نیازمند علم وآگاهی است و بهترین و کاملترین نوع علم و آگاهی در کلام خداوند و سیره معصومین (علیهم السلام) قابل بررسی و پیگیری است. دین اسلام، کامل ترین دین و تنها دین مورد قبول خداوند است.«مجله معارف دیماه سال ۱۳۸۹، شماره ۸۱، خودباوری با تکیه بر اندیشه های مقام معظم رهبری (مدظله العالی)»

1. اعتماد به نفس؛ نتیجه ارتباط با خداوند متعال

از منظر حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) اعتماد به نفس؛ نتیجه ارتباط با خداوند متعال است. معظم له در این رابطه می فرمایند: «شما در زندگی باید با شجاعت حرکت کنید؛ با اعتماد‌به‌نفس حرکت کنید؛ این حالت شجاعت و اعتماد‌به‌نفس، در ارتباط با خدا به دست می‌آید .»(۲۹/‏۳/‏۹۵)

2. اعتماد به نفس و توکل به خداوند متعال؛ زمینه ساز انجام امور

از منظر قرآن مجید، اعتماد به نفس و توکل به خداوند متعال؛ زمینه انجام امور است. در همین راستا، خداوند متعال در سوره آل عمران، آیه ۱۵۹ می فرمایند: «فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلین» اما هنگامی که تصمیم گرفتی، (قاطع باش! و) بر خدا توکل کن! زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد.

3. اعتماد به نفس؛ عامل زمینه ساز نصرت الهی

اعتماد به نفس یکی از مهم ترین ابعاد سه گانه وجودی حضرت امام (ره) و عامل مهم نصرت الهی است. حضرت امام خامنه‌ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند: «سه باور در امام بزرگوار ما وجود داشت، که همین سه باور به او قاطعیت میداد، شجاعت میداد و استقامت میداد: باور به خدا، باور به مردم، و باور به خود. این سه باور، در وجود امام، در تصمیم امام، در همه‌ی حرکتهای امام، خود را به معنای واقعی کلمه نشان داد. این سه باور، امام را زنده نگه داشت؛ جوان نگه داشت؛ فکر امام و راه امام و طریقه‌ی امام را برای این ملت، ماندگار و ثابت کرد؛ آن وقت همین سه باور بتدریج در مردم ما، در جوانان ما، در قشرهای گوناگون، همگانی شد؛ امید پیدا شد، اعتماد به نفس پیدا شد، توکل به خدا پیدا شد؛ اینها جای یأس را گرفت، جای تاریک‌نمائی را گرفت، جای بدبینی را گرفت؛ مردم ایران روحیات خودشان را تغییر دادند، خدای متعال هم وضع آنها را تغییر داد: «انّ الله لایغیّر ما بقوم حتّی یغیّروا ما بانفسهم»؛ ملت ایران راه خود را، حرکت خود را، انگیزه‌های خود را اصلاح کردند، خدای متعال هم به آنها کمک کرد، به آنها نصرت داد و پشتیبانی کرد .»(۱۴/‏۳/‏۹۲)

4. اعتماد به نفس؛ از بزرگترین نعمت های الهی

در اندیشه حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی)، اعتماد به نفس؛ از بزرگترین نعمت های الهی است. معظم له در این رابطه می‌فرمایند: «از بزرگترین نعم الهی، امید و اعتمادبه‌نفسی است که در مردم هست. روح امیدواری، خیلی نعمت بزرگی است .»(۲۹/‏۳/‏۸۵)

5. خودباوری و اعتماد به نفس؛ عامل ترفیع انسان

خودباوری و اعتماد به نفس؛ عامل ترفیع انسان است. حضرت امام علی (ع) در این رابطه می‌فرمایند: «هر کس خود را بلند نگرداند و به اوج رفعت نرساند، کسی او را بلند نخواهد کرد.» (غرر الحکم و درر الکلم، ص ۶۹۸)

6. خودباوری؛ مهمترین مؤلفه معنوی پیشرفت

از منظر حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) خودباوری مهمترین مؤلفه معنوی پیشرفت محسوب می شود. معظم له در این رابطه می فرمایند: «این انقلاب یک حرکت عظیمی بود برای اینکه وابستگی و عقب ماندگی را – این دو ذلت بزرگ را- به برکت اسلام و با راهنمایی و رهبری اسلام، از این ملت بزداید؛ دو درد طولانی مزمن بود، اینها را علاج بدهد، انقلاب برای این بوجود آمد و نظام جمهوری اسلامی بر این اساس تشکیل شد .»(۱۹/‏۱۰/‏۹۵)

معظم له در رابطه با نقش محوری و تعیین کننده خودباوری و اعتماد به نفس در انهدام سنگرهای ایجاد شده توسط دشمن می‌فرمایند: «انقلاب آمد و به دست جوان های خودش این سنگرها را تخریب کرد، منهدم کرد و به جای آن، سنگرهایی برای حفاظت از انقلاب و برای حفاظت از جمهوری اسلامی و منافع ملی بوجود آورد. اینها میخواهند بیایند آن سنگرهای تخریب شده قبلی را دوباره ترمیم کنند و این سنگرهایی را که به دست انقلاب و انقلابیون و جوانها بوجود آمده است از بین ببرند؛ این هدف است … انقلاب آمد این ناباوری را به کلی تبدیل کرد به باور به خود، اعتماد به نفس ملی؛ جوان ایرانی می گوید ما می توانیم .»(۱/‏۱/‏۹۵)

معظم له همچنین می فرمایند: «غلبه بر ذلت و عقب ماندگی و پیشرفت خودباوری و عزت ملی لازم است «[برای پیشرفت و…] امکانات مادی کافی نیست و… مولفه های دیگر لازم است مولفه های معنوی، یکی از این مولفه ها همین خودباوری است، اعتماد به نفس است و اینکه ملت باور کند که می تواند .»(۱۴/‏۳/‏۸۸)

7. خودباوری و اعتماد به نفس؛ رمز پیشرفت و مقابله با عقب افتادگی و عقب نگه داشته شدن

حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) مفهوم ما «نمی توانیم» که نتیجه خودباختگی و فاصله گرفتن از خودباوری است را سم مهلک و عامل مهم و اساسی عقب ماندگی ایران بیان می فرمایند: «نتیجه تزریق سم مهلک «ما نمی توانیم» در فرهنگ ملت ایران این شد که: «هر کاری که مطرح میشد، میگفتند آقا ما که نمیتوانیم! آقا فلان چیز را بسازید، میگفتند ما که نمیتوانیم! با فلان شعار غلط در دنیا مقابله کنیم، میگفتند آقا ما که زورمان نمیرسد، ماکه نمی توانیم .»(۱۴/‏۲/‏۸۷)

8. اعتماد به نفس؛ عامل استقلال و وابسته نشدن به دیگران

از منظر حضرت امام خمینی (ره) اعتماد به نفس؛ عامل استقلال و وابسته نشدن به دیگران است. ایشان در این رابطه فرموده اند: «… عمده این است که افکار شما آزاد بشود، افکار شما از وابستگی به قدرتهای بزرگ آزاد بشود. اگر افکار شما آزاد شد و باورتان آمد که ما می ‏توانیم که صنعتمند و صنعتکار باشیم، خواهید بود. اگر افکارتان و باورتان این باشد که ما می‏توانیم مستقل باشیم و وابسته به غیر نباشیم، خواهید توانست.... من امیدوارم… خود ما بتوانیم کارهای خودمان را انجام بدهیم. خود ما بتوانیم که کشور خودمان را به استقلال تام تمام، بدون وابستگی در هیچ امری از امور به غیر، بتوانیم اداره بکنیم. باورمان بیاید که ما هم مثل سایر موجودات عالم می‏ توانیم کارهایی انجام بدهیم.» (صحیفه امام؛ ج ‏۱۴، ص ۳۰۶ - ۳۰۹)

9. خودباوری عامل مقابله با استمرار سلطه دشمنان

فرمانده معظم کل قوا (مدظله العالی) با تأکید بر تلاش استعمارگران در ایجاد و تقویت روحیه خودباختگی و بی اعتمادی در میان جوامع هدف و ادامه سلطه گری توسط آنان می فرمایند: «یکی از سنگرهای دشمن برای تسلط بر کشور ما، عبارت بود از تزریق بی‌اعتقادی به خود، بی‌اعتمادی به خود، نداشتن اعتماد به نفس ملی؛ در مقابل چشمشان زرق و برق کشورهای غربی را مشاهده می‌کردند، پیشرفت‌های علمی و پیشرفتهای فناوری و زرق و برق تمدنی مادی آنها را می‌دیدند و در (کشور) خودشان اینها نبود، در کشور این چیزها نبود، عقب ماندگی بود، لذا احساس بی‌اعتمادی به خود می‌کردند، احساس ناباوری به خود می کردند.» (۱/‏۱/‏۹۵)

10. مقابله با توطئه محوری دشمنان

حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) با بیان این نکته که دشمنان ملت ایران در پی این هستند که ما به دیگر ملت ها تفهیم کنند که آنان نمی توانند فرهنگ دینی را در کشور گسترش دهند، می فرمایند: «هرکسی تبلیغات سیاسی بدخواهان ملت ایران را دنبال کرده باشد، این را در می یابد که تلاش‌های عملی، تلاشهای اقتصادی، تلاش‌های سیاسی، تهدیدهای امنیتی و نظامی، همه برای این است که این موجود فعال، زنده، پرنشاط و پرهمت توانا، یعنی ملت ایران را که در وسط میدان با شجاعت تمام ایستاده است و در حال حرکت رو به جلو است، از پیشروی بازبدارند، او را ناامید کنند، او را از حضور در این عرصه بترسانند. در حقیقت در مقابل شعار «ما میتوانیم» که امام بزرگوار این شعار را به ما تعلیم داد، انقلاب به ما جرأت داد که بگوییم «میتوانیم»، میخواهند به ملت ایران بقبولانند که شما نمی توانید؛ با همه توان در پی این هستند که این هدف را دنبال کنند .»(۱/‏۱/‏۹۷)

11. انقلاب اسلامی؛ اعطاکننده اعتماد به نفس به ملت ایران اسلامی

رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) ایجاد و تقویت اعتماد به نفس و خودباوری را از مشخصات عصر انقلاب اسلامی و امام خمینی (ره) می‌دانند و معتقدند که انقلاب اسلامی با رهبری امام خمینی (ره) روح خودباوری و اعتماد به نفس را در ملت ایران و سایر ملت‌ها زنده کرد و با بالارفتن اعتماد به نفس از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تا کنون، تحولاتی در ایران و جوامع اسلامی ایجاد شد که متأثر از این خودباوری، مقاومت و بالندگی سرنوشت‌سازی شکل گرفت که جمهوری اسلامی بتواند در برابر ظالمین و مستکبرین جهانی بایستد و در این دوره حساس تاریخی که آمریکا با همه ظرفیت‌ها رو در روی ملت ایران ایستاده است، مقاوم‌تر و محکم‌تر از گذشته، آماده مقابله با نظام استکباری با محوریت آمریکا باشد.

در همین راستا می توان گفت که انقلاب اسلامی؛ اعطاکننده اعتماد به نفس به ملت ایران اسلامی است. حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند: «آنچه که انقلاب به ما داده و توقع ما از خودمان است، و این را روز به روزباید در خودمان تقویت کنیم؛ اعتماد به نفس است .»(۲۵/‏۲/‏۸۶)

12. جمهوری اسلامی؛ احیاگر روحیه خودباوری در ملت ایران اسلامی

از منظر حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) جمهوری اسلامی؛ احیاگر روحیه خودباوری در ملت ایران اسلامی است. معظم له در این رابطه می فرمایند: «جمهوری اسلامی اگر فقط همین کار را کرده باشد که روح خودباوری و روح احساس عزت و هویت را به این ملت و این کشور برگردانده باشد، سالیان سال باید شکرگزارش بود .»(۳۰/‏۱/‏۸۸)

همچنین باید یادآور شد با بررسی آیات قرآنی، بیانات امامین انقلاب اسلامی، می توان گفت برخی عوامل نیز سبب ضعف خودباوری می شوند که از مهم ترین آنها می توان به ۱. ناآگاهی نسبت به لزوم خودباوری؛ ۲. احساس حقارت؛ ۳. تردید؛ ۴. منفی‌بافی؛ ۵. ترس و عدم اطمینان؛ ۶. تقلید کورکورانه؛ ۷. تبلیغات گسترده دشمنان؛ ۸. اختلاف و تشتت؛ ۹. تجمل‌پرستی و افزون‌خواهی؛ ۱۰. شایعه‌‌پراکنی و شایعه‌پذیری و… اشاره کرد.(خودباوری ملی و ارتباط آن با ایمان، برگرفته از سایت http://www.masjed.ir )

در یک جمع بندی کلی می توان گفت اعتماد به نفس و خودباوری از مهم ترین موضوعاتی است که نقش بسزایی در تحقق آرمان ها و اهداف انقلاب اسلامی و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران ایفا می کند.

با توجه به اینکه جمهوری اسلامی کشوری پیشرفته، قدرتمند، دارای عزت، سرشار از معنویت، است، الهام‌بخشی و تحقق تمدن نوین اسلامی را مهم ترین هدف خود قرار داده است، امروز به مفهوم خودباوری و اعتماد به نفس ملی بیش از پیش نیازمند است. اگر تا پیش از این، انقلاب اسلامی به عنوان انقلابی متکی به معرفت و معنویت دینی مفهوم جدیدی برای زندگی بشر موردتوجه قرار داد و شرایط را برای شکل‌گیری اعتماد به نفس ملی در سطح داخلی و اعتماد به نفس دین بنیاد برای مسلمانان فراهم کرد، امروزه نیز خودباوری و اعتماد به نفس را یکی از الزامات پیشرفت در همه امور و در همه سطوح می داند. پیشرفت در عرصه های مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، علمی و فن آوری، به انزوا کشاندن دشمنان در همه زمینه ها ضمن اینکه از نتایج و آثار خودباوری و اعتماد به نفس است، اما ادامه این پیشرفت ها در جامعه به تقویت و ارتقاء این خودباوری و اعتماد به نفس اتکا دارد.

۱- اعتماد به نفس؛ از بزرگترین نعمت های الهی محسوب می شود.

۲- اعتماد به نفس؛ عامل ترفیع انسان است.

۳- اعتماد به نفس؛ عامل استقلال و وابسته نشدن به دیگران است.

۴- اعتماد به نفس؛ نتیجه ارتباط با خداوند متعال است.

۵- اعتماد به نفس؛ عامل پیشرفت همه جانبه جمهوری اسلامی ایران است.

در نهایت می توان گفت از آنجا که انقلاب اسلامی؛ اعطاکننده اعتماد به نفس و خودباوری به ملت ایران اسلامی و همچنین با توجه به اینکه جمهوری اسلامی؛ احیاگر روحیه خودباوری در ملت ایران اسلامی بوده است، به همین سبب، زمینه ساز عزت، اقتدار و امنیت ایران اسلامی و الگودهی انقلاب اسلامی به سایر ملت های آزادیخواه اسلامی شود. در همین راستا می توان گفت که واکاوی مفهوم و ابعاد اعتماد به نفس و خودباوری امری ضروری و بدیهی است. در همین راستا بر نخبگان و صاحبان اندیشه است که مفهوم و ابعاد همه جانبه اعتماد به نفس و خودباوری را تبیین و تشریح کنند.

اهم منابع و مأخذ

1. قرآن
2. نهج البلاغه
3. صحیفه امام (ره)
4. بیانات و رهنمودهای حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی)
5. آمدی، عبدالواحدبن محمد، غرر الحکم و درر الکلم
6. مجله معارف دیماه سال ۱۳۸۹، شماره ۸۱، خودباوری با تکیه بر اندیشه های مقام معظم رهبری (مدظله العالی)
7. فعالی، محمدتقی، خودباوری؛ چالش ها و راهکارها (با تأکید بر نگرش دینی، پژوهش های اخلاقی، سال پنجم، شماره چهارم، تابستان ۱۳۹۴
8. https://hawzah.net
9. http://www.masjed.ir
10. و…