« مقوم های تحقق دفاع؛(۸) اعتماد به نفس و خودباوری (اهمیت و ضرورت)»

خودباوری و اعتماد به نفس از ارکان مهمی است که نقش بسزایی در ایجاد، تقویت و تکامل شخصیت فرد و جامعه ایفا می کند و همچنین عامل مهم و تعیین کننده جهت نیل افراد جامعه به عزت و سربلندی است.

در دین اسلام، بیانات امامین انقلاب اسلامی و… همواره به اعتماد به نفس و خودباوری توجه شده است.

از آنجا که اعتماد به نفس و خودباوری سبب عزت و اقتدار همه جانبه، درک واقعیت های زندگی، امید به آینده، کرامت انسانی، غلبه بر مشکلات و سختی‌ها، اخلاق مداری، پیشرفت همه جانبه و… می شود، به همین سبب اهمیت و ضرورت اعتماد به نفس و خودباوری بررسی می شود.

اعتماد به نفس یعنی اتکا به نیروها و توانایی‌های خود و بهره‌گیری از این نیروهای خدادادی، در مسیر پر پیچ و خم زندگی تا در مشکلات و سختی ها بار خود را خویش به دوش کشیم، نه آنکه دست نیاز به سوی دیگران بگشاییم و چشم به آنها بدوزیم. اسلام نیز به این خوداتکایی و اعتماد به نفس با توکل به خدا، تاکید دارد. اعتماد به نفس عزم انسان را راسخ می کند و انسان را به قله های سعود و پیشرفت می رساند.(شجاعی، ۱۳۸۳، ص ۵۰)

خودباوری از دو جزء تشکیل شده است؛ جزء اول، کارآمدی شخصی است که عبارتست از اعتماد داشتن به توانایی ها برای اندیشیدن، یاد گرفتن، انتخاب کردن و اتخاذ تصمیمهای مناسب و جزء دوم عزّت نفس است و اعتماد به اینکه دستیابی به اهداف، موفقیت، دوستی، احترام، عشق و انجام موفقیت آمیز امور است.

اولین فایده این شناسایی آن است که هر فرد خود را آماده می سازد تا با پستی و بلندیهای زندگی روبه رو شده، بر مشکلات آن پیروز شود. این اولین قدم برای خود باوری و خود پذیری است.

فایده دیگر، تشخیص هدف و شناخت استعدادهای خدادادی و ذاتی است و شناسایی هدف با در نظر گرفتن استعداد هر فرد صورت می‌گیرد.

فایده دیگر شناخت استعداد و ظرفیت افراد و حرکت در مسیر آن، راه رسیدن به آرزوها و لازمه اعتماد به نفس و عزت نفس است؛ زیرا هر موفقیتی عزت نفس را افزایش می دهد و سبب زیاد شدن اعتماد به نفس می شود.( https://hawzah.net )

همچنین باید یادآور شد که لازمه خود باوری در ابعاد مختلف، شناخت توانمندیهای فردی و اجتماعی قابل پیگیری است که به عنوان مقدمه و اولین مرحله خودباوری محسوب می شود، این نوع شناخت مبتنی بر چند امر است.

اول: اینکه انسان موجودی فرامادی و مجرد است؛ شاکله شخصیت او از عالم امر است و عالم امر بر عالم خلق تسلط دارد؛ لذا هیچ مخلوقی قدرت غلبه بر انسان را ندارد.

دوم: انسان به خاطر داشتن بعد فرامادی و مجرد، مخلوق کامل و جامع خداوند و مظهر تمام اسماء و صفات الهی است و به همین دلیل شایسته مقام خلافت الهی شده است. اگر انسان ارزش های وجودی خود را بشناسد و جایگاه رفیع خود را در آفرینش به عنوان خلیفه خدا در زمین شناسایی کند و به توانایی های وسیعی که خداوند در نهاد او قرار داده واقف باشد و بداند که در زندگی خود، هدفی جز به فعلیت رساندن مظهریت و جامعیت ندارد و کمال و سعادت او در دنیا و آخرت در گرو مظهریت او نسبت به کمالات الهی و قرب به خداوند است، انگیزه و شوق فراوانی برای خودسازی در وجود او شکل خواهد گرفت؛ زیرا هدف خودسازی، شکوفا نمودن این توانایی ها و رسیدن به جایگاه شایسته انسان در آفرینش است.

سوم: ضعف ها، نقص ها، کمبود ها، بیماری های روحی، اسارت ها و اموری که مانع رشد آدمی می شود و او را از خدای متعال دور می کند، باید شناسایی شود؛ زیرا یکی از عرصه های مهم خودسازی رفع موانع و مبارزه با ضعف ها و نقص هاست.

خودشناسی در این مقطع به معنای آگاهی نسبت به اموری است که در حقیقت موانع اصلی عقب ماندگی انسان در این مسیر هستند.( https://hawzah.net )

1. تأکید قرآن مجید بر اعتماد به نفس و خودباوری

در آیات متعددی از قرآن مجید بر لزوم حفظ و تقویت اعتماد به نفس و خودباوری تأکید شده است. خداوند متعال در سوره اسراء، آیه ۷۰ می فرمایند:

وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَی کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا:

وهمانا فرزندان آدم را گرامی داشتیم و آنان را در خشکی و دریا (بر مرکب‌ها) حمل کردیم و از چیزهای پاکیزه روزی‌شان دادیم و آنان را بر بسیاری از آفریده‌های خود برتری کامل دادیم.

مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل آیه ۷۰ سوره اسراء چنین بیان می فرمایند: این آیه در مقام امتنان و عتاب است که چگونه بنی‌آدم را کرامت بخشیده و بواسطه بخشیدن قوه تعقل و تمیز حق از باطل و خیر از شر، آنها را بر سایر موجودات مزیت و برتری داده و در دریاها کشتی‌ها و در خشکی حیوانات چهارپا را مسخر آنها نموده تا به سوی مقاصد خود رهسپار شوند و در طلب فضل الهی بر آیند که این امر از مصادیق تکریم الهی است و ایشان را به روزی‌های پاکیزه‌ای چون میوه‌ها و محصولات خوشایند متنعم کرده، در واقع انسان را به مهمانی مثال می‌زند که به ضیافت پروردگارش دعوت شده و برای حضور او در این ضیافت برایش مرکب فرستاده و انواع میوه‌ها و غذاها را در اختیار او قرار داده‌اند و اینها همه از مظاهر تکریم الهی است.

و در آخر می‌فرماید: ما آنها را بر بسیاری از مخلوقات خود برتری فراوانی داده‌ایم و چون با لفظ (من) که مخصوص صاحبان عقول است به آنها اشاره شده شاید مراد از آن مخلوقات انواع حیوانات دارای شعور و جنیان باشد. از این آیه دو نکته آشکار می‌شود: ۱ - دو کلمه تفضیل و تکریم هر کدام اشاره به یک دسته از موهبت‌های الهی درخصوص انسان دارند، تکریم انسان بواسطه اعطاء عقل است و تفضیل او به‌واسطه آن است که آنچه به همه موجودات داده شده انسان‌ها از همه آنها سهمی افزونتر در آن امر دارند و این رویه در خوراک، پوشاک، ازدواج و طریقه زندگی و رفتار اجتماعی و سایر شئون زندگی بشر جاریست. ۲ - این آیه ناظر به برتری انسان بر سایر موجودات مادی است و چون ملائکه اصلاً وجودشان غیر مادی است، لذا دراین آیه اشارتی بر برتری انسان بر ملائکه وجود ندارد و فقط دلالت می‌نماید که انسان به حسب وجود مادیش از حیوان و جن برتری دارد.

2. حضرت امام خمینی (ره) جایگزین کننده روحیه اعتماد به نفس به جای حقارت

عامل رهایی از روحیه‌ی ما نمی‌توانیم و احیای «عزت ملی» در کشور «رهبری امام خمینی (ره)» بود. حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند: «امام ملت ما را به این باور رساند که میتواند بایستاد؛ میتواند مقاومت کند؛ میتواند کشور خود را آزاد کند؛ میتواند نظامی را که خود به وجود آورده است، با کمال قدرت این نظام را حفظ کند؛ میتواند در دنیا، در سیاستهای بین‌الملل اثر بگذارد، که همین‌جور هم شد. این همان عزت ملی است .»(۸۸/۳/۱۴)

امام خمینی (ره) در حرکتی بنیادین «خودباوری» را جایگزین «حقارت» کرد: «امام آمد این روح حقارت را گرفت و در طول پانزده سال نهضت امام تا پیروزی انقلاب و از روز پیروزی انقلاب به‌نحو دیگری تا ده سال عمر بابرکت آن بزرگوار، دائم روح خودباوری را در این ملت دمید: شما میتوانید، ما میتوانیم، شما قادرید، شما بزرگید، شما قدرتمندید .»(۸۸/۳/۱۴)

3. تأکید حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) بر حفظ اعتماد به نفس

حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) همواره بر حفظ اعتماد به نفس و خودباوری تأکید دارند. معظم له در این رابطه می‌فرمایند:

«در تمام مسئولانی که در بخشهای مختلف کشور، مشغول تلاش و کار هستند، باید این روح اعتماد به نفس و این فکر که جمهوری اسلامی، ملت ایران و عناصر خودی این کشور، قادر هستند کشور را به بالاترین حد اعتلای مورد نیاز و خواستش برسانند، تقویت شود .»(۷۵/۶/۸)

4. اعتماد به نفس و خودباوری؛ عامل مهم خنثی کننده تهدیدات دشمنان

در اندیشه حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی)، اعتماد به نفس و خودباوری؛ عامل مهم خنثی کننده تهدیدات دشمنان است. معظم له در این رابطه می‌فرمایند:

«یک ملّت بیدار، یک ملّت دارای اعتماد به نفس و یک ملّت عازم و مصمم، به تهدیدها اعتنایی نمی‌کند؛ مسئولانش هم همین‌طور .»(۸۵/۲/۶)

5. حفظ و تقویت احساس اعتماد به نفس؛ وظیفه بزرگ و تاریخی

از منظر حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی)، حفظ و تقویت اعتماد به نفس و خودباوری؛ وظیفه بزرگ و تاریخی است که این موضوع بیانگر اهمیت موضوع از منظر معظم له است. فرمانده معظم کل قوا در این رابطه می‌فرمایند:

«انقلاب توانسته است اعتماد به نفس را در نسل جوان زنده‌کند. حفظ و تقویت این احساس مبارک، همان وظیفه‌ی بزرگ و تاریخی است .»(۷۸/۳/۱۲)

6. اعتماد به نفس و خودباوری؛ عامل مهم استحکام آبادانی کشور

در اندیشه حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی)، اعتماد به نفس و خودباوری؛ عامل مهم استحکام آبادانی کشور است. معظم له در این رابطه می‌فرمایند:

«اعتماد به نفس مدیران و مسوولان یک ارزش اساسی انقلاب ماست؛ که اگر این نباشد، به نظر من پایه‌های سازندگی کشور متزلزل خواهد شد .»(۷۵/۶/۸)

7. اعتماد به نفس؛ عامل شتابان دهنده حرکت ملت ها و مشکل ساز فعالیت های ابرقدرت ها

از منظر حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی)، اعتماد به نفس و خودباوری؛ عامل شتابان دهنده حرکت ملت ها و مشکل ساز فعالیت های ابرقدرت هاست. معظم له در این رابطه می‌فرمایند:

«در هر جایی که اتّکای به نفس و اعتماد به خود و بازگشت به اسلام به هر اندازه عمل شد، به همان اندازه کار ابرقدرتها را مشکل و حرکت ملتها را شتابنده کرد .»(۷۵/۳/۱۶)

در یک جمع بندی کلی می توان گفت اعتماد به نفس و خودباوری به عنوان یکی از مهم ترین ضرورت ها و بایسته هاست.

از مهم ترین دلایل اهمیت اعتماد به نفس و خودباوری می توان به خنثی شدن تهدیدات دشمنان، استحکام آبادانی کشور، شتابان شدن حرکت ملت ها و مشکل ساز شدن برای فعالیت های ابرقدرت ها، پیشرفت همه جانبه، عزت و اقتدار همه جانبه و… اشاره کرد که این موارد، نقش مهمی در خنثی کردن و نقش بر آب کردن نقشه های دشمنان و همچنین تحقق آرمان ها و اهداف انقلاب اسلامی و نظام مقدس جمهوری اسلامی دارند. به همین سبب بر دلسوزان انقلاب اسلامی، نظام مقدس جمهوری اسلامی و ملت ایران اسلامی است تا با تبیین و تشریح همه جانبه مفهوم و ابعاد اعتماد به نفس و خودباوری، زمینه های تحقق این موضوع مهم و راهبردی را بیش از پیش هموار کنند.

اهم منابع و مأخذ

1. قرآن
2. نهج البلاغه
3. صحیفه امام (ره)
4. بیانات و رهنمودهای حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی)
5. شجاعی، محمد صادق، توکل به خدا راهی به سوی حرمت خود و سلامت روان، قم، مرکز انتشارات موسسه امام خمینی، ۱۳۸۳
6. https://hawzah.net
7. و... ‌