« مقوم های تحقق دفاع؛(۹) مدیریت جهادی (راهبردها و راهکارها)»

جهاد در اصطلاح قرآنی و فقه اسلامی، تنها جهاد با اسلحه و نظامی نیست، بلکه همه اشکالی که موجب می‌شود تا اسلام اجرایی شود و در میان مردم و جامعه تحقق یابد، جهاد است و مجاهد کسی است که با هر آنچه در توان دارد در همه زمینه‌ها از جمله نظامی، اقتصادی (نساء، آیه ۹۵؛ انفال، آیه ۷۲)، جهاد علمی (فرقان، آیه ۵۲) و مانند آن از مال و جان بگذرد و تلاش کند تا هدف اسلام برآورده شود.

مدیریت جهادی و انقلابی یکی از مهم ترین موضوعاتی است که همواره مورد تأکید دین اسلام و منویات امامین انقلاب اسلامی بوده است.

حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی)، مدیریت جهادی را ابزار اصلی انجام کارهای بزرگ و علمی، پرقدرت، با برنامه و مجاهدانه بودن حرکت را رمز موفقیت جامعه می دانند. به عبارت دیگر، تکیه بر علم و درایت، از مبانی مدیریت جهادی است تا بتوان از مشکلات عبور کرد (عبدی و طاهری هشی، ۱۳۹۶: ۱۲۰)

مدیریت جهادی، نوعی مدیریت ارزشی و دارای اصالت فرهنگی است که با مدیریت علمی هماهنگ بوده و می توان گفت: با استفاده از تعاریف علمی مدیریت و به کارگیری پنج وظیفه اصلی یک مدیر و ادغام آن با مفاهیم اسلامی و دینی به سبک جدیدی از مدیریت بدل شده است. در واقع تفاوت مدیریت جهادی با مدیریت مصطلح بین اندیشمندان این رشته در آن است که نظام ارزشی اسلام، مبنای آن را می سازد و می توان گفت: مدیر مسلمان با در نظر گرفتن ابعاد دینی و ایمانی، به مدیریت تعریف تازه ای می بخشد و مفهوم مدیریت جهادی را به وجود می آورد.(صلواتیان، هرمزی زاده و شهبازی سلطانی، ۱۳۹۰: ۸۳).

مدیریت مبتنی بر ارزش های الهی، قدمتی به تاریخ بشریت دارد، به طوری که با خلق آدم، مدیریت نیز پا به عرصه هستی گذاشته است (مقیمی، ۱۳۹۵: ۱۰۳). محقق اردبیلی، مدیریت بر مبنای اسلام را اینگونه تبیین می کند: ریاست بر امور دینی و دنیوی مردمان، ضرورتی عقلی است که کتاب و سنت آن را تأیید کرده است؛ چرا که مبدأ و معاد انسانها بدون حکومت و ریاست اولیای الهی منتظم نمی گردد و انسانها قادر به انجام تکالیف و شناخت مصالح و مفاسد نخواهند بود (همان، ۴۷). بنابراین، نظام ارزشی اسلام، نقش مهمی در نظریه های علمی مدیریت و نیز شیوه های عملی مدیران مسلمان ایفا می کند و به حرکت آنها، ارزش می بخشد. در مدیریت اسلامی و جهادی، نظام ارزشی اسلام مینای قوانین علمی مدیریت قرار می گیرد. از این رو، مدیریت جهادی و اسلامی بر دو پایه استوار است: دانش مدیریت و نظام ارزشی، که مبنای قوانین مدیریت و اساس شیوه های عملی مدیریت مدیران، قرار می گیرد. رسالت مدیریت جهادی تغییر مبانی مدیریت غربی و جایگزینی مبانی اسلامی است مدیریت جهادی، بازخوانی جدید مدیریت اسلامی و در حقیقت مدل تکامل یافته آن است.

مدیریت جهادی زمینه ساز تحقق آرمان ها و اهداف انقلاب اسلامی و نظام مقدس جمهوری اسلامی، زمینه ساز شکوفاسازی استعدادها، امکانات، ظرفیت ها و…، رافع مشکلات پیش رو و… است به همین دلیل اهمیت دارد راهبردها و راهکارهای تحقق موضوع بررسی شود:

1. ضرورت توکل به خداوند متعال

توکل به خداوند متعال یکی از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق مدیریت جهادی است. خداوند متعال در سوره توبه، آیه ۵۱ می فرمایند:

قُلْ لَنْ یُصِیبَنَا إِلَّا مَا کَتَبَ اللَّهُ لَنَا هُوَ مَوْلَانَا وَعَلَی اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ: بگو: «هیچ حادثه‌ای برای ما رخ نمی‌دهد، مگر آنچه خداوند برای ما نوشته و مقرّر داشته است؛ او مولا (و سرپرست) ماست؛ و مؤمنان باید تنها بر خدا توکّل کنند!»

2. ضرورت بهره گیری از توانایی ها، ظرفیت ها، استعدادها، امکانات و… داخلی

از منظر حضرت امام خامنه ای (مدظله االعالی) بهره گیری از توانایی ها، ظرفیت ها، استعدادها و… داخلی یکی از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق مدیریت جهادی است. معظم له در این رابطه می فرمایند:

«باید این توانایی‌ها را هر چه داریم نگه داریم، دنبال کشف توانایی‌های جدید باشیم -که قطعاً هم توانایی‌های ما زیاد است- و به آنها تکیه کنیم و آنها را اِحیا کنیم، جوانهای خودمان را وارد میدان بکنیم … ما، هم امکاناتی در درون داریم، هم امکانات بین‌الملل داریم.... تلاش لازم دارد، مجاهدت لازم دارد.... ما… امکانات فراوانی داریم که میتوانیم آنها را انجام بدهیم. ظرفیّتهایمان واقعاً بی‌پایان است و هر چه پیش برویم ظرفیّتهای جدیدی پیش می‌آید که البتّه باید با مدیریّت جهادی اینها به دست بیاید؛ با تدبیر واقعی و با مدیریّت جهادی اینها به دست می‌آید .»(۹۹/۵/۱۰)

3. ضرورت انجام امور به صورت مجاهدانه، عالمانه و...

در اندیشه حضرت امام خامنه ای (مدظله االعالی) انجام امور به صورت مجاهدانه، عالمانه و… یکی از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق مدیریت جهادی است. معظم له در این رابطه می فرمایند:

«… به کاری احتیاج داریم که هم مجاهدانه باشد، هم عالمانه باشد… کار جهادی باید انجام بگیرد، مدیریّتهای جهادی باید… تصمیم‌گیری کنند؛ کار جهادی.... [یعنی] انسان میفهمد که برای خودش، برای پُر کردن کیسه‌ی خودش کار نمیکند، دارد برای مردم کار میکند، برای خدا کار میکند؛ هم این، و هم عالمانه؛ یعنی بنشینند و با موازین علمی، با شیوه‌ی دقیق عالمانه راه‌های صحیح را پیدا کنند؛ هم باسواد باشند، کارآمد باشند، هم امکانات گوناگونی داشته باشند؛ اینها بنشینند کار کنند؛ … کشور قطعاً شکوفایی پیدا خواهد کرد .»(۱/‏۱/‏۹۸)

4. ضرورت بهره گیری از رفتار انقلابی برای انجام امور

بهره گیری از رفتار انقلابی برای انجام امور یکی از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق مدیریت جهادی از منظر حضرت امام خامنه ای (مدظله االعالی) است. معظم له در این رابطه می فرمایند:

«یک نکته‌ی دیگری که برای برادران و خواهران عزیز … قابل ذکر است، بحث رفتار… است. به نظر من آن کلمه‌ی کلّی و فراگیر و جامعی که میشود در این زمینه گفت، کلمه‌ی «انقلابیگری» است.... باید رفتار انقلابی باشد؛ برخورد باید برخورد انقلابی باشد.... رفتار انقلابی به معنای رفتار غیرمدبّرانه نیست، به‌معنای رفتار عاقلانه و مدبّرانه و مجاهدانه است؛ حرکت جهادی. اینکه ما به مدیران مرتّب توصیه میکنیم «مدیریّت جهادی»، این… رفتار جهادی است، سخن گفتن جهادی است، اقدام کردن مجاهدانه و جهادی است، انقلابیگری است. روحیه‌ی ایمان و انگیزه‌ی انقلابی باید بر همه‌ی کارهای… [مدیران] حاکم باشد .»(۹۷/۳/۳۰)

5. ضرورت بهره گیری از مدیران متدین، پُرانگیزه، انقلابی، کارآمد و...

در اندیشه حضرت امام خامنه ای (مدظله االعالی) بهره گیری از مدیران پُرانگیزه، کارآمد و… یکی از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق مدیریت جهادی است. معظم له در این رابطه می فرمایند:

«باید مدیرانمان ان‌شاءالله پُرانگیزه‌تر باشند، کارآمدتر باشند، تلاش بیشتری را انجام بدهند، و به حول و قوّه‌ی الهی همین‌جور هم خواهد شد. من به طور قاطع عرض میکنم که اگر مدیریّت در بخشهای مختلف کشور، متدیّن باشد، انقلابی باشد و کارآمد باشد، همه‌ی مشکلات کشور حل خواهد شد؛ ما مشکل غیرقابل حلّی در کشور نداریم .»(۱/‏۱/‏۹۶)

6. ضرورت حضور و مشارکت مردمی

حضور و مشارکت مردمی یکی از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق مدیریت جهادی از منظر حضرت امام خامنه ای (مدظله االعالی) است. معظم له در این رابطه می فرمایند:

«… آنچه برای بنای زندگی و سازندگی آینده مورد انتظار است، بدون مشارکت مردم تحقّق‌پذیر نیست. بنابراین علاوه بر مدیریّتی که مسئولین باید انجام بدهند، حضور مردم… لازم و ضروری است؛ هم… بدون حضور مردم کار پیش نخواهد رفت و مقصود تحقّق پیدا نخواهد کرد. مردم در گروه‌های گوناگون مردمی با اراده و عزم راسخ ملّی میتوانند نقش‌آفرینی کنند. مسئولین هم برای اینکه بتوانند کار را به‌درستی پیش ببرند، احتیاج به پشتیبانی مردم دارند. آنها هم بایستی با توکّل به خدای متعال و با استمداد از توفیقات و تأییدات الهی و کمک مردمی، مجاهدانه وارد میدان عمل بشوند .»(۹۲/۱۲/۲۹)

7. ضرورت انجام امور با نیت الهی و مبتنی بر علم و درایت

از منظر حضرت امام خامنه ای (مدظله االعالی) انجام امور با نیت الهی و مبتنی بر علم و درایت یکی از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق مدیریت جهادی است. معظم له در این رابطه می فرمایند:

«اگر مدیریت جهادی یا همان کار و تلاش با نیت الهی و مبتنی بر علم و درایت حاکم باشد، مشکلات کشور، در شرایط کنونیِ فشارهای خباثت آمیزِ قدرتهای جهانی و در شرایط دیگر، قابل حل است و کشور حرکت رو به جلو را ادامه خواهد داد .»(۹۲/۱۰/۲۳)

8. ضرورت حضور در میدان عمل

حضور در میدان عمل یکی از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق مدیریت جهادی از منظر حضرت امام خامنه ای (مدظله االعالی) محسوب می شود. معظم له در این رابطه می فرمایند:

«به نظر میرسد که میتوانیم در زمینه‌ی اصلاح ساختارها در این برهه کار کنیم. یک مقداری احتیاج دارد به مدیریّت شجاعانه؛ یک مقدار مسئولین دولتی با شجاعت در این قضیّه وارد بشوند؛ ملاحظه‌ی غیر وظیفه و غیر قانون و غیر مصلحت کشور را نکنند. من اینجا یادداشت کرده‌ام «مدیریّت شجاعانه، امیدوارانه، جهادی، با اِشراف میدانی بر مشکلات -خیلی از مشکلات را در اتاق اداره و مدیریّت و پشت میز نمیشود فهمید، باید رفت در صحنه، در عرصه، تا مشکلات را بتوان لمس کرد- عدم انفعال در برابر دشمن … یکی از مسائل مهم این است .»(۹۸/۲/۲۴)

9. ضرورت دشمن شناسی

دشمن شناسی از مهم ترین موضوعاتی است که همواره مورد توجه خداوند متعال بوده است. خداوند متعال در سوره ممتحنه، آیه ۱ می فرمایند: یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَ عَدُوَّکُمْ …: ای کسانی که ایمان آورده اید، دشمنان من و دشمنان خودتان را دوست مگیرید.

در اندیشه حضرت امام خامنه ای (مدظله االعالی) دشمن شناسی یکی از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق مدیریت جهادی است. معظم له در این رابطه می فرمایند:

«باید دشمن را شناخت، … دشمنیِ او را باید فهمید، نقشه‌ی او را باید تشخیص داد. یکی از نقشه‌های مهمّ دشمن، متوقّف کردن حرکت علمی در کشور است. خب، وقتی این را فهمیدیم، برمیگردیم به دانشگاه؛ اینجا آن مدیریّت جهادی که ما عرض کردیم، معنا پیدا میکند. چون جهاد عبارت است از تلاشی که در مقابل یک دشمنی‌ای انجام میگیرد؛ هر جور تلاشی جهاد نیست. جهاد عبارت است از آن تلاشی که در برابر یک چالش خصمانه از سوی طرف مقابل صورت میگیرد؛ این جهاد است. آن‌وقت معنای مدیریّت جهادی در اینجا این است که توجّه بکنید که حرکت علمی کشور و نهضت علمی کشور و پیشرفت علمی کشور مواجه است با یک چالش خصمانه، که در مقابل این چالش خصمانه شما که مدیرید، شما که استادید، شما که دانشجو هستید، باید بایستید؛ این شد حرکت جهادی و مدیریّت دستگاه؛ چه مدیریّت دانشگاه، چه مدیریّت وزارت، چه مدیّریت هر بخشی از بخشهای گوناگون این عرصه‌ی عظیم، خواهد شد مدیریّت جهادی .»(۹۳/۴/۱۱)

در نگاهی گذرا می توان گفت مدیریت جهادی و انقلابی از مهم ترین موضوعاتی است که همواره مورد توجه اسناد بالادستی انقلاب اسلامی و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران بوده است.

با عنایت به اسناد بالادستی گزاره های زیر در حوزه اهمیت و ضرورت مدیریت جهادی قابل توجه است:

از منظر حضرت امام خامنه ای (مدظله االعالی) بهره گیری از توانایی ها، ظرفیت ها، استعدادها و… داخلی یکی از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق مدیریت جهادی است.

در اندیشه حضرت امام خامنه ای (مدظله االعالی) انجام امور به صورت مجاهدانه، عالمانه و… یکی از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق مدیریت جهادی است.

بهره گیری از رفتار انقلابی برای انجام امور یکی از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق مدیریت جهادی از منظر حضرت امام خامنه ای (مدظله االعالی) است.

در اندیشه حضرت امام خامنه ای (مدظله االعالی) بهره گیری از مدیران پُرانگیزه، کارآمد و… یکی از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق مدیریت جهادی است.

حضور و مشارکت مردمی یکی از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق مدیریت جهادی از منظر حضرت امام خامنه ای (مدظله االعالی) است.

از منظر حضرت امام خامنه ای (مدظله االعالی) انجام امور با نیت الهی و مبتنی بر علم و درایت یکی از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق مدیریت جهادی است.

حضور در میدان عمل یکی از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق مدیریت جهادی از منظر حضرت امام خامنه ای (مدظله االعالی) محسوب می شود.

در اندیشه حضرت امام خامنه ای (مدظله االعالی) دشمن شناسی یکی از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق مدیریت جهادی است.

در یک جمع بندی کلی می توان گفت مدیریت جهادی و انقلابی یکی از مهم ترین موضوعاتی است که این ظرفیت را دارد که بتواند آرمان ها، اهداف و… انقلاب اسلامی و نظام مقدس جمهوری اسلامی را هموار و عملیاتی سازد. در همین راستا بر عموم مردم است تا با بصیرت، دشمن شناسی و حضور و مشارکت فعال در حوزه ها و زمینه های مختلف یاری رسان باشند و بر مسئولین است تا با مدنظر و نصب العین قرار دادن آموزه های دینی و رهنمودهای امامین انقلاب اسلامی و با بهره گیری از مدیریت جهادی و انقلابی بتوانند در مسیر تحقق تمدن نوین اسلامی قدم بردارند و بر نخبگان، صاحبنظران و… است تا با تشکیل اتاق های اندیشه ورز، راهبردها و راهکارهای عملیاتی تحقق مدیریت جهادی و انقلابی را ارایه کنند.

اهم منابع و مأخذ

1. قرآن مجید
2. بیانات و رهنمودهای حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی)
3. http://farsi.khamenei.ir
4. صلواتیان، سیاوش، هرمزی زاده، محمدعلی، و شهبازی سلطانی، محمد «شناسایی و رتبه بندی ویژگی های کلیدی و مدیر جهادی رسانه»، دوفصلنامه دین و ارتباطات، سال بیست و سوم، شماره ۲، تابستان ۱۳۹۰
5. عبدی، بهنام، و طاهری هشی، علی «مفهوم پردازی مدیریت جهادی در پرتو قرآن کریم»، فصلنامه مطالعات بین رشته ای و دانش راهبردی، سال پنجم، شماره ۱، بهار ۱۳۹۶
6. و…