مروری گذرا بر مبانی، اصول، مؤلفه ها و شاخص های پدافند غیر عامل در اندیشه امام خمینی(ره)؛

متن حاضر خلاصه طرح پژوهشی تحت عنوان «تبیین مبانی، اصول و مولفه و شاخص های پدافند غیر عامل در اندیشه امام خمینی (ره)» است که در سال ۱۳۹۵ با راهنمایی سرتیپ دوم پاسدار دکتر فرزندی توسط آقای میلاد مهدی زاده (کسر خدمت) انجام شده است.

در دوره حاضر امنیت تحت تأثیر تغییرات گسترده در نظام بین الملل، توسعه ارتباطات، پیشرفت‌های تکنولوژیک و نزدیکی بی سابقه جوامع به یکدیگر قرار گرفته است.ایران اسلامی به دلایل مختلف همواره از سوی دشمنان مورد تهدید است و ضرورت دارد امنیت همه جانبه مورد توجه باشد و این مساله تنها با توان و امکانات مادی امکان پذیر نیست، لذا آمادگی تاکیدات دفاعی-امنیتی ایران بر لزوم آمادگی داخلی در مقابل تهدیدات خارجی است. این آمادگی بر دو مفهوم جنگ نامتقارن و پدافند غیرعامل متمرکز است.

دستیابی به این موضوع که «مرجع امنیت» چه کسی است از مهم ترین سؤالات است؛ زیرا اولین سؤالی که با مطرح شدن واژه امنیت تصور می‌شود، این است که «امنیت چه کسی؟ یا امنیت کدام واحد؟». مکاتب و گفتمان‌های مختلف امنیت ملی هر یک به فراخور مبادی معرفت‌شناسی و فلسفی خود به این پرسش پاسخ‌های متفاوتی داده‌اند که خود‌، مستلزم‌ بررسی توصیفی و تحلیلی جداگانه‌ای است.

امنیت جوامع به پنج دسته نظامی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، و زیست محیطی قابل تقسیم بندی هستند که دولت، در تامین و استقرار آنها نقش مهمی دارد؛ ضمن آنکه بخش مهمی از کارکرد و عمل دین راجع به امنیت روحی و روانی اعضای یک جامعه دینی است. وی ادعا می کند، بر اساس درهم‌آمیختگی دین و دولت در جمهوری اسلامی، این نهاد بنیادهای جدیدی برای امنیت ملی تعریف کرده است.(شاکری، ۱۳۸۱، شماره ۱۵)

امنیت ملی، که می‌توان آن را جامعترین نماد مفهوم امنیت در سطح ملی دانست، دارای مؤلفه ها و ابعادی است که کلیت امنیت ملی نتیجه و برآیند مجموع بردارهایی است که از این ابعاد حاصل می‌شود (لطفی، ۱۳۸۸، ۸۹ الی ۱۰۹) یکی از محورهای برجسته اندیشه‌ی امام خمینی ^(ره) جایگاه و اهمیت نظام سیاسی است.

متن حاضر، در راستای مولفه امنیت ملی و با این مفروض که امام خمینی ^(ره) به مثابه سیاستمدار، ایدئولوگ و فقیه از مرجعیت کافی برای فهم و اندیشه‌ورزی و طراحی سیاست‌های امنیت ملی نزد عموم مردم، به ویژه صاحبنظران و نخبگان سیاسی برخوردار است و آرای ایشان در زمینه پدافند غیرعامل به اندازه کافی واکاوی نشده‌ است، درصدد‌ پاسخ‌یابی برای این پرسش است که مبانی، اصول و ابعاد پدافند غیرعامل در رویکرد امنیت ملی امام خمینی ^(ره) چیست؟

پدافند غیرعامل

از ابتدای خلقت، انسان، حیوان و نباتات، همواره در معرض تهدید بوده و میل ژن دفاع برای حفظ بقاء خود، توسط خالق یکتا در ذات این موجوات نهاده شده است وتمام موجودات به صورت فطری و یا غریزی جهت بقاء خود دفاع می نمایند، نباتات در برابر شرایط اقلیمی و حیوانات علاوه بر شرایط اقلیمی، در برابر متعرضان به جان خویش به غیر از دفاع فیزیکی، از شیوه های مختلف استتار، اختفاء، فریب و… بهره گرفته تا از جان خود، در برابر خطرات و تهدیدات محافظت نمایند و انسان به غیر از بهره گیری تجارب فوق، با قوه ی عاقله خود در برابر تهدیات متوجه ی شهر و دیار خود علاوه بر افزایش توان دفاعی خود از شیوه های دفاع غیر عامل نیز همواره بهره جسته است. و از انجا که به موازات ارتقاء تمدن بشری، تهدیدات علیه جوامع بشری، پیچیده تر و متنوع تر گردیده است و نیز به سبب اینکه انقلاب شکوهمند اسلامی در تعارض با نظام های استکباری شرق و غرب عالم بوده است، لذا جمهوری اسلامی ایران نیز همواره در معرض تهدیدات مستقیم و غیر مستقیم دشمنان می باشد که وظیفه و رسالت ما را در دفاع از حریم سرزمین و نظام مقدس جمهوری اسلامی به عنوان ام القرای اسلامی و ارزش های والای انقلاب اسلامی مضاعف می نماید، سعی شده است دلائل توجیهی ضرورت پرداختن به ملاحظات دفاع غیر عامل در ارکان مختلف جامعه به صورت اجمالی ارائه و تبیین گردد.(هاشمی فشارکی، ۱۳۹۱) در ایران، پدیده جنگ بسیار آشنا و قابل لمس است. چه بسیار افرادی که در طول تاریخ ایران شاهد آن بوده اند، جمعی ارتباط تنگاتنگی با آن داشته و بسیاری نیز خود مستقیماً در آن شرکت کرده و جنگیده اند. امروز نیز کشور ما با وجود انقلاب اسلامی، دارا بودن نظام ضد استکباری و ثروت های عظیم نفت و گاز و ورود به عرصه های فناوری نوین و انرژی هسته ای در معرض تهدیدات نظامی و غیر نظامی دشمنان این سرزمین قرار گرفته است. از همین رو، لزوم توجه به حفظ سرمایه های ملی دو چندان می شود.(همان)

از نظر لغت شناسی واژه «پدافند» از دو جزء «پد» و «آفند» تشکیل شده است. در فرهنگ ادب فارسی «پد» یا «پاد» پیشوندی است به معانی «ضد، متضاد، پی و دنبال» بوده و هر گاه قبل از واژه ای قرار گیرد، معنای آن واژه را معکوس می نماید و واژه آفند نیز به مفهوم «جنگ، جدال، پیکار و دشمنی» است. عبارت دفاع غیر عامل به شکل های مختلفی بیان شده است که به طور عمده در نکته «محافظت از غیر نظامیان» دارای وجه اشتراک هستند. تمایز اصلی «دفاع عامل» از «دفاع غیر عامل» تأکید بر عملیات نظامی و پاسخ به آتش با آتشی قوی تر و کوبنده تر است. در حالی که توسعه قدرت نظامی و داشتن موضع قوی تر نسبت به مهاجمان احتمالی، راهبرد کلانی است که هم در روش های تهاجمی و هم در روش های تدافعی دارای کاربرد های گسترده و در عین حال مشابه ولی با نتایجی کاملاً متفات است.(زرگر، ۱۳۸۹)

ابعاد پدافند غیر عامل

از مهم ترین ابعاد پدافند غیرفعامل می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ابعاد نظامی

معمولاابعاد نظامی جنگ، بیش از سایر ابعاد آن، در ذهن انسانها شکل می گیرد، ضمن اینکه سابقه ی تاریخی این موضوع نیز نشانگر همین بعد از جنگ می باشد. در صورتی که رشد فناوری در حوزه های مختلف و مسلط و اشرافیت قدرت های بزرگ و سلطه گر بر حوزه های مختلف فناوری، باعث شده که سایر کشورها نسبت به فناوری احساس تهدیدی کنند به گونه ای که حوزه هایی از حاکمیت، استقلال و امنیت خود را در معرض آسیب های ناشی از تهدیدات فناوری می بینند. امروزه حوزه ی تهدیدات از تغییر و تحولات بسیار گسترده ای برخوردار است به گونه ای که با مفاهیم جدیدی با پسوند جنگ (مثل نسل اول، دوم، سوم و چهارم جنگ ها) یا پیشوند جنگ (مثل جنگ های سایبری، جنگ شبکه ای، جنگ رایانه ای، و جنگ رسانه ای و …) مواجه می باشیم. امروزه رشد فناوری اطلاعات و ابزارهای رسانه ای، امکان کنترل و تسلط بر سایر کشورهای دنیا را ممکن ساخته است و این موضوع، مفاهیم جدیدی از فرصت و تهدید را تبیین کرده است. بنابراین باید ابعاد تهدید زا و منفعت زای فناوری ها را بشناسیم و توان تبدیل تهدید به فرصت را در کشور بوجود آوریم. همچنین امروز مفاهیم جدیدی وارد حوزه ی نظامی و مدیریت استراتژیک شده است که نسبت به گذشته بسیار متفاوت است. به عنوان مثال در گذشته وضعیت و مزیت های استراتژیک زمین، جغرافیا و ژئوپلیتیک در موضوع جنگ، بسیار با اهمیت و قابل بود، ولی امروز موضوع افکار عمومی از جمله ابزارهای قدرتمند و اثربخش در سطح استراتژیک جنگ و دفاع محسوب می شود و نقش به سزایی در شکست و پیروزی جنگ ها یا برقراری صلح در منازعات بین کشورها دارا می باشد. به همین دلیل با ورود جنگ به بخش رسانه و عملیات روانی، مفاهیم جدیدی در حوزه ی دفاع و بازدارندگی تولید شده است که بازنگری جدی در ماهیت و کارکرد این مفاهیم می تواند در شناخت عرصه های تهدیدزا یا فرصت ساز مفید و موثر باشد.(جلالی فراهانی، ۱۳۹۰)

• ابعاد زیست محیطی

پدافند غیر عامل هر گونه دفاع بدون سلاح در مقابل تهدید است که باعث کاهش آسیب پذیری می شود و در واقع هدف از اهمیت دادن به موضوع پدافند غیر عامل، کاستن از آسیب پذیری نیروی انسانی، ساخت و سازها، تجهیزات حیاتی و حساس و مهم کشور و محیط زیست علیرغم حمله های حساب شده و مخرب دشمن، استمرار فعالیت ها و خدمات زیر بنایی، تأمین نیازهای حیاتی، تداوم اداره کشور در شرایط بحرانی ناشی از جنگ و حفظ محیط زیست به عنوان محیط زندگی است.
در پی وقوع هر سانحه طبیعی (زلزله، سیل، جنگ ها و…) شرایط اکولوژیکی منطقه آسیب دیده در مدتی کوتاه با وضعیتی کاملاً اضطراری و غیر عادی مواجه می گردد. عواملی همچون: کشته و زخمی شدن صدها نفر، انباشته شدن زباله ها و پسماندها شهری روستایی، عدم دسترسی به آب و… همگی بخشی از عواملی هستند که یک جامعه را در مرحله پس از وقوع سانحه به شدت با مخاطرات زیست محیطی رو به رو می سازند. در این راستا با شناسایی تهدیدهای زیست محیطی می توان از بدتر شدن شرایط زیست محیطی منطقه جلوگیری کرد، بنابراین شناخت بحران و مدیریت آن لازم و ضروری است. و رویکرد پدافند غیر عامل و مدیریت بحران، باعث کاهش خسارت های محتمل خواهد شد و همچنین قبل از تعقیب هر گونه هدف بلند مدت، مدیریت بحران برای تضمین ثبات و موفقیت مستمر یک سازمان ضروری است. در مجموع کشورهایی که به محیط زیستشان به عنوان یک فرصت نگاه کنند (opportunity) و در جهت ارتقای سطح کیفی آن می کوشند در زمینه پدافند غیر عامل نیز موفق هستند. در واقع هر گونه آلودگی از نوع شیوع بیماری های دامی و گیاهی و ورود ناخواسته و عمدی محصولات دست ورزی شده و سموم به سیستم آب و کشاورزی ایران، تهدید زیستی به شمار می‌رود و مجموعه اقداماتی که در جهت کاهش آسیب‌پذیری جامعه و حفظ سرمایه انسانی انجام می‌شود، پدافند غیرعامل است.

هدف از اعمال تهدیدات زیستی، مورد حمله قرار دادن نیروی انسانی یک کشور است. دشمن از این طریق جمعیت را دچار مشکل می‌کند و به موجب آن هزینه‌های کشور مورد حمله را افزایش می دهد. بنابراین وظیفه قرارگاه پدافند غیرعامل زیستی، رصد و پایش این نوع تهدیدات و کنترل این تهدیدات از سرمنشأ آن است. قرارگاه پدافند غیرعامل زیستی پیش از ورود تهدیدی از مرزهای کشور به داخل کشور، اوضاع را به خوبی رصد و کنترل و در صورت وجود آلودگی، تهدید را در همان مرحله متوقف می‌کند. وقتی صحبت از تهدیدات زیستی می شود، منظور تهدیدات طبیعی از جمله زلزله و سیل نیست، بلکه منظور تهدیدات انسان ساز است که توسط دشمن، عوامل دست نشانده دشمن در داخل و عوامل انسانی به طور ناخواسته پیش می‌آید، چون اولویت نخست پدافند غیرعامل زیستی حفظ جان انسان‌ها و به عبارتی حفظ سرمایه انسانی کشور است، لذا حتی اگر عوامل زیستی ناخواسته ایجاد شود و جان انسان را تهدید کند، نظر پدافند غیرعامل نوعی تهدید تلقی می‌شود. قرارگاه پدافند غیرعامل زیستی به خصوص در نقاط مرزی آمادگی دارد تا بیماری ناشناخته یا ویروس جدیدی که توسط مراکز بهداشتی درمانی این نقاط گزارش شود، مراحل را تا ارایه راهکارهای مقابله با این تهدید پیش ببرد.

پدافند؛ وظیفه شناسایی و حل بحران های ایجاد شده به صورت غیرطبیعی در محیط زیست را دارد. حل بحران های موجود در حوزه های آب، خاک، هوا … که با دخالت عواملی با نیت خصمانه صورت می گیرند، نیازمند پشتیبانی، همفکری و همکاری پدافند غیرعامل و محیط زیست است و مهم ترین اولویت و اقدام پدافند غیر عامل در حوزه محیط زیست، شناسایی ریسک هایی که همواره ثابت نیستند.

استفاده صحیح از فن اوری جدید، ایجاد سیستم نظارتی دقیق برای استفاده از فن اوری های جدید، ایجاد سیستم گواهی و مجوزدهی و افزایش آگاهی و مشارکت عمومی را جزء لاینفک حرکت به سوی توسعه پایدار است و همکاری متخصصین ایمنی زیستی و فن اوری زیستی در نقش و جایگاه اختصاصی خود می تواند گامی موثر در شروع فعالیت های ثمربخش باشد. سند پدافند زیستی بر اساس اسناد بالا دستی، سند چشم انداز، رهنمودهای مقام معظم رهبری (مدظله العالی) و سیاست های ابلاغی قرارگاه پدافند غیر عامل تدوین شده و در سال ۹۲ به مرحله اجرا گذاشته شده است.

اجرایی نمودن سیاست های کلی مقام معظم رهبری، تسهیل شرایط اجرای ماموریت های پدافند زیستی در کشور، تقویت و یکپارچگی و مدیریت پدافند زیستی کشور، ایجاد خودکفایی و خود اتکایی در تامین فرآورده های زیستی و محصولات پدافندی کشور، کاهش و یا حذف کنترل و دخالت عناصر دشمن بر سرمایه های ملی زیستی کشور را می توان از اهداف سند راهبردی پدافند زیستی کشور برشمرد.

حوزه تهاجم دشمن تغییر کرده است. جنگ و دفاع امروز نه در حوزه نظامی بلکه در حوزه جنگ نرم است که می توان نمونه ای از اقدامات دشمن در این حوزه را در بحث حیوانات و انسان ها دانست و افزود قرارگاه پدافند زیستی آمادگی لازم برای مقابله با این حملات را دارد.

منتشر کردن عوامل بیولوژیکی یا سمی با هدف کشتن یا آسیب رساندن به انسان ها، حیوانات، گیاهان با قصد و نیت قبلی به منظور فشار به دولت یا گروهی از مردم به منظور برآورده کردن خواسته های سیاسی، اجتماعی بیان می شود.

ورود برنج‌های آلوده به کشور و یا ورود ویروس سارس به کشور چین، جنون گاوی در اروپا و تب برفکی در انگلستان نمونه‌هایی از تهدیدات زیستی هستند.

تهدیدات زیست محیطی نسبت به دیگر تهدیدات نظامی بسیار کم هزینه و عامل تهدید گمنام بوده و در اثبات منشاء حمله ناتوانی وجود دارد و به راحتی قابل انتشار می باشد و نیز می تواند باعث ایجاد خسارات و تبعات سنگینی برای کشور و محیط زیست گردد. از طرفی حفظ محیط زیست و چهار عنصر اساسی آن (آب، باد، خاک و آتش) ضروری می باشد انجام اقدامات ذیل می تواند باعث جلوگیری و کاهش خسارات وارده به منابع و سرمایه های کشور و بخصوص محیط زیست گردد

۱- ملزم نمودن کارخانجات و واحدهای صنعتی که دارای مواد اولیه شیمیایی خطرناک و یا مخازن و انبار های سوخت و مواد منفجره خطرناک می باشند به رعایت نمودن نکات ایمنی و انجام تدابیر لازم در مقابل تهدیدات طبیعی و غیر طبیعی. واستقرار سیستمهای مدیریت ISO در دوران ساخت و بهره برداری از واحدهای صنعتی.

۲- استتار، اختفاء پلمپ و گماردن نگهبان به منظور مراقبت و پایش دائمی چاهها و منابع آبی، ایستگاههای پمپاژ و مخازن نگهداری آب.

۳- ضرورت انجام مطالعات آمایش سرزمین جهت مطالعه و بررسی موقعیت استقرار تاسیسات و مراکز مهم و حیاتی در دست اجرا و یا در حال بهره برداری استان با در نظر گرفتن شرایط جغرافیایی، عوارض طبیعی و انسانی – محیط زیست) منطقه.

۴- رعایت ملاحظات زیست محیطی با تاکید بر انجام مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی در زمان استقرار جمعیت و فعالیت های تولیدی، صنعتی و خدماتی به منظور کاهش ریسک و آسیب پذیری در برابر خطرات و تهدیدات و کاهش تلفات انسانی و خسارت و افزایش قدرت پایداری.

۵- لزوم ارزیابی فیزیکی و بیولوژیکی، ایمنی تاسیسات، محیط های اقتصادی و اجتماعی برای هریک از پروژه ها و تاسیسات مهم و حیاطی موجود در استان نظیر خطوط انتقال نفت و گاز، نیروگاه ها، صنایع بزرگ و … در زمان بحران و قرار گرفتن در برابر تهدیدها.

۶- الزام مراکز مهم و حیاتی موجود به انجام ارزیابی ریسک زیست محیطی با توجه به تاثیر ریسک بر سلامت، محیط های فیزیکی و بیولوژیکی، ایمنی تاسیسات، محیط های اقتصادی و اجتماعی با تشکیل هسته های زیست محیطی و HSE .(پدافند زیستی، اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی)

• ابعاد فرهنگی

برمبنای تعریف بخش قبل، دفاع فرهنگی را این‌گونه می‌توان تعریف‌ کرد:

«دفاع غیرعامل در حوزه‌ی فرهنگی، عبارت است از مجموعه اقدامات غیرمسلحانه‌ای که باعث افزایش بازدارندگی در دشمن، کاهش آسیب‌پذیری‌های زیرساخت‌های حیاتی و حساس بخش‌های فرهنگی و تبلیغی کشور، تداوم فعالیت‌های ضروری‌ فرهنگی، ارتقاء‌ و پایداری‌ ملی، تسهیل‌ مدیریت‌ بحران‌ ناشی از تهدیدات دشمن، عملیات فرهنگی‌ و روانی ضد تهاجم فرهنگی دشمن می‌گردد.»

بنابراین دفاع غیرعامل در حوزه‌ی فرهنگ، تمامی طرح‌ها و اقداماتی که نحوه‌ی اداره‌ی مردم در شرایط تهدید و جنگ، ارتقاء آستانه‌ی تحمل ملی در برابر تهدیدات (فرهنگی و دفاعی) و آماده‌سازی مردم و کشور برای مقابله با تهدیدات دشمن را شامل می‌شود. (فشارکی-فرهنگ)

هم اکنون جنگ نرم به عنوان آلترنانیو واقعی جنگهای کلاسیک و نظامی مورد استفاده کشورها و دول متخاصم قرار می گیرد. نمونه اخیر جنگ را می توان در سطح گسترده در فتنه پس از انتخابات جستجو کرد. جنگ نرم کلیه مولفه های یک جنگ تمام عیار را برای شکست دادن دشمن داراست. ماهواره ها، سایتهای ضد اتقلابی، تحلیلهای سیاسی هراس انگیز و قطعنامه ها ابزار جنگی دشمن هستند. پدافند عامل این ابزار نیز ماهواره ها، و سایتهای خودی و حتی بعضی امور فنی مانند ارسال پارازیت و مقابله با سایتهای مخرب و دروغ پرداز است. جنگ نرم روی باورهای عمومی هدف گذاری می کند. متاسفانه این عوارض حتی پس از فروکش کردن جنگ نرم در افکار عمومی باقی می ماند. در صورتی که توجهی جدی به این عوارض صورت نگیرد، ممکن است در آینده زمینه ساز فتنه و یا جنگ نرم دیگری شود.

مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در جمع کارکنان سازمان صدا و سیما ۲۸/۰۲/۱۳۸۳ به اهمیت رسانه پرداختند: "امروزه مهم ترین ابزار جنگ بین قدرت ها در دنیای رسانه است و امروز حتی قدرت های بزرگ هم با رسانه ها و تلویزیون و هنرها و این شبکه های عظیم اظلاع رسانی اینترنتی و … از سلاح و از موشک و از بمب اتم بیشتر است".

در حال حاضر اهداف دشمن در جنگ نرم را می توان چنین برشمارد: سست کردن باورهای دینی و انقلابی مردم، پشیمان کردن مردم از انقلاب، تبلیغ و ننگ زدایی از سازش با استکبار، عادی سازی خودفروختگی سیاسی، تبلیغ مصرفگرایی و تجمل پرستی، القای ترس و خودباختگی و تبلیغ ضرورت تسلیم و عقب نشینی در مقابل دشمن، القای بی اعتمادی مردم به مسئولین، ترساندن از تحریم و انزوای جهانی ایران، بزرگنمایی اشکالات کوچک و کوچک نمایی موفقیتهای نظام، القای وجود بحران در جامعه و...

بر این اساس می‌توان گفت دفاع غیرعامل در حوزه‌ی فرهنگی در مقابل اقدامات شناسایی و تهاجمی دشمن شامل موارد زیر می‌باشد:

1. کاهش آسیب‌پذیری‌های زیرساخت‌های حیاتی و حساس در بخش‌های فرهنگی و تبلیغاتی کشور.
2. پایداری فرهنگ و هویت ملی و کاهش آسیب‌پذیری‌های آن.
3. مقاوم‌سازی ساختار و سامانه‌های فرهنگی کشور در برابر تهدیدات دشمن. ۴. مدیریت بحران ناشی از تهدیدات دشن و عملیات فرهنگی و روانی.
4. فرهنگ‌سازی ملی در مورد دفاع غیرعامل و گسترش آن.
5. ساماندهی توانمندی‌های فرهنگی-تبلیغاتی پراکنده‌ی کشور در راستای اهداف دفاعی (بر علیه جنگ روانی و نظامی دشمن)
6. فرهنگ سازی به اهداف دراز مدت فرهنگی و زیر ساختهای ذهنی و باورهای مردم
7. فرهنگ سازی تربیت و پرورش رفتار و روش زندگی مردم بر اساس آموزه های دینی و جامعه مدنی است.

اصول دفاع فرهنگی از منظر دفاع غیرعامل، شامل موارد زیر می‌باشد:

1. هوشیاری و مراقبت فرهنگی عرصه‌ی جامعه و کشور در برابر تهدیدات و تهاجمات دشمن.
2. کاهش تأثیرگذاری عملیات روانی دشمن و ایمن‌سازی جامعه در برابر آن.
3. نفوذناپذیری فرهنگی در برابر ستون پنجم دشمن.
4. خنثی‌سازی عملیات روانی دشمن.
5. آموزش عمومی و فرهنگ‌سازی مخاطبین.
6. ارتقاء اعتمادبه‌نفس ملی و مقاومت ملی.
7. کاهش آسیب‌پذیری‌های زیرساخت‌های عرصه‌ی فرهنگ.
8. استحکام و مقاوم سازی زیرساخت‌های معنوی، اجتماعی و فرهنگی جامعه.
9. ارتقاء آستانه مقاومت ملی در مقابل تهدیدات خارجی.

• ابعاد اقتصادی

باید با شناخت " اهداف، ابزار و سلاح دشمن" و با جهاد اقتصادی به مقابله به این هدف رفت". مقام معظم رهبری، بیانات در جمع فعالان اقتصادی ۲۶/۰۵/۱۳۹۰

در گذشته حمله نیروهای نظامی به زیرساخت های اقتصادی، جنگ اقتصادی نامیده می شد اما امروز، حمله با ابزار اقتصادی، فناوری و تکنولوژی به مولفه های اقتصادی کشوری دیگر، جنگ اقتصادی نامیده می شود. پدافند غیرعامل موجب صرفه جویی های کلان اقتصادی و ارزی در حفظ تجهیزات و سازه های گران قیمت می شود، دفاع غیرعامل از مراکز حساس و حیاتی کشور در برابر تهدید دشمن، صدمات را کاهش داده و ادامه فعالیت را ممکن می سازد. با توجه به وضعیت کنونی ایران، دشمن به سراغ تهدیدهای سایبری و ایجاد اختلال در چرخه اقتصادی است و برای از کار انداختن این بخش ها برنامه دارد که تحریم اقتصادی و بانکی از همین دست برنامه هاست. عدم توجه به مولفه های اقتصادی مقاومتی در سه حوزه (تولید، توزیع و مصرف) سبب عدم رعایت اصول پدافندی می شود.

برنامه ریزی های ما همه باید در جهت به حداقل رساندن تهدید در عرصه های مختلف باشد. در واقع بکارگیری اقدامات پدافند غیرعامل، موجب زنده ماندن، ادامه حیات و بقای نیروی انسانی شده که با ارزش ترین سرمایه یک سازمان و قدرت ملی کشور است. از این رو ایجاد فرهنگ و باور عمومی در مورد ضرورت بکارگیری اصول پدافند غیرعامل در مورد طرح های حساس و حیاتی کشور به ویژه در میان مدیران سطوح مختلف و همچنین در میان مردم جامعه، تهیه و اجرای طرح های پدافند در مورد مراکز، اماکن و تاسیسات حائز اهمیت (نظامی و غیرنظامی) موجود و در دست اجرا بر اساس اولویت بندی از جمله سیاست های اصلی مورد تاکید در پدافند غیرعامل است که باید مورد توجه قرار گیرد.(سیف ،۱۳۹۱)

فرهنگ‌سازی و تبیین جایگاه و نقش پدافند غیرعامل برای همه آحاد جامعه و به خصوص گروه‌های مختلف اقتصادی را از مهمترین اهداف پیش روست. اگر قرار است بحث اقتصاد مقاومتی که مدنظر رهبری معظم انقلاب است عملیاتی شود، باید به سمت استقلال اقتصادی حرکت و نگاه پدافندی را در تعاملات مدنظر قرار دهیم. آگاهی مردم از همه مشکلات نه تنها دردی را دوا نمی کند بلکه باعث ایجاد مشکلات جدید می شود بدین منظور تاکید بر حفظ اسرار فعالان اقتصادی و تجاری در زمان تحریم، پیشنهاد می شود. فاش نکردن این رموز یکی از اصول پدافندی است و باید از آن حراست شود. این افشاگری های باعث می شود دشمن در مراحل بعد مسیرهای مبادله مالی را تحریم و مسدود کند و برای فعالان اقتصادی کشور مشکل ایجاد می شود. با بیان بی پرده همه مسایل و مشکلات ناشی از تحریم، فقط دشمن شاد می شود و برای فعالان اقتصادی نیز مشکلات جدید باقی می ماند.

در امور تولیدی، مصرفی، عرضه و تقاضا باید نگاه مبتنی بر اقتصاد مقاومتی حاکم شود تا چنانچه دشمنان بخواهند از راه اقتصاد به کشور آسیب بزنند، به اندازه کافی در درون کشور استحکام و توانایی مقابله با نقشه های آنان را ایجاد کنیم. تاکید رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) همواره بر تقویت تولیدات داخلی بخصوص تقویت صندوق توسعه ملی بوده که می باید هر سال از محل درآمدهای نفتی ۲۰ درصد به این صندوق واریز شود. همچنین سالم سازی فضای اقتصادی کشور و جلوگیری از فضاهای سودجویی، رانت و اختلاس در گرو اجرای اقتصاد مقاومتی است و اجرای این موارد برای اقتصاد کشورمان، حیات بخش هستند. همچنین مجموعه کم کاری هایی که در گذشته شاهد آن بودیم، باعث شد که برنامه چشم انداز ۲۰ ساله توسعه اقتصادی کشور که بر اساس آن می باید در افق سال ۱۴۰۴ خورشیدی در میان ۲۶ کشور منطقه به قدرت اول تبدیل شویم، تحقق نیابد ضمن اینکه در گذشته بخش هایی از احکام و قوانین به خصوص قانون برنامه پنجم توسعه، عملاً اجرایی نشد که مجموعه این شرایط، یکی از دلایل ابلاغ برنامه اقتصاد مقاومتی است.

نگاه به آینده اقتصاد ملی را از دیگر اهداف اقتصاد مقاومتی است. معمولاً الگوی توسعه ای کشور را بر مبنای برخی کشورها از جمله کشورهای شرق آسیا قرار می دهند ولی باید این نکته درک شود که شرایط اقتصاد ایران بخصوص در حوزه بین المللی و توطئه هایی که علیه کشورمان می شود، ویژه است. بنابراین مقاومت و توانمندسازی در داخل یکی از راهکارهای اصلی توسعه اقتصادی کشور است.

مولفه های اقتصاد مقاومتی به سه دسته کلی زیر تقسیم بندی شده است:

بُعد تولید: - توجه به کار و تلاش - حمایت از کار ایرانی - سرمایه گذاری در تولید - ترویج روحیه جهادی - فعال کردن ظرفیت های بالقوه و فرصت ها

بُعد توزیع: - حرمت ربا و تنظیم نظام پولی - گردش ثروت – عدالت - حرمت احتکار و تنظیم بازار - دیده بانی اقتصاد و آمارهای دقیق - فرماندهی متمرکز

بُعد مصرف: - تحریم اسراف - استفاده از کالاهای تولید داخلی - مقابله با قاچاق کالا و ارز - طراحی سبک زندگی مناسب - فرهنگ سازی - تقویت تعامل و گفتمان سازی

حوزه های پدافند غیر عامل

از مهم ترین حوزه های پدافند غیر عامل می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• پدافند غیر عامل عمومی:

یا همان رویکرد پدافند گذشته که مقاوم سازی در برابر تهدیدات نظامی است که یکسری اقدامات عمومی انجام می‌گیرد.

• پدافند سایبری:

پدافند در فضای سایبر علیه تهدیدات عاملانه واحدهای نظامی سایبری کشورها بر علیه کشور، امروزه کشورهای زیادی ارتش درست کرده که بر علیه اهداف استراتژیک سایبری کشورهای دیگر حمله کنند. منظور ازپدافند سایبری هر نوع هک و نفوذ نسبت به تهدیدی گفته می‌شود که مقابله با دشمن سازمان یافته در حوزه‌های سایبری باشد.

• پدافند زیستی:

که در حوزه‌های انسان، دام، غذا، آب آشامیدنی، محیط زیست و کشاورزی فعالیت می‌کند و تهدیدات عاملانه مهندسی شده و عمدی زیستی را بر علیه کشور مدیریت و کنترل می‌کند.

• پدافند پرتویی:

در واقع دفاع و پدافند و صیانت از مردم در برابر هر نوع حادثه‌ی هسته‌ای است، این حادثه‌ی هسته‌ای می‌تواند نشت کارخانه باشد یا اقدام تروریستی گروهی در نزدیکی مراکز هسته‌ای و می‌تواند تهدیدات هسته‌ای باشد.

• پدافند شیمیایی:

یعنی حوادث زیرساخت‌های شیمیایی کشور را بتوان کنترل و مدیریت کرد و در ساخت آن‌ها نگاه مهندسی را اعمال کرد به شکلی که بتوان آسیب پذیری را در ذات طرح کاهش داد.

• پدافند کالبدی یا فنی:

در تدابیر مقام معظم رهبری بر این موضوع تاکید شده است، یعنی حذف اثر تهدید بر کالبد کشور کالبد یعنی همه زیر ساخت‌ها، نیاز جدی داریم که مدلی از مهندسی را احصا کرده، بتواند گام به گام در دل اقدامات مهندسی کشور رشد کنیم و به سمت جلو حرکت کنیم نه اینکه به مانع تبدیل شود که جلوی کار را گرفته و به عنصر بی‌خاصیت و بدون تأثیر تبدیل شود. امروز می‌بینیم که انهدام زیر ساخت‌های یمن توسط عربستان یک مشکل جدی برای آن‌ها ایجاد کرده است. از بین بردن زیر ساخت دو اثر دارد، اولاً فشار آنی به کشور وارد می‌کند مثل قطع آب و برق و گاز و ثانیاً تأثیر اقتصادی ثانویه نیز دارد که این زیر ساخت‌ها را باید در طول ۳۰ سال دوباره بسازند.

در مباحث پدافند کالبدی با دو رویکرد باید کار انجام داد:

یک رویکرد نگاه پدافند کالبدی بر زیر ساخت‌های موجود است که به آن مهندس معکوس می‌گویند، یعنی تحلیل خطر و تهدید بر سازه موجود و بعد بررسی راه حل‌هایی که حداقل هزینه و حداکثر کارایی را داشته باشد و موجب کاهش آسیب پذیری شود.

رویکرد دوم هم این است که قبل از شروع به ساخت یک کارخانه از مشاوران استفاده و گام به گام با ساخت آن مباحث پدافند غیر عامل دنبال شود.

• پدافند اقتصادی:

بنابر فرمایش مقام معظم رهبری «درگیر یک جنگ تمام عیار اقتصادی هستیم» و باید مجموعه‌ای از اقدامات اقتصادی را دنبال کنیم که به یک پایداری در حوزه اقتصاد رسیده، کارکردهای اساسی تداوم داشته باشد و بتوان نیازهای مردم را تأمین کرد.

• پدافند مردم محور:

در کشورهای دیگر اسم آن را civil defense یا civilian passive defense که در واقع پدافند غیر عامل مردمی است برخی مأموریت‌های آن عبارت‌اند از صیانت مردم در برابر حادثه مخصوصاً جنگ، کمک به تأمین نیازمندی‌های مردم، کمک به اداره مردم و طراحی و اسکان و امنیت مردم، این موارد هشت حوزه‌ی اصلی پدافند غیر عامل در سال جدید می‌باشد.

سطوح پدافند غیرعامل

پدافند غیرعامل، نیازمند تعیین وظایف و حوزه مسئولیت‌ها در سطوح مختلف است و عواملی مانند ملاحظات سیاسی، نظامی و جغرافیایی، اقدامات متقابل دشمن و شرایط جوی در انتخاب فنون مناسب، موثرند. در این سطوح پدافند غیرعامل وظیفه سیاست‌گذاری، هدایت، هماهنگی، پشتیبانی‌ و نظارت کلان را بر عهده دارد.پدافند غیرعامل را می‌توان به سه سطح زیر دسته‌بندی نمود:

۱. سطوح عالی و استراتژیک

مفاهیم و اقدامات پدافند غیرعامل در این سطح شامل عالی‌ترین بخش اقدامات در کشور می‌باشد. این اقدامات شامل پیش‌بینی:

• در سطح تدابیر رهبری معظم انقلاب اسلامی
• در قانون اساسی کشور
• در قوانین موضوعی کشور
• در سطح چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور
• در قوانین برنامه بلندمدت کشور
• در سطح سیاست‌های کلی نظام

و از این دست مفاهیم، لذا، می‌توان با انجام اقدامات پدافند غیرعامل در این سطح بیشترین سطح اثرگذاری و بهره‌وری را به دست آورد. مسئولیت اقدامات پدافند غیرعامل در این سطح به عهده مسئولین عالی کشور می‌باشد.

۲. سطح عملیاتی

مفاهیم و اقدامات پدافند غیرعامل در سطح عملیاتی شامل برنامه‌ها و مفاهیم اجرائی‌تر نسبت به سطح راهبردی می‌باشد. این مفایم شامل برنامه‌های اجرائی دستگاه‌ها و یا برنامه‌های موضوعی دستگاه‌ها و همچنین نظامات اجرائی برنامه‌ها می‌باشد. این نظامات هم نظامات فنی است و هم نظامات صنعتی در واقع چگونگی اجرای برنامه را از نظر فنی و دفاع غیرعامل در برمی‌گیرد. این نظامات و برنامه‌های اجرائی شامل دستورالعمل‌های اجرائی، دستورالعمل‌های فنی و پدافند غیرعاملی می‌باشد که چگونگی اجرای برنامه و یا جزئیات برنامه را تشریح می‌کند. این سطح اقدامات می‌توانند کیفیت و چگونگی اجرای پدافند غیرعامل را تضمین نمایند لذا از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشند این موارد شامل:

• آئین‌نامه اجرائی قوانین مصوب مجلس
• آئین‌نامه نظام عمرانی فنی اجرائی کشور
• آئین‌نامه‌های فنی
• استانداردهای فنی در حوزه‌های مختلف فنی
• شیوه‌نامه‌های اجرائی
• دستورالعمل‌های مدیریتی و اجرائی

مسئوولیت اجرائی تهیه این دستورالعمل‌ها به عهده معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری اسلامی و بخش‌های کارشناسی و مهندسی دستگاه‌های اجرائی و شرکت‌های فنی و مهندسی و مراکز علمی و پژوهشی و تحقیقاتی و … می‌باشد.

۳. سطح اجرایی و تاکتیکی

این سطح از اقدامات شامل اقدامات اجرایی با ماهیت اجرایی و مدیریت بحران و آمادگی مقابله در حوادث و اجرای برنامه‌های مقابله با حوادث و بلایا می‌باشد. مسئولیت اجرایی در این سطح از اقدامات پدافند غیرعامل به عهده مسئولین اجرائی دستگاه‌های اجرائی می‌باشد و این اقدامات شامل:

• اجرای با کیفیت برنامه‌ها
• ایجاد آمادگی مقابله در دستگاه‌ها
• اجرای آموزش و تمرین منظم
• اجرای مانورهای منظم سالیانه و فصلی
• برطرف کردن آسیب‌پذیری‌های اجرائی دستگاه‌ها

از مهم ترین رهنمودهای حضرت امام خمینی (ره) در رابطه با پدافند غیرعامل می توان به موارد زیر اشاره کرد:

«به همه ملت بزرگوار ایران و مسئولین عرض می کنم چه در جنگ و چه در صلح بزرگ ترین ساده اندیشی این است که تصور کنیم جهان خواران خصوصاً آمریکا و شوری از ما و اسلام عزیز دست برداشته اند. لحظه ای نباید از کید دشمنان غافل بمانیم (مهتدی و شیخیان، ۱۳۸۸)

«… مسأله ای که می خواهم اکیداً به شما تذکر دهم این است که این معنا که «نمی شود با قدرت های بزرگ طرف شد» را از گوش هایتان بیرون کنید، شما بخواهید می توانید. از صفر شروع کنید و با همین نیروی کم مبارزه کنید، که پیروز خواهید شد، من از همین حالا می بینم که پیروزی از آن شما است» (امام خمینی (ره)، ۸/۱۲/۱۳۶۰)

«… در هر شر ایطی باید بنیه دفاعی کشور در بهترین وضعیت باشد، مردم در طول سال های جنگ و مبارزه، ابعاد کینه و قساوت و عداوت دشمنان خدا و خود را لمس کرده اند، باید خطر تهاجم جهان خواران در شیوه ها و شکل های مختلف را جدی تر بدانند، … با توجه به ماهیت انقلابمان در هر زمان و در هر ساعت احتمال تجاوز را مجدداً از سوی ابرقدرت ها و نوکرانشان باید جدی بگیریم» (امام خمینی (ره)، صحیفه نور: ج ۲۱)

«مادام که در احتیاجات صنایع پیشرفته دست خود را پیش دیگران دراز کنید و به دریوزگی عمر را بگذرانید، قدرت ابتکار و پیشرفت در اختراعات در شما شکوفا نخواهد شد.» (امام خمینی (ره)، صحیفه نور: ج ۱۵)

«هر انسان مخلص و متعهدی که آمادگی دفاعی لازم را لازمه حیات جامعه اسلامی بداند در نزد خدا آبرو پیدا می کند.» (امام خمینی (ره)، ۵/۱۰/۱۳۶۵)

«… رعایت اصول ایمنی و حفاظتی مراکز و صنایع، و ایجاد پناه گاه های جمعی برای مردم و کارگران، که این اختصاص به زمان جنگ ندارد بلکه طریقه احتیاط در هر شرایط است.» (امام خمینی (ره)، ۱۱/۷/۱۳۶۷)

از مهم ترین مبانی مرتبط با پدافند غیرعامل می توان به مبنای معنویت و اعتقادی، مبنای عقلانیت، مبنای فضیلت و مبنای زیست اجتماع اشاره کرد. در خصوص اصول مرتبط با پدافند غیرعامل از منظر حضرت امام خمینی (ره) باید موارد زیر اشاره کرد:

اصل عمل به تکلیف: حضرت امام (ره) دفاع در برابر تهاجم دشمن به کیان اسلام و مسلمین را یک واجب و تکلیف الهی می دانستند: «باید شما بدانید که آنکه فرمان داده است به همه‌ی ما، خداست. فرمانده همه خداست. اوست که دفاع را واجب کرده است برای رفع فتنه.» (صحیفه‌ی امام، ج ۱۹: ۴۶۷)

«… مکلف‌اند به اینکه اسلام را حفظ کنند. مکلف‌اند به اینکه جمهوری اسلامی را حفظ کنند و این تکلیف، تکلیفی است که از بزرگ ترین تکالیفی است که اسلام دارد.» (صحیفه‌ی امام، ج ۱۷: ۴۳۵)

«وقتی کشور اسلام مورد تهدید دشمن‌های اسلام است، دفاع از کشور اسلام و نوامیس مسلمانان بر همه‌ی ما، بر تمام ما واجب است…ما داریم به این واجب عمل می‌کنیم.» (صحیفه ی امام، ج ۱۵: ۱۱۷ و ۱۱۸)

«… این جنگ یک تکلیف شرعی است.» (صحیفه‌ی امام، ج ۲۰: ۱۵۰)

اصل استقلال و قاعده نفی سبیل: «لَن یَجْعَلَ الله لِلْکَافِرِینَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلاً: (سوره نساء، آیه ۱۴۱) و خداوند هرگز بر [زیان] مؤمنان برای کافران راه [تسلطی] قرار نداده است» آیه شریفه هرگونه سلطه‏ای را از جانب کافران بر مسلمانان نفی کرده (نکره در سیاق نفی مفید عموم است). مفسران و فقیهان آیه را در مقام انشاء دانسته‏اند. به این معنا که خداوند هیچ قانونی جعل نکرده که در پرتو آن کافر بر مسلمان سلطه پیدا کند. از این رو مسلمانان باید با عمل به قوانین الهی از هرگونه سلطه پذیری در برابر دشمن بپرهیزند. فقها با استفاده از این آیه و دلائل دیگر قاعده «نفی سبیل» را استخراج کرده و در مباحث مختلف فقهی، هر جا که نوعی ولایت و سلطه کافر بر مسلمان مطرح بوده، با استناد به این قاعده نفی کرده‏اند.(ورعی، ۱۳۸۲)

اصل خدا محوری: «وظیفه‌‌ای که از همه‌ی وظایف بالاتر است، این است که اخلاص داشته باشیم، برای کارهایی که می‌کنیم… اول اخلاص‌تان را قوی کنید…» (صحیفه‌ی امام، ج ۲۰: ۷۷)

«سعی کنید که انگیزه‌ها، انگیزه‌های الهی باشد… برای کشور گشایی نباشد، برای سلطه نباشد، برای دنیا نباشد…» (صحیفه‌ی امام، ج ۲۰: ۲۰۵)

اصل پایداری: نظم و امنیت خواسته ای دایمی و در اولویت است که بدون نهادینه شدن و ریشه داشتن در بطن و متن جامعه نمی تواند پایدار بماند.

اصل مدیریت: علم و هنر بکارگیری موثر و کارآمد منابع سخت افزاری ونرم افزاری از طریق برنامه ریزی، تصمیم گیری، سازماندهی، رهبری و هدایت، کنترل برای دستیابی به اهداف مورد نظر است.

اصل آگاهی و بصیرت: درونی کردن هنجارهای اجتماعی در میان افراد باید با استفاده از شیوه های اثربخش و جدید تعلیم و تربیت صورت بگیرد. به طوری که فرد در صورت ارتکاب به بزه و جرم دچار تعارض شخصیتی و عذاب وجدان شود.

اصل قدرت و عظمت: قرآن کریم در رابطه با لزوم دست یابی جامعه اسلامی به قدرت و عظمت می فرماید: «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ وَ آخَرینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیْ‏ءٍ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ» (انفال: ۶۰) (و هر چه در توان دارید از نیرو و اسبهای آماده بسیج کنید، تا با این] تدارکات [، دشمن خدا و دشمن خودتان و] دشمنان [دیگری را جز ایشان – که نمی شناسید و خدا آنان را می شناسد – بترسانید. و هر چیزی در راه خدا خرج کنید پاداشش به خود شما بازگردانیده می شود و بر شما ستم نخواهد رفت.)

اصل پیشگیری: تا آسیب پذیری وجود دارد، تهدید هم وجود دارد و با وجود تهدید، رسیدن به امنیت امری مشکل است؛ لذا باید از فرصت سوزی ها حذر و به فرصت سازی ها اتکا داشت.

اصل امنیت: امنیت، مفهومی به شدت ذهنی، نسبی و برساخته اجتماعی است. قدمت اندیشه درباره این مفهوم به آغاز حیات بشری و زیست اجتماعی او باز می‌گردد‌. بحث امنیت در فقه و معارف اسلامی بخش، کتاب و یا باب مستقلی را به خود اختصاص داده و در حوزه موضوعاتی مانند ایمان، صفات مومنان، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، دفاع فردی و عمومی، جهاد، برقراری قسط و عل، قضاوت، اجرای حدود الهی، امانت و امانتداری، برخورد با اشرار، محاربان، باغیان، یاغیان، مفسدان و جاسوسان، رفع فقر و محرومیت، اعم سلطه بیگانگان، نوع تعامل با کفار و مشرکان مطرح شده است (اخوان کاظمی، ۱۳۸۵)

اصل عدالت جویی: «… ما عدالت را می‌خواهیم…» (صحیفه‌ی امام، ج ۱۶: ۳۱۸)

در دیدگاه امام خمینی با توجه به معیارها و موازین مزبور می توان به چند رهیافت کلی از عدالت رسید که عبارتند از:

• عدالت خصلتی فطری و گرایشی و از جنود عقل می باشد و این خصلت فطری می تواند در سه شکلی تجلی یابد.
• عدالت ملکه ای نفسانی و حالتی شهودی و درونی است.
• عدالت بیانگر وجود اعتدال، استقامت و فقدان افراط و تفریط است. و لذا عدالت نافی ظلم و ظلم پذیری (انظلام) است.
• عدالت ویژگی جامعه و ابعاد و مقررات آن می باشد.

اصل جامعه محوری: امنیت یک تولید اجتماعی است که به میزان بلوغ و احساس مسئولیت و مشارکت جامعه قابل حصول است و از طریق مردم قابل تأمین و پایدارسازی است.

اصل جامع نگری: نظم و امنیت پدیده هایی اجتماعی هستند و هر پدیده اجتماعی، تک بعدی و تک عاملی نیست بلکه محصول سیستم ها و زنجیره هایی از مؤلفه ها و علل و عواملی است که ملاحظه همه آنها در نظر و عمل، یعنی تصمیم سازی و اجرا الزامی اند.

در یک جمع بندی کلی می توان گفت مبنای معنویت و اعتقادی دارای اصولی همچون عمل به تکلیف، استقلال و خدا محوری (معرفت و ایمان) و مؤلفه هایی همچون دفاع در برابر تهدید، اختیار و اراده، تولید و توسعه، دعوت به خدا و ارزشهای انسانی و دین محوری و شاخصه هایی همچون حفظ کیان و مجودیت اسلام، دفاع از حاکمیت و تمامیت ارضی، دفاع از نوامیس و مسلمانان، ایثار و شهادت طلبی و… می باشد. همچنین مبنای عقلانیت دارای اصولی همچون پایداری، توانمندی های مدیریت، آگاهی سازی و بصیرت بخشی، پیشگیری و تامین امنیت و مؤلفه هایی همچون قدرت و عظمت، هدایت و رهبری، قانون گرایی، برنامه ریزی و ساماندهی، تعلیم و تربیت، رسانه جمعی، بازدارندگی همه جانبه، امنیت روانی، امنیت ملی و فراملی و محیط زیست و همچنین شاخص هایی همچون تقویت گروها و نهادهای مرجع، تقویت مولفه های بنیه دفاعی با تاکید بر مدرن سازی، هوشمندسازی تجهیزات، ارتقا منابع انسانی، استانداردسازی، مدیریت بحران، افزایش آگاهی های عمومی، اعتماد به نفس ملی و… می باشد. همچنین مبنای فضیلت دارای اصولی همچون عدالت خواهی و آرمان خواهی و مؤلفه هایی همچون عدالت اجتماعی، صرفه جویی و لا تظلمون و لا تظلمون و شاخص هایی همچون مردم باوری و مردم یاوری، تحریف اسراف، حرمت ربا و تنظیم نظام پولی، پرهیز از مصرف گرایی، نظام اقتصادی اسلامی، مظلوم باوری و مظلوم یاوری و ظلم ستیزی و استکبارستیزی اشاره کرد. همچنین مبنای زیست اجتماع دارای اصولی همچون جامعه محوری و جامع نگری و همچنین مؤلفه هایی همچون تعاون و همکاری، بسیج، وحدت و جهانی سازی و شاخص هایی همچون مشارکت سیاسی و پشتوانه مردمی، سرمایه گذاری مردمی و اجتناب از دولت گرایی، هماهنگی نهادها و ساختارهای حکومت، فرهنگ و تفکر بسیجی، بسیج نیروهای انسانی، همکاری بین نیروهای مسلح، همکاری دولت و مردم، همکاری نیروی مسلح، دولت و مردم، توده ای کردن نیروهای مسلح، انسجام و یکپارچگی، همگرایی مذاهب، همگرایی قومی، حزبی، تنش زدایی و همگرایی کشورهای منطقه، همگرایی کشورهای اسلامی، امنیت بین المللی، نقل و انتقالات تولید و تجارت تسلیحات، نگرش سیستمی، ایجاد تغییر دگرگونی در جهان بینی ملت ها و… اشاره کرد.

 

تهیه و تنظیم: حمید صادقی

 

متن کامل پژوهشی در دفتر مکتب و اندیشه دفاعی – امنیتی دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی موجود است. برای آشنایی بیشتر به این دفتر مراجعه شود.

اهم منابع و مآخذ:

1. قرآن مجید
2. بیانات و رهنمودهای حضرت امام خمینی (ره)
3. بیانات و رهنمودهای حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی)
4. صحیفه امام خمینی (ره)
5. شاکری، رضا، «مبانی اسلامی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران از منظر قانون اساسی»، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره ۱۵، ۱۳۸۱
6. لطفی، حمید و دیگران، شاخص ها و مؤلفه های ضروری در برنامه ریزی و سیاست گذاری مسکن روستایی در ایران. آمایش محیط، ۱۳۸۸
7. هاشمی فشارکی، سیدجواد، ماهیت و ضرورت دفاع غیرعامل، نشر بوستان حمید، تهران، ۱۳۹۱
8. زرگر، اکبر و مسگری سارا، دفاع غیر عامل در معماری راهکاری جهت کاهش خطر پذیری در براب سوانح، سومین کنفرانس بین المللی مدیریت بحران در حوادث غیرمترقبه طبیعی، ۱۳۸۹.
9. جلالی فراهانی، غلامرضا، جنگ اقتصادی و پدافند غیر عامل، تهران: بوستان حمید، ۱۳۹۰
10. و... ‌‌‌‌