تبیین بُعد اجتماعی اندیشه دفاعی‌ - امنیتی از منظر قرآن کریم؛(۱۷)

سرتیپ دوم پاسدار دکتر عباسعلی فرزندی و حسین فرجی آهق
با همکاری آقای حمید صادقی

مقدمه

قرآن کریم، ادبستان آسمانی است که برای بهره‌مندی همه انسانها در این عالم گسترده شده است.

بر همین اساس کتاب خدا و عترت طاهره (علیهم السلام)، همه ما را به تدبر در قرآن دعوت کرده‌اند و آن را یکی از اهداف نزول کلام وحی و زمینه ساز تذکّر و بهره‌گیری صاحبان خرد ناب از سرچشمه زلال وحی بر‌شمرده‌اند. (تهامی :۱۳۹۰، ۲۹)

برای پی بردن به بُعد اجتماعی اندیشه دفاعی‌- امنیتی از منظر قرآن کریم، در خِلال تشریح مبانی نظری، لازم است واژگان اساسی براساس تعلیمات اسلامی و آموزه های قرآن کریم مورد کاوش قرار گرفته و در ادامه مبانی، اصول، مؤلفه ها و شاخص های مرتبط گردآوری و ارائه شوند.

گفتنی است که در این زمینه، کتاب امنیت اجتماعی در آموزه‌های وحیانی به تحریر جناب آقای علی‌اصغر همتیان درخور توجه است. محتوای این اثر که در سال ۱۳۹۲ توسط انتشارات بوستان کتاب قم به زیور طبع درآمده است، بررسی حقیقت و ابعاد مختلف امنیت اجتماعی، راهکارهای تحقق آن و تهدیدهای پیش‌روی آن از دیدگاه قرآن کریم بوده و نویسنده، عوامل تهدیدکننده و تقویت‌کننده امنیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را معرفی کرده است.

از جمله اهمیّت های چنین مداقّه ای این است که تبیین بُعد اجتماعی اندیشه دفاعی امنیتی از منظر قرآن کریم، به مثابه پیوست قرآنی در تدوین سند ابعاد اندیشه دفاعی امنیتی است. همچنین تدوین بُعد اجتماعی اندیشه دفاعی امنیتی از منظر قرآن کریم، اقدامی ارزشمند بوده و مسیر تحقق سایر ارزش ها را فراهم می کند. با توجه به دعای حضرت ابراهیم (ع) در آیه ۱۲۶ سوره مبارکه بقره، تا امنیت اجتماعی در شهر یا کشوری حاکم نباشد فراهم کردن یک اقتصاد سالم ممکن نیست.» (مکارم شیرازی، ۱۳۹۱: ۱، ۴۵۲)

در مورد ضرورت تبیین بُعد اجتماعی اندیشه دفاعی امنیتی از منظر قرآن کریم باید گفت: تدوین اندیشه دفاعی‌امنیتی تحت تأثیر و ترجمه گفتمان دفاعی‌امنیتی غربی برای جامعه اسلامی ایران، ناکارآمد است و بسترسازی انتظام و امنیت که راهبر جامعه اسلامی در مسیر رشد و تعالی حقیقی انسان می‌باشد، بر عهده مبانی و اصول مأخوذ از مآخذ اسلامی و خصوصاً آموزه‌های مبتنی بر جوهره اصیل وحیانی است، این در حالی است که برآیند آموزه‌های حاصل از منظومه معرفتی غربی و جغرافیای اندیشه سکولار نمی‌تواند عهده‌دار تأمین اصول و مبانی فرهنگ دفاعی‌امنیتی با شاکله اسلامی باشد. (جوادی آملی :۱۳۸۱، ۹۵)

واکاوی مفاهیم اصلی

یکی از مفاهیم اصلی، واژه امنیّت است. امنیت به معنای مصون ماندن دین، جان، خانواده، مال، عقیده و سایر حقوق انسان از هر خلل و نترسیدن انسان از هر نوع دشمنی، هم در زمان حال و هم در آینده است. امنیت در این مفهوم فقط مختص انسان نبوده بلکه جامعه را نیز شامل می‌شود. بنابراین امنیت در دو سطح شخص و جامعه به طور یکسان دارای اهمیت است. (روشندل: ۱۳۷۴، ۱۹)

از مفاهیم اساسی دیگر، واژه دفاع است. دفاع به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که انسان برای حفظ و حراست از حیات، اعتقادات، سرزمین و … خود را در برابر خطراتی که او را تهدید می‌کند، انجام می‌دهد (منصوری لاریجانی :۱۳۷۷، ۳۵)

مفهوم اصلی دیگر، اندیشه دفاعی است که در واقع، تفکری است که به گونه‌ای قاعده‌مند و توأم با انسجام درون گفتمانی، به بررسی مسأله بقای مادی و معنوی یک جامعه پرداخته تا آن را در برابر خطرها و تهدیدهای نظامی خارجی ایمن نماید و در جهت حصول به امنیت و تأمین منافع آن، به چاره‌جویی بپردازد (جمشیدی: ۱۳۷۹، ۳۸).

مبانی، اصول و مؤلفه ها

ازجمله مبانی اندیشه دفاعی‌امنیتی، مبنای اعتقادی و فکری است که اصولی همچون خدامحوری، انسان‌دوستی، مردم سالاری دینی، وحدت ذیل آن جایابی می شود. علاوه بر این، مؤلفه‌هایی برای این اصول در نظر گرفته شده است که از میان آنها می توان به تعالی الهی، ولایت‌پذیری، زنده نگه داشتن اسلام، تکریم ارزش‌های والا و سایر مؤلفه هاست.

این مؤلفه ها برگرفته از شاخص های متعددی است که از میان متون مختص این مبحث اتخاذ شده است. این شاخص ها عبارت است از: حفظ اسلام، عدالت خواهی، رعایت مصالح عمومی، اجرای قوانین الهی، ایمان و حبّ حق، تکریم مقدسات و موارد دیگر

جمع بندی و نتیجه گیری

با توجه به اهمیت جنبه اجتماعی مقوله امنیت در حفظ و بقای نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، مسأله مورد توجه، تدوین الگوی دفاعی‌- امنیتی می‌باشد که بُعد اجتماعی آن برگرفته از آیات و تعالیم نورانی قرآن کریم و اهل بیت (ع) باشد.

یافته‌ها، شامل مبناها و اصول اندیشه دفاعی‌امنیتی و همچنین مؤلفه‌ها و شاخص‌های این اندیشه در بُعد اجتماعی است.

برای دستیابی به بُعد اجتماعی اندیشه دفاعی‌امنیتی از منظر قرآن کریم، در گام اول شاخص‌ها مورد توجه قرار گرفته است. شاخص‌هایی از قبیل: برتری و والایی خدا، ایمان و عقیده، ایمان به غیب، حفظ اسلام، عدالت‌خواهی، دفاع از حقوق انسان‌ها و موارد دیگر.

در گام بعد مؤلفه‌های بُعد اجتماعی اندیشه دفاعی‌امنیتی از منظر قرآن کریم نگارش شده است که این مؤلفه‌ها متِّخذ از شاخص‌ها می‌باشد. برخی از این مؤلفه‌ها عبارت است از: تعالی الهی ایمان ولایت‌پذیری زنده نگه داشتن اسلام، تکریم ارزش‌های والا، کردار نیکو، قانون مداری و سایر موارد. علاوه بر این اصول برآمده از مؤلفه‌ها نیز گردآوری شده است. اصولی مانند: خدامحوری، انسان‌دوستی، مردم سالاری دینی و غیره. در نهایت برای دسترسی به بُعد اجتماعی اندیشه دفاعی‌امنیتی، مبانی حاصل از منظومه اصول تدارک دیده شده است. این مبانی عبارت است از: مبنای هستی‌شناسی، انسان‌شناسی، جامعه‌شناختی و...

منابع

1. قرآن کریم
2. تهامی، سید مجتبی، (۱۳۹۰) امنیت ملی دکترین سیاستهای دفاعی امنیتی، تهران، انتشارات ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران.
3. جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۱)، تفسیر تسنیم، قم: اسراء.
4. مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۹۱)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
5. روشندل، جلیل (۱۳۷۴)، امنیت ملی و نظام بین‌المللی، تهران، سمت
6. منصوری لاریجانی، اسماعیل (۱۳۷۷)، سیری در اندیشه دفاعی حضرت امام خمینی (ره)، تهران: بنیاد حفظ و نشر ارزش‌های دفاع مقدس
7. جمشیدی، محمدحسین (۱۳۷۹)، سیر تحول اندیشه های نظامی؛ کتاب اول (کلیات اندیشه نظامی)، تهران: دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی ‌‌‌‌