تشریح اصل خدامحوری در اندیشه دفاعی‌امنیتی از منظر قرآن کریم؛(۱۸)

سلسله یادداشت ها پیرامون مکتب و اندیشه دفاعی – امنیتی جمهوری اسلامی ایران ؛(۱)

تشریح اصل خدامحوری در اندیشه دفاعی‌- امنیتی از منظر قرآن کریم ؛(۱۸)

سرتیپ دوم پاسدار دکتر عباسعلی فرزندی و حسین فرجی آهق
با همکاری آقای حمید صادقی

مقدمه

یکی از مبانی اصلی در اندیشه دفاعی امنیتی از منظر قرآن کریم، مبنای هستی شناسی می باشد. طبق این مبنا، یکی از عام ترین اصول در اندیشه دفاعی امنیتی، اصل خدامحوری است. این اصل جوهره اساسی رفتار یک فرد دین دار را تشکیل می دهد و مهم ترین اصل ایجاد تمایز اندیشه دینی از دیگر رویکردها به شمار می آید.

چیستی خدامحوری

مفهوم خدامحوری عبارت است از:

«انجام و یا قصد انجام کلیه اعمال و رفتار انسان براساس ملاک و معیارهایی که خداوند برای آنها تعیین کرده است، به منظور کسب رضایت الهی» (مشایخی :۱۳۸۱، ۶۸)

باید توجه داشت که هر گزاره دینی، در عین حال که می تواند موجبات هدایت فکری انسان را فراهم سازد، می تواند موجبات انحراف فکری و خرافات را فراهم نماید، البته برای آنان که ظاهر بین هستند و از افراد عاقل نیز یاری نمی گیرند.

با توجه به تعریفی که از اصل خدامحوری ارائه شد می توان گفت که:

۱. خدامحوری منافاتی با پیشرفت علمی انسان ندارد.

۲. این اصل هیچ تنافی با توانمندی و توانائی جسمی و بدنی ندارد.

۳. بین این اصل و پیشرفت دنیوی هیچ تنافی نیست.

کلماتی که در متون وحیانی می توانند نمایانگر توجه به اصل خدامحوری باشند، گوناگون و متنوع است. از جمله آیاتی که در آن از زبان پیامبر آورده که ایشان می گویند: «من امر شده ام» یا «من نهی شده ام». یا الفاظی شبیه به اینکه نشان دهنده این است که فعالیت انجام گرفته و یا فعل انجام نگرفته به خاطر رعایت دستور الهی بوده است.

تطابق فعل و ترک بر اساس امر و نهی الهی می تواند بهترین راه شناخت وجود رنگ و بوی «اصل خدامحوری» در زندگی انسان باشد. فردی که در زندگی خود دائماً امر و نهی الهی را در فعالیت های خود رصد می کند تا بر اساس آن فعالیت هایش را منظم نماید، «اصل خدامحوری» را در زندگی خود نمایان ساخته است.

طبق قرآن کریم، خداوند متعال به پیامبر خودش می فرماید: قُلْ إِنِّی أُمِرْتُ أَنْ أَکُونَ أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ (انعام/۱۴)، بگو: «من مأمورم که نخستین کسی باشم که اسلام آورده است.

طبق این آیه خدا به پیامبر خود که عهده دار گسترش خدامحوری در جامعه است دستور می دهد تا اعلان نماید «‌من دستور دارم اولین کسی باشم که تسلیم اوامر الهی است»

اعلان این نکته که تسلیم اوامر الهی بودن به دستور خداست، برای نشان دادن این است که لازم است خدا در همه کارها محور قرار گرفته و انسان در برابر خواست الهی سر تعظیم فرود آورد، بسیار مفید است.

نکته ای که در اینجا لازم است تذکر داده شود این است که هر چند در این آیات خطاب به پیامبر صلی الله علیه و آله است ولی با توجه به قاعده جری و تطبیق در تفسیر (طباطبایی: ۱۴۱۷ ق، ۱۰۴) در مورد تمام انسانها نیز جاری است. یعنی همه لازم است تا خدامحوری را در زندگی خود به ظهور رسانده و آن را به زبان نیز بیان نمایند و این یعنی گسترش شعائر الهی.

اجزای خدامحوری

خدامحوری در زندگی انسان، باعث پایبندی به تکالیف الهی است. خدا‌باوران هماره خداوند را در رفتارهای شخصی و اجتماعی خویش در نظر می‌گیرند و در دایره بایدها و نبایدهای الهی با کمال دقت راه رشد و بالندگی را می‌پیمایند. مقصد آنها رضا و رضوان الهی است و خداوند، قطب‌نمای تنظیم کارها و رفتار آنها است.

ازجمله مبانی اندیشه دفاعی‌امنیتی، مبنای هستی شناسی است. از اصول مهم این مبنا، اصل خدامحوری است. این اصل برگرفته از مؤلفه هایی است که عبارتند از:

۱- ولایت‌پذیری. ولایت پذیری، اطاعت و مسئولیت پذیری توأم با شناخت و محبت نسبت به اولیای الهی و جانشینان ایشان است که تضمین کننده سعادت فردی و اجتماعی انسان در دنیا و آخرت می‌باشد (مطهری :۱۳۶۴، ۲۸). براساس آموزه های قرآن کریم، امنیت واقعی در سایه ولایت الهی محقق می‌شود. خداوند متعال، در سوره یونس، آیات ۶۵-۶۲ چنین می فرماید: آگاه باشید (دوستان و) اولیای خدا، نه ترسی دارند و نه غمگین می‏شوند. همان‌ها که ایمان آوردند، و (از مخالفت فرمان خدا) پرهیز می‏کردند. در زندگی دنیا و در آخرت، شاد (و مسرور) ند؛ وعده‏های الهی تخلّف ناپذیر است! این است آن رستگاری بزرگ. سخن آنها تو را غمگین نسازد! تمام عزّت (و قدرت)، از آن خداست؛ و او شنوا و داناست‏.

۲- زنده نگه داشتن اسلام. حفظ و صیانت از اسلام، تکلیف تمام مسلمانان است. دفاع از اسلام و کشور اسلامی امری است که در مواقع خطر، تکلیف شرعی، الهی و ملی بوده و بر تمام قشرها و گروه‌ها واجب است. (حبیبی: ۱۳۹۲، ۳۶)

۳- تکریم ارزش‌های والا. احترام و کرامت، تعهد و مسئولیت پذیری، اعتماد و صداقت و خلاقیت و نو‌آوری از جمله ارزش‌های والای انسانی هستند. تمدن ها با تکیه بر ارزش های والا رشد می‌کنند و قدرت می‌گیرند، امّا زمانی که به جای ارزش‌ها بر قدرت مادّی تکیه می‌کنند، نابود می‌شوند. (خسروی: ۱۳۸۴ ،۵۵)

مؤلفه های مذکور برآمده از شاخص هایی است که این شاخص ها عبارت است از:

۱- حفظ اسلام. طبق آیه ۱۴۱ سوره نساء، دفاع در برابر هجوم دشمن به سرزمین‌های اسلامی و جلوگیری از تسلط آنان واجب است. خداوند متعال در این آیه مبارک چنین می فرماید: و خداوند هرگز بر [زیان‌] مؤمنان، برای کافران راه [تسلّطی‌] قرار نداده است.

۲- عدالت خواهی. قرآن کریم دفاع از ارزش‌هایی چون عدالت و صلح و آزادی و مانند آن را به عنوان یک ارزش مشروعیت بخشیده است. در این زمینه، آیه ۷۵ از سوره نساء و همچنین آیات ۳۹ و ۴۰ سوره حج قابل استناد و درخور توجه است.

۳- اجرای قوانین الهی. ضرورت قانون و قانون‏مداری از آغازین روزهای حیات بشر، همواره مورد توجه بوده است. با توجه به ناکارآمدی قوانین بشری، تنها قوانینی که می‏توانند جامعه‏ای سالم و قانون‏مدار پدید آورند قوانین الهی می‏باشند و تنها کسانی که قانون‏مداری را سرلوحه برنامه‏هایشان قرار داده‏اند و آن‏گونه که شایسته است به قانون عمل کرده و از حریم قانون پاس‏داری به عمل آورده‏اند پیامبران الهی و جانشینان برحق آنان بوده‏اند. (هاشمی رفسنجانی ۱۳۸۶ ،۹۵)

از شاخص های مهم دیگر می توان به رعایت مصالح عمومی، تعلیم و ارشاد مردم، تأمین امنیت عمومی، تفکیک اسلام واقعی از دروغین، ایمان و حبّ حق اشاره کرد.

نتیجه گیری و جمع بندی

برای دستیابی به اصل خدامحوری از منظر قرآن کریم، در گام اول شاخص‌ها مورد توجه قرار گرفته است. شاخص‌هایی از قبیل: برتری و والایی خدا، ایمان و عقیده، ایمان به غیب و موارد دیگر.

در گام بعد مؤلفه‌های مرتبط نگارش شده است که این مؤلفه‌ها متِّخذ از شاخص‌ها می‌باشد. برخی از این مؤلفه‌ها عبارت است از: تعالی الهی ایمان ولایت‌پذیری زنده نگه داشتن اسلام و سایر موارد. در نهایت، اصل خدامحوری برآمده از مؤلفه های مذکور مورد تدقیق قرار گرفته است.

در مورد اصل خدامحوری این موارد باید مورد توجه قرار داد:

1. خدامحوری در تمام دوران زندگی لازم و ضروری است. بنابراین همه باید به آن توجه ویژه نمایند.
2. با توجه به جایگاه خدامحوری در زندگی، لازم است این اصل از همان کودکی مورد توجه والدین قرار گرفته و فرزند خود را آرام آرام با این اصل زینت بدهند.
3. تذکر و یادآوری این اصل و بیان اهمیت آن برای مردم یکی از وظایف انسانهایی است که امر تربیت را بر عهده گرفته اند.
4. متذکر شدن انحرافات خدامحوری و توجه دادن به عدم تنافی بین خدامحوری و بهره مندی از منافع مادی و روزی های خدادادی و پیشرفت مادی و علمی جامعه و افراد.

منابع و مأخذ

1. قرآن کریم
2. مشایخی، شهاب الدین (۱۳۸۱). اصول تربیت از دیدگاه قرآن، قم: مجله حوزه و دانشگاه
3. طباطبایی، محمد حسین، (۱۴۱۷ ق). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه ی مدرسین حوزه علمیه قم
4. مطهری، مرتضی (۱۳۶۴). امامت و رهبری. تهران: انتشارات صدرا
5. حبیبی، نیک‌بخش (۱۳۹۲). «ماهیت‌شناسی جنگ». (چاپ اول)، تهران: انتشارات راهبردی
6. خسروی، علیرضا (۱۳۸۴)، مکتب امنیتی امام خمینی (ره)، تهران: ابرار معاصر
7. (هاشمی رفسنجانی، اکبر (۱۳۸۶)، تفسیر راهنما، قم: موسسه بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبیغات اسلامی حوزه علمیه قم)

‌