تشریح اصل انسان‌دوستی در اندیشه دفاعی‌ - امنیتی از منظر قرآن کریم؛(۱۹)

سرتیپ دوم پاسدار دکتر عباسعلی فرزندی و حسین فرجی آهق
با همکاری آقای حمید صادقی

مقدمه

یکی از مبانی اصلی در اندیشه دفاعی امنیتی از منظر قرآن کریم، مبنای انسان شناسی می باشد. طبق این مبنا، یکی از عام ترین اصول در اندیشه دفاعی - امنیتی، اصل انسان دوستی است. انسان‌دوستی و مهرورزی از زیباترین آموزه های اخلاقی است که نقش سازنده ومؤثری در ساختن جامعه آرمانی و قرآنی را ایفا می‌کند و باعث الفت دل‌های مردم با یکدیگر می‌شود.

چیستیِ انسان‌دوستی

انسان‌دوستی به معنای دوست داشتن افراد بشری است، یعنی هر انسانی به هر نسبت که از ارزش‌های انسانی برخورداراست، شایسته دوستی است. اساس و پایه همه ادیان الهی بر مهرورزی و محبت قرار گرفته است. در این میان آموزه های اسلام و قرآن جامع‌ترین نقش را نسبت به سایر ادیان توحیدی برخوردار است. اسلام با ارج نهادن به این فضیلت اخلاقی، همه مؤمنان را نسبت به یکدیگر برادر می‌خواند و چون همه را از یک نفس واحد می‌داند، ملاک برتری در بین آنها را تقوا معرفی می‌کند. (فتحعلی، مصباح‌یزدی: ۱۳۹۰، ۳۵)

انسان در قرآن، موجودی هدفمند و تربیت یافته در گهواره تکوین الهی معرفی می‌شود. قرآن انسان را موجودی اجتماعی معرفی می‌کند که همیشه طالب محبت است و در عین طالب محبت بودن، دوست دارد محبت خویش را نیز ابراز کند.

مهمترین عامل انسان دوستی و پروراندن عشق و محبت به انسان ها، توحید است، اگر به این اعتقاد برسیم که تمامی انسان ها و بلکه پدیده های جهان مظاهر خداوند هستند، همه را دوست خواهیم داشت.

البته تنها معشوق انسان خدای متعال است و اگر بنا باشد چیزی یا کسی را دوست بداریم، باز این عشق به معبود هستی است که توجیه کننده آن خواهد بود. تمام علاقه های یک انسان موحد و مومن به اشیا و انسان ها به خاطر نسبت و پیوندی است که آن شیء و یا انسان به خداوند دارد. دوستی ما نسبت به ائمه معصومین (علیهم السلام) نیز به همین خاطر است. ما آنها را به خاطر قُرب آنها به خداوند و اینکه آنها آینه تمام نمای الهی هستند، دوست داریم و به ایشان عشق می ورزیم. به هر مقدار که نگاه توحیدی را در خودتان تقویت نمایید، محبت شما نسبت به دیگران بیشتر می شود.

انسان، شریفترین مخلوقات پروردگار یکتا است که خداوند او را بر جماد و نبات و حیوان و حتی فرشتگان, برتری داد. این فضیلت در سوره مبارک إسراء به خوبی تبیین شده است: وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَی کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا (إسراء/۷۰)؛ ما فرزندان آدم را کرامت بخشیدیم و بر دریا و خشکی سوارشان کردیم و از چیزهای خوش و پاکیزه روزیشان دادیم و بر بسیاری از آفریدگانمان برتریشان دادیم.

البته انسانی که از مسیر انسانیت خارج نگشته و با ایمان باشد.

اجزای انسان دوستی

ازجمله مبانی اندیشه دفاعی‌امنیتی، مبنای انسان شناسی است. از اصول مهم این مبنا، اصل انسان دوستی است. این اصل برگرفته از مؤلفه هایی است که عبارتند از:

۱- کردار نیکو. کردار وقتی نیکو می‌شود که فقط برای خدا باشد و از خلق، انتظاری در پیش نباشد. اگر انتظار تعریف و ستایش یا تشکر و قدردانی در آن باشد، در حقیقت نیکوکاری نخواهد بود. (لاریجانی :۱۳۸۳، ۹۱)

۲- قانون مداری. تمام موجودات قانونی قاطع و برنامه‌ای ربّانی به همراه دارند که هیچ‌گاه از آن جدا نمی‌شوند. دانه‌ای که با وجود شرایط مناسب به درختی تنومند تبدیل می‌شود و نطفه‌ای که در مسیر خود، انسان می‌شود، همه از قانون‌های الهی پیروی می‌کنند. تمام ذرات هستی از آفتاب گرفته تا پروتون و از ستاره‌ای که در مدار خورشید قرار دارد تا الکترون‌هایی که در مدار پروتون به سیر و گردش خود ادامه می‌دهند، همه از قانون و برنامه‌ای پیروی می‌کنند. این نظم و قانون الهی تمام جنبه هستی و پدیده‌های آن را در بر می‌گیرد. (مکارم شیرازی: ۱۳۷۴، ۷۵)

۳- صلح طلبی. صلح طلبی به معنی تعهد نسبت به برقراری صلح و مخالفت با جنگ است. می‌توان گفت، مجموعه‌ای بسیط از باورها و تعهدها ذیل سرفصل صلح طلبی جای می‌گیرد (مجتهدزاده: ۱۳۸۷، ۶۶)

مؤلفه‌های مذکور برآمده از شاخص‌هایی است که این شاخص‌ها عبارت است از:

۱- شهادت در راه ایمان. شهادت فی سبیل‌الله یکی از رسوم و آداب دفاع و جهاد است. خداوند متعال در آیه ۳۸ سوره مبارک توبه در این زمینه می فرماید: ای اهل ایمان! شما را چه عذر و بهانه‏ای است هنگامی که به شما گویند: برای نبرد در راه خدا باشتاب [از شهر و دیارتان‏] بیرون روید؛ به سستی و کاهلی می‏گرایید [و به دنیا و شهواتش میل می‏کنید؟!] آیا به زندگی دنیا به جای آخرت دل خوش شده‏اید؟ کالای زندگی دنیا در برابر آخرت جز کالایی اندک نیست.

۲- تابعیت کامل از ولایت فقیه. در دیدگاه امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری، حکومت اسلامی و ولایت فقیه، مرجع امنیت سیاسی بوده و مردم، مرجع امنیت اجتماعی می‌باشند. (عصاریان‌نژاد: ۱۳۸۷، ۶)

از شاخص های مهم دیگر می توان به عمل به قانون، تکامل ظاهری و معنوی افراد و شمول صلح اشاره کرد.

جمع بندی و نتیجه گیری

برای دستیابی به اصل انسان دوستی از منظر قرآن کریم، در گام اول شاخص‌ها مورد توجه قرار گرفته است.

در گام بعد مؤلفه‌های مرتبط نگارش شده است که این مؤلفه‌ها متِّخذ از شاخص‌ها می‌باشد. این مؤلفه‌ها عبارت است از: کردار نیکو، قانون مداری، صلح طلبی و سایر موارد.

اصل انسان دوستی که برگفته از مبنای انسان شناسی است دارای شاخصه هایی همچون شهادت در راه ایمان، تابعیت کامل از ولایت فقیه، عمل به قانون دلیل انضباط جامعه، عمل به قانون دلیل برقراری عدالت، تکامل ظاهری و معنوی افراد، شمول صلح و تأیید آن می باشد.

منابع و مأخذ

1. قرآن کریم
2. لاریجانی، محمد جواد (۱۳۸۳). نقد دینداری و مدرنیسم. (چاپ سوم)، تهران: مؤسسه اطلاعات
3. مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۴)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة
4. مجتهدزاده، پیروز (۱۳۸۷). دموکراسی و هویت ایرانی. (چاپ دوم)، تهران: نشر کویر
5. عصاریان‌نژاد، حسین (۱۳۸۷)، مبانی دفاع نظامی در مکتب امام خامنه‌ای (مدظله العالی)، متن سخنرانی، دانشگاه امام حسین (ع)، دانشکده اطلاعات
6. فتحعلی‌، محمود، مصباح‌یزدی، محمدتقی (۱۳۹۰)، انسان‌شناسی در قرآن، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) ‌‌‌