سلسله یادداشت ها پیرامون مکتب و اندیشه دفاعی – امنیتی جمهوری اسلامی ایران؛(۱)
تشریح اصل جهاد و شهادت‌طلبی در اندیشه دفاعی‌امنیتی از منظر قرآن کریم؛(۲۲)
سرتیپ دوم پاسدار دکتر عباسعلی فرزندی
سرتیپ دوم پاسدار دکتر عباسعلی فرزندی و حسین فرجی آهق
با همکاری آقای حمید صادقی
مقدمه
جهاد و شهادت طلبی از جایگاه رفیعی در آموزه های قرآن کریم برخوردار بوده و به عنوان عنصری نیرومند در خلال عوامل پیروزی و سربلندی ذکر شده است.
وَ کَایِّن مِن نَبی قاتل مَعَه رَبیُونَ کثیرَ فَما وهنوا لما اصابهم فی سبیل الله وما ضعفوا وما استکانوا والله یحب الصابرین (آل عمران / ۱۴۶)؛ چه بسیار پیامبرانی که مردان الهی فراوانی به همراه آنان جنگ کردند. آنها هیچ گاه در برابر آنچه در راه خدا به آنان می‌رسید، سست و ناتوان نشدند (و تن به تسلیم ندادند) و خداوند استقامت کنندگان را دوست دارد.
چیستی شهادت طلبی
روحیه شهادت طلبی، یعنی مجموعه نظام ارزشی و اعتقادی که کمال را برای آدمی محقق می سازد. یعنی باور به خدا و معاد، اعتقاد راسخ بر درستی و بر حق بودن راه اسلام ناب محمدی (ص)، ایستادگی در مقابل دشمن، ایثار و فداکاری جهت حفظ ارزش‌های الهی، خستگی‌ناپذیری و اعتقاد به احدی‌الحسنیین (پیروزی یا شهادت در راه خدا).
بر این اساس است که اگر ما با نظام تربیتی و تعلیمی بتوانیم به تعداد انسان های «متکامل» و «موحد» بیفزاییم، روحیه شهادت طلبی راتقویت کرده ایم. (فرخنده‌زاده و جاوید: ۱۳۹۸، ۳۰)
روحیه شهادت طلبی که ریشه در فطرت جاودانگی طلبی انسان دارد، به عنوان رمز موفقیت جبهه حق، همواره مورد توجه مجاهدان راه خدا بوده است وخیل عظیمی را به ساحل آرام توحید ویکتاپرستی رهنمون می سازد. این ویژگی منحصر به فرد مکتب تشیّع دشمنان را به چاره جویی وا داشته است.
شهادت طلبی حقیقی که همان زندگی جاودانه طلبی است، ریشه در فطرت انسان دارد. کمال، جاودانگی، لذت مطلق، سعادت وخوشبختی واقعی، قدرت معنوی، ثروت و دارایی نامحدود، آسایش وآرامش کامل وفنا در محبوب ازلی، مطلوب فطری همه انسان ها است. قرآن کریم به عنوان پیام محبوب حقیقی که بر اساس فطرت الهی انسان تنظیم شده است، شهادت را برای نیل به کمالات فوق معرفی نموده است.
در قرآن کریم برای تقویت روحیه شهادت طلبی عواملی برشمرده شده است:
۱- تقویت بعد اعتقادی وتعبدی: قرآن کریم در این زمینه می فرماید: قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنا إِلاَّ إِحْدَی الْحُسْنَیَیْنِ وَ نَحْنُ نَتَرَبَّصُ بِکُمْ أَنْ یُصیبَکُمُ اللَّهُ بِعَذابٍ مِنْ عِنْدِهِ أَوْ بِأَیْدینا فَتَرَبَّصُوا إِنَّا مَعَکُمْ مُتَرَبِّصُونَ (توبه /۵۲)؛ بگو: «آیا برای ما جز یکی از این دو نیکی را انتظار میبرید؟ در حالی که ما انتظار میکشیم که خدا از جانب خود یا به دست ما عذابی به شما برساند. پس انتظار بکشید که ما هم با شما در انتظاریم.»
فرد معتقد به این آیه، شهادت را نابودی و مرگ تلقی نمی کند، بلکه آن را به عنوان حسنه و یکی از دو نیکی می داند. در تفسیر المیزان آمده است: معنای آیه این است که ما و شما هر یک منتظر عذاب و گرفتاری طرف مقابل خود هستیم، با این تفاوت که آن عذاب و گرفتاری را که شما برای ما آرزو میکنید در حقیقت «إِحْدَی الْحُسْنَیَیْن» است که هر دو از نیکوترین سرانجام هاست و آن دو، پیروزی و شهادت است (طباطبایی: ۱۳۷۴، ۴۱۳).
۲- تقویت جنبه عرفانی در افراد. قرآن کریم شوق شهادت را یکی از ویژگی های مؤمنان راستین و صداقت مدار معرفی کرده است.آنجا که می فرماید: منَ الْمُؤْمِنِینَ رِجَالٌ صَدَقُواْ مَا عَاهَدُواْ اللَّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُم مَّن قَضیَ نحْبَهُ وَ مِنهُم مَّن یَنتَظِرُ وَ مَا بَدَّلُواْ تَبْدِیلًا (احزاب/۲۳) از میان مؤمنان مردانیاند که به آنچه با خدا عهد بستند صادقانه وفا کردند. برخی از آنان به شهادت رسیدند و برخی از آنها در [همین] انتظارند و [هرگز عقیده خود را] تبدیل نکردند.
محمد بن اسحاق می گوید: فَمِنْهُمْ مَنْ قَضی نَحْبَهُ آن هایی هستند که در روز بدر و احد شهید شدند. وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ آنچه را که خدا وعده داده از یاری و نصرت مسلمین یا شهادت بر آنچه که یارانش شهید شدند و گذشتند. وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِیلًا یعنی عهدی را که بسته بودند با خدای خود تغییر ندادند، چنانچه منافقین تغییر دادند. ابن عباس می گوید: فَمِنْهُمْ مَنْ قَضی نَحْبَهُ، حمزة بن عبد المطلب علیهما السلام و افرادی که با آن جناب کشته شدند (طبرسی: ۱۳۷۱، ۷۵)
اجزای اصل شهادت طلبی
ازجمله مبانی اندیشه دفاعی‌امنیتی، مبنای جامعه شناسی است. یکی از اصول اساسی این مبنا، اصل شهادت طلبی است. این اصل برگرفته از مؤلفه هایی است که عبارتند از:
۱- دفع تهدید خارجی. امنیت نقطه مقابل «تهدید» می‌باشد. هر کشوری که بتواند تهدیدهای بالقوه و بالفعل را دفع کرده و از میان بردارد، به آسایش و امنیت رسیده است. (علی‌نقی: ۱۳۸۰، ۳۴)
۲- حمایت از دین و حکومت الهی. امام علی علیه السلام: همانا حکومت الهی حافظ امور شماست (مایه نگهداری و سامان یافتن امور است)، بنابراین زمام امور خود را بی درنگ بی‌آنکه نفاق ورزید یا کراهتی داشته باشید به دست امام خود سپارید. به خدا سوگند اگر در پیروی از حکومت و امام، اخلاص نداشته باشید، خدا دولت اسلام را از شما خواهد گرفت که هرگز به شما باز نخواهد گردانید و در دست دیگران قرار خواهد داد. (نهج البلاغه، خطبه ۱۶۹)
مؤلفه های مذکور، برگرفته از شاخص هایی است که مهمترین این شاخص ها عبارت است از:
۱- خودباوری. خودباوری یکی از اساسی‌ترین و مهمترین ارکانی است که یک انسان برای رسیدن به موفقیت واقعی به آن نیاز و احتیاج دارد. کسی که خودباوری داشته باشد در واقع به توانایی‌ها و نیروهایی که در درونش وجود دارد ایمان آورده و می‌داند که از پس هر کاری که بخواهد، برمی‌آید. (جمالی: ۱۳۷۸، ۱۴۱)
۲- ایمان و عقیده. قرآن کریم در تبیین این شاخص در سوره احزاب آیات ۲۱ تا ۲۴ به بیان حال مؤمنان راستین پرداخته و چنین می گوید: هنگامی که مؤمنان، لشگریان احزاب را دیدند، نه تنها تزلزلی به دل راه ندادند بلکه گفتند این همان است که خدا و رسولش به ما وعده فرموده و طلایه آن آشکار گشته و خدا و رسولش راست گفته اند، و این ماجرا جز بر ایمان و تسلیم آنها چیزی نیفزود. این کدام وعده بود که خدا و پیامبر ص وعده داده بود؟ بعضی گفته اند این اشاره به سخنی است که قبلاً پیامبر ص گفته بود که به زودی قبائل عرب و دشمنان مختلف شما دست به دست هم می دهند و به سراغ شما می آیند، اما بدانید سرانجام پیروزی با شما است مؤمنان هنگامی که هجوم احزاب را مشاهده کردند یقین پیدا کردند که این همان وعده پیامبر ص است، گفتند: اکنون که قسمت اول وعده به وقوع پیوسته قسمت دوم یعنی پیروزی نیز مسلماً به دنبال آن است، لذا بر ایمان و تسلیم‌شان افزوده شد.
۳- رضایت الهی. قرآن کریم در این زمینه، در سوره توبه، آیات ۲۰ و ۲۱ چنین می فرماید: آنها که ایمان آوردند، و هجرت کردند، و با اموال و جانهایشان در راه خدا جهاد نمودند، مقامشان نزد خدا برتر است و آنها پیروز و رستگارند! پروردگارشان آنها را به رحمتی از ناحیه خود، و رضایت (خویش)، و باغهایی از بهشت بشارت می‌دهد که در آن، نعمتهای جاودانه دارند.
جمع بندی و نتیجه گیری
اصل شهادت طلبی از منظر قرآن کریم، متکّی بر شاخص‌هایی است که این شاخص ها عبارت است از: شناسایی دشمن، توسعه قدرت و اقتدار، اتحاد و یکپارچگی، روشنگری و آگاه‌سازی.
از گذر شاخص های مذکور، مؤلفه‌ها تشکیل می شود و در نهایت، اصل شهادت طلبی نمودار می شود.
مؤلفه های این اصل عبارت است از: دفع تهدید خارجی و حمایت از دین و حکومت الهی
در مورد این اصل باید گفت: روحیه جهاد و شهادت طلبی ریشه در فطرت جاودانگی طلبی انسان داشته و به عنوان یک عنصر حیات بخش، درهمه ادیان، مقدس شمرده می شود و برای تداوم حیات معنوی جامعه ضروری شمرده می شود.
یکی از دستاوردهای بزرگ انقلاب اسلامی، احیای این گوهر کمیاب در بین اقشار کشور بود که باید برای حفظ وتقویت آن راه های برتر را بررسی نمود. بهترین راه کارها را می توان از قرآن کریم برداشت کرد.
در شرایط کنونی کشور در همه صحنه ها اعم از صحنه های سیاسی، اجتماعی و علمی به این روحیه نیازمند است؛ زیراکه دشمن در جنگ نرم در همه عرصه ها با تمام توان وارد میدان شده است. غفلت از این امر، آسیب های فراوانی را در حوزه های مختلف به ویژه حوزه فرهنگی به دنبال خواهد داشت.
منابع و مأخذ
- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند
- نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی
- طباطبایی، سید محمد حسین ،(۱۳۷۴). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة
- طبرسی، الفضل بن حسن، (۱۳۷۱). تفسیر جوامع الجامع، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة
- علی‌نقی، امیرحسین (۱۳۸۰)، نگاهی به مسائل امنیتی ایران، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی
- جمالی، نصرت الله (۱۳۷۸)، عوامل سقوط حکومت‌ها در قرآن و نهج البلاغه، قم: نهاوندی
- فرخنده‌زاده، علیرضا، جاوید، مریم (۱۳۹۸)، گفتمان شهادت طلبی، تهران: فتح دنا (وابسته به کنگره شهدا و مرکز حفظ آثار سپاه فتح)
نظر شما :