تشریح اصل بسیج مردمی در اندیشه دفاعی‌امنیتی از منظر قرآن کریم ؛(۲۳)

سرتیپ دوم پاسدار دکتر عباسعلی فرزندی و حسین فرجی آهق
با همکاری آقای حمید صادقی

مقدمه

شکل گیری نیروی بسیج از میان آحاد مردم، جایگاه کلیدی و بسیار اساسی در تقویت رزمندگان و تأثیر به سزایی در قدرت بازدارندگی کشور دارد.

قرآن کریم همه افراد را به بسیج و آمادگی دعوت کرده است: وَ أَعِدُّواْ لهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَ مِن رِّبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ وَ ءَاخَرِینَ مِن دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ وَ مَا تُنفِقُواْ مِن شیْءٍ فیِ سَبِیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَ أَنتُمْ لَا تُظْلَمُونَ (انفال/۶۰)؛ هر نیرویی در قدرت دارید، برای مقابله با آنها [دشمنان‏]، آماده سازید! و (همچنین) اسبهای ورزیده (برای میدان نبرد)، تا به وسیله آن، دشمن خدا و دشمن خویش را بترسانید! و (همچنین) گروه دیگری غیر از اینها را، که شما نمی‏شناسید و خدا آنها را می‏شناسد! و هر چه در راه خدا (و تقویت بنیه دفاعی اسلام) انفاق کنید، به طور کامل به شما بازگردانده می‏شود، و به شما ستم نخواهد شد.

چیستیِ بسیج مردمی

بسیج هم هویت اصیل خود را از قرآن اخذ می کند و هم رسالت اصلی خود را اقامه قرآن در جامعه می داند. فرهنگ اسلامی مبتنی بر آموزه ها و ارزش های قرآن و عترت است و در واقع همه هجمه ها به نظام اسلامی تهاجم به بنیان و اساس این فرهنگ یعنی هجمه به قرآن و عترت به شمار می‌رود. این هجمه یا به صورت غیر مستقیم و از طریق ارائه جذاب فرهنگ غرب صورت می‌گیرد و یا به صورت غیر مستقیم، در قالب های اسلام هراسی و قرآن ستیزی به مبانی فرهنگ اسلام ضربه می زند. (شعبانی‌سارویی: ۱۳۹۳، ۴۳) در واقع هدف اصلی پیکار فرهنگی غرب کم رنگ کردن قرآن به مثابه بن‌مایه محتوا و هویت فرهنگ انقلاب اسلامی است. ملتی که در این فرآیند قرآن در میان آنها مهجور و کم اثر می شود در واقع به بی هویتی و خود باختگی میرسد و به راحتی به اسارت فرهنگی تن می دهد. در روایات دستور داده شده است که هرگاه در مسایل سیاسی و اجتماعی و… فتنه ها و آشوب ها چون شب تار شما را فرا گرفت، به قرآن رو آورید و بدان چنگ زنید. پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم فرموده اند:

«‌فَإِذَا الْتَبَسَتْ عَلَیْکُمُ الْفِتَنُ کَقِطَعِ اللَّیْلِ الْمُظْلِمِ فَعَلَیْکُمْ بِالْقُرْآنِ فَإِنَّهُ شَافِعٌ مُشَفَّعٌ وَ مَاحِلٌ مُصَدَّقٌ‏ وَ مَنْ جَعَلَهُ أَمَامَهُ قَادَهُ إِلَی الْجَنَّةِ وَ مَنْ جَعَلَهُ خَلْفَهُ سَاقَهُ إِلَی النَّارِ»

فتنه لایه های مختلفی دارد؛ یکی از لایه ها و بلکه عمیق ترین لایه آن، تهاجم به فرهنگ و معرفت قرآنی است. پس قطعاً پرداختن به فعالیت‌های بنیادی قرآنی با سه ویژگی مهمی از جمله جذابیت، اصالت و فراگیر بودن می‌تواند هم منجر به تثبیت فرهنگ قرآنی شود و هم به شبهات بیگانگان پاسخ داده و جامعه را مسلح به سلاح قرآنی کند. (خامنه ای: ۱۳۸۶، ۵۶)

اجزای اصل بسیج مردمی

شکل‌گیری نیروی‌های مردمی متشکل از قشرها و گروه‌های مختلف مردم، نمایانگر گونه‌ای خاص از مشارکت مردمی، به صورت فراگیر و عمومی در ایجاد امنیت و انسجام ملی کشور است. این مهم با حضور گسترده بسیج در متن جامعه معنا پیدا می‌کند و تا حد زیادی دولت و ملت را به ویژه در چارچوب مشارکت در امنیّت ملّی به عنوان دغدغه عمومی مردم جامعه، در یک جبهه قرار می‌دهد. به عبارت دیگر بسیج این نیروها، اندیشه امنیت ملّی را از سازمان‌های رسمی و خاص حاکم، به بدنه جامعه و نیروهای رها از حاکمیت منتقل می‌کند

اصل بسیج مردمی برگرفته از مؤلفه هایی است که عبارتند از:

۱- خدمت گزاری به مردم. دین اسلام به عنوان آخرین دین الهی، دینی اجتماعی است و به همه ابعاد و زوایای زندگی بشری نظارت و توجه داشته است و رابطه انسان را فقط در ارتباط او با خدا و انجام یک سلسله عبادات دستوری مانند نماز و روزه خلاصه نمی کند بلکه انسان را دریک سطح وسیع تر و مقیاس بزرگ اجتماعی می‌نگرد که درهر بعدی از ابعادش باید نکات و مسائلی را مدنظر داشته باشد. یکی از مسائلی که مورد توجه و توصیه فراوان اسلام قراردارد مسئله خدمت به مردم می‌باشد. (رفیع‌پور: ۱۳۸۴، ۱۱۶)

۲- پندآموزی از گذشتگان. امام علی (ع): «اتعظوا بمن کان قبلکم، قبل ان یتعظ بکم من بعدکم» (نهج البلاغه، خطبه ۳۲)؛ از آنان که پیش از شما در گذشته‌اند، پند بگیرید، پیش از آنکه پس از شما خواهند آمد از شما پند گیرند.

مؤلفه‌های مذکور نیز برآمده از شاخص‌هایی است که این شاخص‌ها عبارت است از:

۱- خلق‌دوستی و برادری. این دوستی و برادری دستور قرآن کریم است، به این صورت که تمام انسان ها و مسلمانان به عنوان برادر معرفی می کند:

و اگر دو گروه از مؤمنان با هم جنگیدند میان آنها را اصلاح کنید، و اگر یکی بر دیگری تجاوز نمود با آن گروه که تجاوز می‏کند بجنگید تا به فرمان خداوند بازگردد، پس اگر بازگشت میانشان به عدالت صلح برقرار نمایید، و همواره دادگری کنید، که خداوند دادگران را دوست دارد. جز این نیست که همه مؤمنان با هم برادرند، پس (در تمام اختلافات) میان دو فرد یا دو گروه برادرانتان اصلاح نمایید، و از خدا پروا کنید شاید مورد ترحم قرار گیرید. (حجرات/۹ و ۱۰)

۲- احیای کرامت انسانی. خداوند متعال، براساس آیات مؤمنون / ۱۴، احزاب / ۷۲ و آل عمران / ۱۹۵، با تأکید بر اصل کرامت و ارزش والای انسان، حفظ حرمت و حریم او و امنیت فردی و اجتماعی افراد در حوزه‌های فردی و اجتماعی و مخالفت با هرگونه تعدی به او را مطرح کرده است.

جمع بندی و نتیجه گیری

برای دستیابی به اصل بسیج مردمی از منظر قرآن کریم، پس از ارزیابی شاخص‌ها در گام اول، لازم است در ادامه، مؤلفه‌های مرتبط نگارش شود.

مؤلفه های مستخرج از شاخص ها عبارت است از: خدمت‌گزاری به مردم و پندآموزی از گذشتگان.

شاخص‌های مهم اصل بسیج مردمی عبارت است از: دفاع از حقوق انسان‌ها، الگوپذیری، ایمان به غیب، تکریم مقدسات، خودباوری، اخلاص و پاکی.

منابع و مأخذ

1. قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند
2. نهج البلاغه، ترجمه آیتی
3. رفیع‌پور، فرامرز (۱۳۸۴). «توسعه و تضاد». (چاپ ششم)، تهران: شرکت سهامی انتشار
4. خامنه ای، سیدعلی، (۱۳۸۶)، نکته‌های ناب، ج ۵، تهران، دفتر نشر معارف
5. شعبانی‌سارویی، رمضان (۱۳۹۳)، بسیج مردمی گفتمان امام خمینی (ره)، تهران: ناد (وابسته به موسسه فرهنگی هنری ناصران دین) ‌‌‌‌‌