تشریح اصل امنیت مردم‌پایه در اندیشه دفاعی‌امنیتی از منظر قرآن کریم؛(۲۴)

سرتیپ دوم پاسدار دکتر عباسعلی فرزندی و حسین فرجی آهق
با همکاری آقای حمید صادقی

مقدمه

شکل‌گیری نیروی‌های مردمی متشکل از قشرها و گروه‌های مختلف مردم، نمایانگر گونه‌ای خاص از مشارکت مردمی، به صورت فراگیر و عمومی در ایجاد امنیت و انسجام ملی کشور است. این مهم با حضور گسترده بسیج در متن جامعه معنا پیدا می‌کند و تا حد زیادی دولت و ملت را به ویژه در چارچوب مشارکت در امنیّت ملّی به عنوان دغدغه عمومی مردم جامعه، در یک جبهه قرار می‌دهد. به عبارت دیگر بسیج این نیروها، اندیشه امنیت ملّی را از سازمان‌های رسمی و خاص حاکم، به بدنه جامعه و نیروهای رها از حاکمیت منتقل می‌کند.

چیستیِ امنیت مردم پایه

امنیت اجتماعی: تعریف این نوع از امنیت معمولاً، با مفاهیم نظم اجتماعی، هویت اجتماعی، هم‏بستگی اجتماعی و در نهایت، اعتماد اجتماعی نسبت نزدیکی دارد. در این زمینه، جوامع هنگامی از امنیت اجتماعی برخوردارند که برای نمونه، هویت آن جامعه تهدید نشود. منظور از تهدید هویت جامعه تهدیدی است که بقای جامعه را با مشکل روبرو می‏کند (باری و ویور: ۱۳۸۸، ۶۸). به عبارت دیگر، زمانی امنیت اجتماعی تهدید می‏شود که «مای» یک جامعه به طور جدی، تهدید شود. با این نگاه، منظور از امنیت اجتماعی تداوم پایدار هویت، منافع و منزلت اجتماعی گروه‎های اجتماعی یک جامعه و راهکارهای حل کشمکش‏های اجتماعی موجوداست که سه مقولۀ اصلی در چهارچوب فرهنگ هر جامعه به شمار می‏‬ آید.(همان، ۱۰۵)

در امنیت ملی، مرجع امنیت دولت است. منظور از دولت اشاره به چهار مفهوم اساسی در تعریف دولت مدرن (سرزمین، جمعیت، حکومت و حاکمیت) است؛ به عبارت دیگر، منظور امنیت ملی حفظ دولت و عناصر چهارگانۀ آن است. در اینجا، مراجع دیگر امنیت، نظیر فرد، جامعه، گروه‏های انسانی، زیرساخت‎ها و نهادهای اجتماعی، که مراجع انواع دیگر امنیت پیش‏گفته‏اند، باید در خدمت حفظ دولت باشند و در صورت تزاحم بین آنها، حفظ دولت در اولویت قرار می‏گیرد. (شاکری: ۱۳۸۱، ۳۸)

معرفی انواع امنیت.(غرایاق زندی ۱۳۸۶، ۱۰۵)

امنیت ملی نوع اصلی و محوری در میان انواع امنیت است. علت این امر را باید در ساخت ملی متعارف عرصۀ بین‏المللی دانست. دولت به شکل مدرن روال غالب در روابط بین‏الملل از قرارداد وستفالی سال ۱۶۴۸ تاکنون است و همچنان دولت سازوکار مستقر در نظام بین‏المللی به شمار می‏آید. اهمیت دولت در این است که انواع دیگر نیز برای حفظ مراجع خود به دولت نیاز دارند. به عبارت دیگر، دولت جدا از مرجع امنیت بودن برای امنیت ملی، مجری انواع مختلف امنیت نیز به شمار می‏آید. همچنان که برای تأمین امنیت ملی باید دولتی وجود داشته باشد، برای تأمین امنیت فردی اجتماعی، انسانی و سرزمینی نیز وجود دولت ضرورت دارد؛. به بیان دیگر، به سبب وجود ساختار دولت ملی در روابط بین‏المللی، برای حفظ هر مرجعی نیاز به دولت، ضروری، حیاتی و گریزناپذیر است؛ (روشندل: ۱۳۷۴، ۹۵) اما تنها در باره امنیت ملی است که دولت مرجع امنیت و مجری تأمین امنیت است؛ در دیگر انواع امنیت، دولت تنها مجری امنیت و حافظ مراجع مختلف است که مشروعیت خود را از تأمین مناسب‏تر انواع دیگر امنیت می‏گیرد.

اجزای اصل امنیت مردم پایه

ازجمله مبانی اندیشه دفاعی‌امنیتی، مبنای جامعه شناسی است. یکی از اصول این مبنا، اصل امنیت مردم پایه است. این اصل برگرفته از مؤلفه هایی است که عبارتند از:

۱- ایجاد امنیت و آسایش عمومی. امنیت و آسایش عمومی حالتی است که به موجب آن، جامعه‌ای فارغ از فشارها و نابسامانی‌های داخلی است و در آن تفوّق، نظم و یکپارچگی توام با تشکّلهای مردمی در جهت تامین ارزشهای بنیادی، رفاه اجتماعی و امنیت به چشم می‌خورد. تامین امنیت داخلی از جمله مسئولیت‌های نمایندگان و عوامل دولت در کلیه رده‌ها بوده و با اجرای قوانین، مقررات و حفظ نظم در اجتماع همراه است (علی‌نقی: ۱۳۸۰، ۵۵)

۲- تساوی عمومی در برابر قوانین اجتماعی. در فصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که به موضوع حقوق ملت اختصاص دارد، اولین اصل یعنی اصل نوزدهم عبارت است از: «مردم ایران از هر قوم و قبیله‌ای که باشند از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ و نژاد و زبان و مانند اینها سبب امتیاز نخواهد بود.» بنابراین با توجه به این اصل نژادپرستی و برتری جویی قومی و قبیله ای در هر شکل و شیوه اش مردود و باطل است و هیچکس نباید به بهانه این گونه اختلافات ادعای برتری بر دیگران را در مواجهه با قانون ابراز نماید (حبیبی: ۱۳۹۲، ۹۵)

مؤلفه های مذکور برآمده از شاخص هایی است که این شاخص ها عبارت است از:

۱- دفاع از حقوق انسان‌ها. در این زمینه، امیرالمؤمنین علی (ع) در نامه ۵۳ نهج البلاغه خطاب به مالک اشتر چنین می فرماید: ای مالک، با همۀ مردم مهربان باش، زیرا آن‌ها مردمان دو دسته اند، گروهی برادر دینی تواند و گروهی در آفرینش با تو همانندند.

عدم تعدّی و تجاوز. خداوند به صراحت در آیاتی از جمله ۱۹۰ و ۱۹۴ سوره بقره و آیه ۲ سوره مائده و ۱۲۶ سوره نحل جواز تجاوز به دشمن و دفاع از خویشتن را در حدّ تجاوز انجام شده از سوی دشمن می‌داند و اجازه نمی دهد تا از این محدوده تجاوز شود؛ زیرا خود این عمل در آن صورت تجاوز و ظلم خواهد بود و هرگز نمی‌توان با بی‌عدالتی و ظلم، ظلم را بر طرف و عدالت را ایجاد کرد. (مکارم شیرازی: ۱۳۷۴، ۱۵۶)

جمع بندی و نتیجه گیری

برای دستیابی به اصل امنیت مردم پایه از منظر قرآن کریم، لازم است ابتدا شاخص های مرتبط با این اصل گردآوری شده و مؤلفه‌های مرتبط به دست آید. به عبارت دیگر، این مؤلفه‌ها برآمده از شاخص‌ها می‌باشد. شاخص های اصل امنیت مردم پایه عبارت است از: رعایت مصالح عمومی، آزادی، تفکیک مؤمنان و غیرمؤمنان

علاوه بر این، مؤلفه های اصل امنیت مردم پایه، شامل ایجاد امنیت و آسایش عمومی و تساوی عمومی در برابر قوانین اجتماعی می باشد.

در مورد اصل امنیت مردم پایه باید توجه داشت: اگرچه یکی از متداول ترین شیوه های تامین امنیت اجتماعی در جوامع، استفاده از عوامل قهرآمیز است؛ اما به تجربه ثابت شده است به رغم سریع الوصول بودن امنیت از این نوع، پایداری و دوام آن کم و ناچیز است. ثبات و پایداری امنیت تنها از رهگذر نهادینه کردن آن در یک جامعه و احساس مشارکت و مسئولیت عمومی در قبال امنیت اجتماعی حاصل می شود.

منابع

1. نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی
2. بوزان، باری و الی ویور، (۱۳۸۸). مناطق و قدرت‏ها: ساختار امنیت بین‏الملل، ترجمۀ رحمن قهرمانپور، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی
3. روشندل، جلیل، (۱۳۷۴). امنیت ملی و نظام بین‏المللی، تهران: سمت
4. غرایاق زندی، داود، (۱۳۸۶). امنیت اجتماعی در پرتو شیوه های حل کشمکش‏های اجتماعی، فصلنامه امنیت عمومی، شماره ۲و۳
5. علی‌نقی، امیرحسین (۱۳۸۰)، نگاهی به مسائل امنیتی ایران، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی
6. حبیبی، نیک‌بخش (۱۳۹۲). «ماهیت‌شناسی جنگ». (چاپ اول)، تهران: انتشارات راهبردی
7. مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۴)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة
8. شاکری، سید‌رضا، پلیس، مردم و امنیت عمومی (۱۳۸۱)، تهران: سازمان عقیدتی سیاسی ناجا، دفتر سیاسی ‌‌‌‌‌‌‌