اندیشه دفاعی - امنیتی
نیم نگاهی به نهضت عاشورا از منظر اندیشه دفاعی- امنیتی (کارکردها و رویکردهای سیاسی- اجتماعی)؛ (۳)
سرتیپ دوم پاسدار دکتر عباسعلی فرزندی
اصول، مؤلفه ها و شاخصه های سیاسی- اجتماعی نظریه دفاعی- امنیتی عاشورا عبارتند از:
اصل سلامت سازی جامعه
امام در پاسخ مروان بن حکم چنین فرمود:
«فَقَد سَمِعَت جَدّی رس ل الله یَقولُ الخِلافَه مُحَرّمه علی آل اَبی سفیان فَاذا رَأیتُم معاویهَ علی مِنبری فابقروا بَطنَه وَ قَد راهُ اَهل المَدینَة عَلی المِنبَر فَلَم یَبقَروا فَابتَلاهُم بِیزید الفاسِق »[۱۰] من از جدم رسول خدا شنیدم که خلافت برای خاندان ابوسفیان حرام است، هر وقت معاویه را در روی منبر من دیدید، شکم او را بشکافید. اهل مدینه، معاویه را در بالای منبر پیامبر دیدند و دل او را نشکافتند، در نتیجه به خلافت فرزند پلید او یزید دچار شدند.
مؤلفه تشکیل حکومت اسلامی
لزوم وجود حکومت، همیشه امری بدیهی بوده است و بعید است کسی منکر لزوم آن در جامعه بشری باشد.
بعد از شهادت امام حسن (ع) برادر بزرگوارش امام حسین (ع) تنها صلاحیت دار تصدی حکومت بود و چون مطابق صلح نامه برادرش حکومت به معاویه واگذار شده بود، امام به این صلح نامه و پیمان وفادار بود ولی ایشان نیز چه در زمان برادر و چه بعد از آن، همان روش مخالفت را پیش گرفت. و چون معاویه را صالح برای حکومت نمی دانست با حفظ پیمان مصالحه و عدم تعرض بارها و بارها صلاحیت منحصر به فرد اهل بیت و خودش را برای تصدی حکومت اعلام کرد و تبلیغ نمود و در این راه از آنچه میسر بود، کوتاهی نکرد.
مقام معظم رهبری در این باره می فرماید: حرکت امام حسین (ع) برای اقامه‌ی حق و عدل بود: «انّما خرجت لطلب‌الاصلاح فی امّة جدّی ارید ان امر بالمعروف وانهی عن‌المنکر …». تمام آثار و گفتار آن بزرگوار این مطلب را روشن می‌کند که غرض، اقامه‌ی حق و عدل و دین خدا و ایجاد حاکمیت شریعت و برهم زدن بنیان ظلم و جور و طغیان بوده است.
شاخصه های حکومت مد نظر امام حسین (ع) عبارتند از:
- اقامه عدل
امام در نامه‌ای به مردم کوفه می‌نویسد: «فلعمری ما الامام الاّ الحاکم بالکتاب، القائم بالقسط، الدائن بدین الحق، الحابس نفسه علی ذات الله؛ [الارشاد، شیخ مفید، ص ۲۰۴.] به جان خودم سوگند، امام و پیشوا تنها کسی است که برابر کتاب خدا داوری کند. دادگر و متدین به دین حقّ باشد. وجود خویش را وقف و فدای فرمان خدا کند.»
- اجرای حدود اسلامی
به کلام امام حسین علیه السلام در این باره توجه کنید:
«ای مردم آگاه باشید کارگزاران حکومت (بنی امیه) پیروی از شیطان را سرلوحه کار خود قرار داده اند و پیروی کردن از احکام خداوند را ترک کرده اند، فساد را در جامعه علنی کرده رواج می دهند و حدود و مقررات دین را اجرا نمی کنند، امکانات عمومی را به خود اختصاص داده، حرام خداوند را حلال و حلال خدا را حرام نموده اند و من از هر کس شایسته ترم که وضع موجود را تغییر دهم.» (تاریخ طبری، ج ۴، ص ۳۰۴)
- ایجاد روح همبستگی
ایجاد روح وحدت و همبستگی در میان مسلمانان و نفوذ مکتب تشیع در دل های آنان، از مهم ترین پیامدهای عاشورا بود
علامه مُقّرم می گوید: «یکی از نتایج قیام سیدالشهدا علیه السلام، این بود که در علویان، تأثیر بزرگی گذاشت. پس از حادثه کربلا، هر یک از فرزندان علی علیه السلام که می خواستند قیام کنند، از جهاد امام حسین علیه السلام، سرمشق می گرفتند».
- برپایی عدالت اجتماعی
امام حسین علیه‌السلام نسبت به دوست و دشمن، عادل بود و رعایت انصاف را می‌نمود.
- حفظ میراث عظیم اسلامی
تمام راه‌هائی که میشود فرزند پیغمبر از آن راه‌ها استفاده کند برای حفظ میراث عظیم اسلام که میراث جد او و پدر او و پیروان راستین آنهاست در زندگی سیدالشهداء محسوس است؛ از تبیین و انذار، از تحرک تبلیغاتی، از بیدار کردن و حساس کردن وجدانهای عناصر خاص در آن خطبه‌ی منا، اینها همه در طول زندگی سیدالشهداء است.
- جمع بین سیاست و معنویت
جمع بین حضور در عرصه‌های سیاسی و توجّه به معنویات یکی دیگر از درس‌های عاشورا است. امام حسین (ع) در آن هنگام که رویاروی دشمن ایستاده و حتّی در آن هنگامی که در محاصره دشمنان است، هرگز از این مسأله غفلت ندارد. از این روی، در تاریخ آمده است که در شب عاشورا در میان خیمه امام حسین (ع) جنب و جوش عجیب و نشاط فوق‌العاده‌ای به چشم می‌خورد؛ یکی مشغول دعا و مناجات با خداست و آن دیگری مشغول تلاوت قرآن: «لهم دوِیٌّ کدویّ النحل بین قائم و راکع و ساجد"
مؤلفه اصلاح جامعه
«اصلاح» به معنای سامان دادن، بهینه ساختن و به نیکی درآوردن و نیز «درست‌کردن، نیکو کردن، به سازش درآوردن، آراستن و به صلاح آوردن» است.
امام حسین (ع) مخالفت خود با حکومت یزید و خروج از مدینه را گام اصلاحی‌نامید و عملاً اصلاحات در جامعة دینی را آغاز نمود.
امام حسین (ع) قبل از خروج از مدینه وصیتی نوشت و به برادرش محمدحنفیه سپرد.
ودر آن چنین می‌فرماید: «انّما خرجت‌ُ لطلب الاصلاح فی امة جدی …». خروج من فقط برای‌اصلاح‌طلبی در امور امت جدم پیامبر (ص) است «
شاخصه های اصلاح طلبی امام حسین (ع):
- احیای اسلام نبوی بر مدار حق گرایی
باید گفت قیام عاشورا از باب حدیث معروف نبوی صلی الله علیه و آله که فرمود: «حُسَیْنُ مِنِّی وَ أَنَا مِنْ حُسَیْنٍ؛
حسین از من است و من از حسینم» نه تنها آیین پیامبر بزرگ اسلام صلی الله علیه را نجات داد بلکه اهداف رسالت سایر انبیاء الهی را نیز محقّق نمود.
- جدا کردن دین و آموزه های آن از خرافه
با رسیدن یزید بن معاویه به حکومت، خرافات و فساد به اوج ممکن خویش رسید واگر قیام اباعبدالله الحسین نمی بود، ابداً چیزی بنام اسلام راستین وجود نمی داشت و آنچه بنام دین در جوامع مسلمان آن روز و پس از آن عرض اندام می کرد، چیزی نبود بغیر از یک سری احکام و مسایل مختلط با باورمندی های منحط وخرافی یهودیت و نصرانیت!
- مقابله با عوام فریبی
نقل است که امام (ع) هنگام رویارویی در روز عاشورا، در برابر انبوه جمعیت دشمن ایستاد و فرمود: آیا شما
در اینکه من تنها نوه پیامبر شمایم تردید دارید؟! به خدا سوگند در مشرق و مغرب گیتی کسی جز من، پسر دختر پیامبر خدا نیست. به من بگویید، آیا کسی از شما را کشته ام یا اموالتان را از میان برده ام یا کسی را مجروح کرده ام که با من به ستیز برخاسته اید؟! [تاریخ طبری، ج ۵، ص ۴۲۵.]
- زمینه ساز قیامهای خونین پس از حادثه عاشورا
نحوه شهادت امام علیه السلام و یارانش که به طور آشکار و در برابر چشمان هزاران نفر و در قلب دنیای اسلام آن روز، در اوج مظلومیّت اتّفاق افتاد، و نیز شخصیّت معنوی و عظمت خانوادگی امام حسین علیه السلام میان مسلمانان و حرکت انقلابی امام حسین علیه السلام، با آن یاران اندک و با فریاد «هَیْهاتَ مِنَّاالذِّلَّةَ» به مسلمانان جرأت و جسارت بخشید و؛ قیام های مردم مدینه، قیام توّابین و قیام مختار را پایه ریزی نمود.
قیام توّابین: گفتنی است پس از ماجرای کربلا، شیعیان کوفه خود را بیش از دیگران مستحق ملامت می دانستند و از عدم نصرت فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله احساس گناه و شرمساری شدیدی می کردند. آنان برای جبران این خطای بزرگ، در پی قیام و شورش برآمدند، تا بتوانند این لکّه ننگ را از دامان خود شستشو دهند، لذا سلیمان بن صرد خزاعی به عنوان رهبر این گروه قیام کرد؛
قیام مختار گفتنی است با ظهور «مختار» طوفان عظیم دیگری برخاست و شعار خونخواهیِ امام حسین علیه السلام ارادتمندان آن حضرت را به گرد خود جمع کرد و خرمن هستیِ امویان و قاتلان جنایت پیشه کربلا را یکی پس از دیگری سوزاند و خاکستر نمود،
- آزادی خواهی
نهضت عاشورا جلوه بارزی از آزادگی در مورد امام حسین و خاندان و یاران شهید اوست و اگر آزادگی نبود امام تن به بیعت می داد کشته نمی شد. لیکن او فرمود به خدا سوگند نه دست ذلت به آنان می دهم و نه چون بردگان تسلیم حکومت آنان می شدم.
- راستی با اصحاب (عدم پنهان کاری با یاران صدیق)
امام حسین علیه‌السلام با دوستان و یارانش، پنهان کاری نمی‌کرد و راست کردار بود.برای مثال در شب عاشورا خبر کشته شدن و شهادت خویش را به آنان اعلام کرد، تا آزادانه تصمیم بگیرند که با او بمانند یا او را ترک کنند [بحار، ج ۴۴، ص ۲۸۹.].(در این مورد به مبحث آموزه‌های نظامی «صراحت با اصحاب در اخبار نظامی» نیز مراجعه کنید.)
جمع‌بندی و نتیجه گیری
اصول، مؤلفه ها و شاخص های نظریه دفاعی امنیتی عاشورا
رویکرد فکری- اعتقادی اصل دفاع از ارزش های والا دارای مولفه های احیای فرهنگ جهاد و امربه معروف و نهی از منکر می باشد که از هر کدام از این مؤلفه ها شاخص هایی وجود دارد که عبارتند از:
جهاد محوری دارای شاخص هایی همچون جهاد با نفس، مقابله با ذلت پذیری، داشتن بصیرت دینی، دشمن شناسی، استقامت و پایداری، اخلاص در عمل و مذاکره سیاسی است.
امر به معروف و نهی از منکر نیز در نظریه دفاعی- امنیتی عاشورا دارای شاخص هایی همچون بدعت ستیزی، مقابله با سستی در عقیده، ارشاد و هدایت مردم، مقابله با حرام خواری، مقابله با ناسزا گویی و خریدن خشنودی خداوند و نمایاندن صراط مستقیم را می توان نام برد.
یکی دیگر از رویکردهای نظریه دفاعی- امنیتی مکتب عاشورا، رویکرد اخلاقی و رفتاری است که دربردارنده اصل اجرای مأموریت الهی است. این اصل دارای مؤلفه هایی است که عبارتند از:
- ترویج ارزش های اخلاقی: ارزش های اخلاقی و ترویج آنها یکی از مهمترین اهداف و مؤلفه های اصلی نظریه دفاعی امنیتی عاشورا می باشد که دارای شاخص هایی همچون وفاداری، داشتن صداقت، مقابله با بی عاطفگی، مقابله با پیمان شکنی، رفع نیاز نیازمندان، خدمت به فقرا و یتیمان، استواری اراده در تصمیم گیری ها و اهمیت دادن به مشورت می باشد.
- تکلیف مداری یکی دیگر از مؤلفه های اصل اجرای مأموریت الهی در رویکرد اخلاقی و رفتاری است که دارای شاخص هایی است و عبارتند از: مبارزه با غفلت، تربیت عقلانی، پرورش اندیشه توحیدی، نابدوی بدعت ها، حضور در همه صحنه ها، بیدار ساختن مسلمانان، انجام وظایف دینی، احساس مسئولیت، نفی هر گونه حرکت کورکورانه، عمل گرایی و مقابله با نفاق می باشد.
- یکی دیگر از مؤلفه ها در رویکرد اخلاقی و رفتاری مکتب عاشوورا و اصل اجرای مأموریت الهی، حق مداری است که دارای شاخص هایی همچون حق طلبی برای رضایت خدا، مقابله با حق کشی، برانگیختن روحیه حق طلبی، قاطعیت و صراحت در احقاق حق و برانگیختن حس آزادی خواهی می باشد.
- یکی دیگر از اصول نظریه دفاعی- امنیتی مکتب عاشورا در رویکرد سیاسی اجتماعی، اصل و سالم سازی جامعه می باشد که برای رویکرد سیاسی- اجتماعی این واقعه در بعد نظری، اصل سالم سازی جامعه در نظر گرفته شده است که دارای چندین مؤلفه می باشد و این مؤلفه ها عبارتند از: اصلاح جامعه و تشکیل حکومت اسلامی.
- اصلاح جامعه یکی از مؤلفه های اصل بهداشت و سالم سازی جامعه در رویکرد سیاسی اجتماعی واقعه عاشورا است که دارای شاخص هایی همچون احیای اسلام نبوی بر مدار حق گرایی، جدایی دین از خرافه، مقابله با عوام فریبی، زمینه سازی برای قیام های بعدی و راستی با اصحاب و عدم پنهان کاری می باشد.
- آخرین مؤلفه در رویکرد سیاسی- اجتماعی نظریه دفاعی- امنیتی عاشورا تشکیل حکومت اسلامی است و شاخص های آن عبارتند از: اقامه عدل، اجرای حدود اسلامی، نظارت همگانی، ایجاد روحیه همبستگی، برپایی عدالت اجتماعی، تحقق حریت و آزادگی، حفظ میراث عظیم اسلامی، جمع بین سیاست و معنویت و … می باشد.
اهم منابع:
- مرکز تحقیقات اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه پاسداران، راهبردهای عاشورا، قم، مرکز اطلاعات مدارک اسلامی، ۱۳۸۶.
- شرفی، محمد مهدی، نقش امنیت در نهضت حسینی، روزنامه کیهان، شماره ۱۹۸۱۳، ۱۳۸۹: ص۶
- مکی, ابی الموید موفق بن احمد معروف به خطیب خوارزمی، مقتل الحسین, مکتبه المفید، قم، د.ت: ص۹
- فوزی، یحیی، اندیشه سیاسی امام خمینی (ره)، تدوین نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، دفتر نشر معارف، قم، ۱۳۸۹: ص ۱۵.
- شریف قریشی، باقر، حیاة الامام الحسین، انتشارات مدرسة الذیروانة، ج ۳: ص ۱۷۹
- مطهری، مرتضی، مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی، ص ۵۴-
- اسماعیل جهان بین و سید آصف کاظمی، تفسیر قیام عاشورا از دیدگاه امام خمینی، فصلنامه تخصصی سخن تاریخ، س ۶، ش ۱۶، بهار ۱۳۹۱،
- امام خمینی، صحیفه امام، مجموعه آثار امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸،
- سید محمد حسین، طباطبایی، حیات پس از مرگ
- محدثی، جواد، پیام های عاشورا, قم: پژوهشکده تحقیقات اسلامی، ۱۳۷۷؛
- زنجانی، ابوعبدالله، عظمت حسین بن علی (ع)
- فرهنگ جامع سخنان امام حسین (ع)، پژوهشکده باقرالعلوم (ع)، قم، نشر معروف، ۱۳۸۵،
- حسن ابراهیم حسن، تاریخ سیاسی اسلام، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۹۶۴ م، ج ۱،
- عبدالرزاق موسوی مقرم، رهبر انقلاب خونین کوفه، ترجمه عزیز الله عطاردی، نشر جهان، تهران، ۱۳۵۷
- فرسان الهیجاء، ذبیح الله محلاتی، نشر مرتضوی، بی جا، ۱۳۸۹، ج ۱
- سیمای فرزانگان، رضا مختاری، نشر دفتر تبلیغات، ج ۳
- مناقب، ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۸۹/ بحارالانوار، ج ۴۴،.
- مرتضی مطهری، مجموعه آثار، انتشارات صدرا، ۱۳۸۰، ج ۱۷
- فرهنگ جامع سخنان امام حسین (ع)، ترجمه علی موئیدی، قم، نشر معروف، ۱۳۸۵،.
- محمدبن جریرطبری، تاریخ طبری، قاهره، مطبعة الاستقامة ،۱۹۳۹
- مجلسی، بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۲۲۳-۲۵۰.
- تحریف شناسی عاشورا در پرتو امام شناسی، داود الهامی، مکتب اسلام، قم ۱۳۷۸
- شیخ مفید، الارشاد، ص ۲۳۵؛ مقرّم، مقتل الحسین
- امام حسین (ع) و ایران، کورت فریشلر ترجمه ذبیح الله منصوری، جاودان، تهران، ۱۳۵۵، چاپ دوم،
- چهره درخشان حسین بن علی (ع)، علی ربانی خلخالی
- تاریخ تمدن اسلام، جرجی زیدان، ترجمه علی جواهر کلام، امیر کبیر، تهران، ۱۳۷۲، چاپ هشتم،
- مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج ۱
- شهید هاشمی‌نژاد، عبدالکریم، درسی که حسین به انسان‌ها آموخت
- و…
نظر شما :