تبیین اصل دشمن‌ستیزی و جهاد از منظر بعد سیاسی مکتب دفاعی - امنیتی جمهوری اسلامی ایران؛(۵۱)

سرتیپ دوم پاسدار دکتر عباسعلی فرزندی و جواد علایی آوارگانی
با همکاری حمید صادقی

مقدمه:

بعد سیاسی مکتب دفاعی - امنیتی جمهوری اسلامی ایران دارای مبانی متعددی است که ریشه در منابع اسلامی و انقلابی دارند. این مبانی شامل هستی شناسی، انسان شناسی، جامعه شناسی، معرفت شناسی، راه و روش شناسی و غایت شناسی است. از دل مبنای راه و روش شناسی به عنوان یکی از مبانی مهم این مکتب اصولی از جمله اصل قدرت، دشمن ستیزی و جهاد و الگوی رفتاری سالم استخراج شده است که یکی از اصول مهم آن اصل دشمن ستیزی و جهاد است که در این یاداشت نظری بررسی شده است. در بعد سیاسی دفاع جهاد یکی از اصول بسیار مهمی است که باعث آمادگی همه افراد و تلاش آنها برای محافظت از کشور و نظام اسلامی شود. جهاد نوک پیکان دفاع از کشور است که در آن ایثار و از خودگذشتگی افراد باعث حفظ کشور از هر گونه تجاوز و مداخله می شود. در بعد سیاسی مکتب دفاعی جمهوری اسلامی ایران جهاد دارای الزامات خاص خود است. جهاد ودشمن ستیزی در مقابله با دشمان دین و نظام اسلامی صورت می گیرد که این عمل بر اساس مبانی و اصول اسلامی است. دین اسلام به مسئله ظلم‌ستیزی و سازش‌ناپذیری در مقابل دشمن و دشمن‌ستیزی تأکید فراوانی دارد و آن را از مسؤولیت‌های اجتناب‌ناپذیر انسان‌ها معرفی می‌نماید.

دشمن‌ستیزی و جهاد در اندیشه امام علی (ع)

حضرت در خطبه ۲۷ دشمن‌ستیزی و جهاد در راه خدا را دری از درهای بهشت معرفی می‌کند و از نظر ایشان جهاد لباس تقوا و سپر مطمئن خداوند است بیان می‌دارد که کسی که جهاد در راه خدا را رها سازد و به ظلم و خواری تن دهد خداوند لباس ذلت بر تن او کند. چنین کسی در پرده گمراهی مانده و از حق روی‌گردان و به جهت سازش با دشمن و ترک جهاد، به خواری محکوم و از عدالت محروم است.

دشمن‌ستیزی و جهاد در اندیشه امامین انقلاب

امام باوجود تأکید بر جنگ‌طلب نبود نظام سیاسی بر ضرورت دفاع تأکید زیادی دارند و آن را از اصول اسلام و قرآن می‌دانند. ازاین‌رو می‌فرمایند: ما هیچ‌گاه جنگ‌طلب نیستیم. ما دفاع مقدس می‌خواهیم بکنیم و می‌خواهیم از آبروی اسلام و از آبروی کشور اسلامی دفاع کنیم. این دفاعی است که عقل و اسلام هر دو با آن موافق‌اند (صحیفه امام، جلد ۱۹: ۴۵۷). همچنین ایشان می‌فرمایند: «درعین‌حالی که ما از جنگ گریزان هستیم، لکن دفاع که حق هر انسانی است و واجب است بر هر انسانی دفاع از خود و دفاع از کشور خود و دفاع از دین خود، ما به‌عنوان دفاع در مقابل این قدرت‌ها ایستاده‌ایم (صحیفه امام، جلد ۱۵: ۴۰۱).

با بررسی کلی چنین رویکردی، امام در موارد متعددی، آشکارا جنگ و تجاوزطلبی را نفی کرده‌اند و مقابله با سلطه استکبار، جزء «جهاد دفاعی» دانسته می شود. البته ایشان این موضوع را نه به‌عنوان یک مسئله دست چندم، بلکه از اولویت‌های یک جامعه اسلامی می‌دانند، به‌طوری‌که در ۲۸ تیر ۱۳۶۵ می‌فرمایند: از اهم فرایض است حفظ اسلام؛ یعنی، حفظ اسلام از حفظ احکام اسلام بالاتر است؛ اساس اسلام اول است، دنبال او اساس احکام اسلام است؛ و بر همه ما، بر همه شما به مقداری که قدرت داشته باشیم، به مقداری که توانایی داشته باشیم واجب است که جدیت کنیم در اینکه این دفاع مقدس را ما به‌طور شایسته عمل بکنیم (صحیفه امام، جلد ۲۰: ۸۰). امام خامنه ای (مدظله‌العالی) با تاکید بر اینکه جنگ امری اجتناب پذیر است فلسفه و دشمنی که باید با آن جنگید را مشخص می کنند از این رو تاکید دارند هدف جنگ مقابله با طواغیت و دشمنان مومنین است ایشان در این باره می فرمایند: در تمدّن همه چیز هست؛ هم علم هست، هم اخلاق هست، هم سبْک زندگی هست، هم جنگ هست. جنگ هم هست، کما اینکه شما ببینید در قرآن چقدر از آیات، مربوط به جنگ است. این جور نیست که ما بتوانیم بگوییم که اسلام آمد برای اینکه جنگ را از بین ببرد؛ نه، جهت جنگ مهم است؛ جنگ با چه کسی؟ جنگ برای چه؟ این مهم است. طواغیت عالم میجنگند برای هوای نفْس، برای قدرت‌طلبی‌های خودشان، برای اشاعه‌ی فساد. الان سالها است صهیونیست‌ها دارند میجنگند امّا برای مقاصد خبیث میجنگند؛ در مقابل آنها مؤمنین هم میجنگند -مجاهدین فلسطینی میجنگند، مجاهدین حزب‌الله میجنگند، ملّت عزیز ما در دفاع مقدّس و جنگ هشت‌ساله جنگید- امّا این جنگ، مذموم نیست، ممدوح است، جهاد فی‌سبیل‌الله است؛ اَلَّذینَ ءامَنوا یُقاتِلونَ فی سَبیلِ الله؛ این مهم است که مؤمن قتال میکند امّا برای اهداف الهی. وَالَّذینَ کَفَروا یُقاتِلونَ فی سَبیلِ الطّاغوتِ فَقاتِلوا اَولِیاءَ الشَّیطان.(نسا / ۷۶) ببینید، توجّه به نکات تعبیرات قرآنی برای ما دریچه‌هایی را باز میکند. (بیانات در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی - ۱۴/۰۱/۱۳۹۸)

دشمن‌ستیزی و جهاد در اسناد بالادستی

در قانون اساسی درباره آمادگی دفاعی آمده است دولت باید در زمان صلح از افراد و تجهیزات فنی ارتش در کارهای امدادی، آموزشی، تولیدی، و جهاد سازندگی، با رعایت کامل موازین عدل اسلامی استفاده کند در حدی که به آمادگی رزمی آسیبی وارد نیاید (اصل ۱۴۷ قانون اساسی) بر اساس سند چشم انداز بیست ساله یکی از اهداف مهم تعمیق روحیه دشمن‌شناسی و شناخت ترفندها و توطئه‌های دشمنان علیه انقلاب اسلامی و منافع ملی، ترویج روحیه ظلم‌ستیزی و مخالفت با سلطه‌گری استکبار جهانی است (سند چشم انداز بیست ساله)

اصل دشمن ستیزی و جهاد دارای مؤلفه دشمن شناسی و شاخص های شناساندن چهره واقعی دشمن، افشای مبانی اعتقادی دشمن، عدم اعتماد به دشمن و نهراسیدن از دشمن است که به تشریح و توضیح آنها مبادرت شده است:

مؤلفه دشمن‌شناسی؛

در بعد سیاسی دفاع دشمن‌شناسی از مبانی اصلی هر نوع مبارزه‌ای است که به‌وسیله‌ی آن می‌توان بقای فرد و جامعه را ضمانت کرد و عدم دشمن‌شناسی که یکی از علت‌های اصلی شکست‌ها و انحطاط جوامع بوده است ریشه در بی‌بصیرتی دارد. «إنّ معی لبصیرتی: ما لبّست علی نفسی، و لا لبّس علیّ» (نهج‌البلاغه: ۱۰). بر ضرورت دشمن‌شناسی و آگاهی از ما دیوار و شناخت دشمن و برآورد اهداف آن، توان و تفکر دشمن و آگاهی کامل به ضروریات عقلی است که حضرت بر آن تأکید دارد.

امام خمینی (ره) بر ضرورت شناخت دشمن تأکید بسیاری داشته‌اند. امام عدم شناخت و درک ماهیت دشمن توسط مستضعفین، مسلمین دنیا، ملت ایران، قشر روشنفکر و جوانان را یکی از بزرگ‌ترین آفت‌ها و موانع رسیدن به اهداف متعالی اسلام و انقلاب اسلامی می‏دانستند؛ لذا علاوه بر معرفی دشمنان در هر مرحله از انقلاب و افشای ماهیت آنان بر دشمن‏شناسی و درک ماهیت و نقشه‏‬ ها و توطئه‏‬ های آنان تأکید فراوانی داشتند و دائماً نسبت به آن هشدار می‏دادند. «باید متوجه باشید، باید دشمنانتان را بشناسید، اگر نشناسید نمی‌توانید دفعش کنید (صحیفه امام ج ۱۲: ۴۶۳). شما جوانان برومند، شما مأموران محترم موظفید که این توطئه‌ها را خنثی کنید، این‌ها الان چیزی نیستند بیخود گمان می‌کنند که می‌توانند باز ارباب‌ها را بر ما مسلط کنند لکن ما باید هوشیار باشیم و از دشمن هر چه ضعیف هم باشد احتراز کنیم و توطئه دشمن را خنثی کنیم (صحیفه امام، ج ۶: ۲۴۵).

امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) در مورد دشمن‌شناسی و عدم غفلت از دشمن می‌فرمایند: «اولاً وجود دشمن کینه‌توز را نباید به دست غفلت و فراموشی سپرد…ثانیاً در شناخت دشمن اصلی که امروزه همان جبهه استکبار جهانی و شبکه جنایت‌کار صهیونیسم است، نباید دچار خطا شد و ثالثاً شیوه‌های این دشمن عنود را که تفرقه‌افکنی میان مسلمانان و ترویج فساد سیاسی و اخلاقی و تهدید و تطمیع نخبگان و فشار اقتصادی بر ملت‌ها و ایجاد تردید در باورهای اسلامی است، باید به خوبی تشخیص و وابستگان و ایادی دانسته و ندانسته آنان را از این راه شناسایی کرد.» (پیام امام خامنه ای به مناسبت کنگره عظیم حج-‬ ۱۹/‏۷/‏۱۳۹۲). همچنین در سند چشم انداز بیست ساله بر دشمن شناسی تاکید شده است و یکی از اهداف را دشمن شناسی مد نظر قرار می دهد: تعمیق روحیه دشمن‌شناسی و شناخت ترفندها و توطئه‌های دشمنان علیه انقلاب اسلامی (سند چشم انداز بیست ساله) بنابراین شناخت دشمن و آگاهی به مقاصد و نوایای دشمن از ضروریات عقلانی است که بسیار اهمیت دارد. کسی از دشمن غافل باشد و به دشمن خود معرفت نداشته باشد، بی‌شک گرفتار دام‌های دشمن خواهد شد و مواجه با دشمن بدون شناخت و آگاهی کامل از او، نتیجه‌ای شکست نخواهد داشت.

شناساندن چهره واقعی دشمن (شاخص)

شناخت و شناساندن چهره واقعی دشمن به مردم باعث می شود که آگاهی آنها از وضعیتشان افزایش پیدا کند و از میزان خطرات و نوع دشمن خود شناخت درستی پیدا کنند و خود این آگاهی از دشمن و نوع دشمنی آن باعث می شود در حوزه دفاعی بهترین کار انجام شود. حضرت در نهج‌البلاغه در افشای ماهیت حقیقی معاویه می‌فرماید: «فَإِنَّمَا هُوَ الشَّیْطَانُ یَأْتِی الْمَرْءَ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ لِیَقْتَحِمَ غَفْلَتَهُ وَ یَسْتَلِبَ غِرَّتَهُ» از او بترس که او شیطان است. از پشت سر وچپ و راست و از هر سوی به‌سوی انسان می آید تا در حال فراموشی او را تسلیم خود سازد و درک او را برباید (نهج‌البلاغه: نامه ۴۴).

از نظر امام خمینی دشمن، دشمن است حتی اگر از ما تعریف کند و دشمن نگران‌کننده است: «باید هیچ سستی نکنیم و از این ترس نداشته باشیم که فلان رادیو و یا دولت خارجی چه می‌گوید، رادیوها باید به ما فحش بدهند. آن روزی که امریکا از ما تعریف کند باید عزا گرفت. آن روز که کارتر و ریگان از ما تعریف کنند معلوم می شود در ما اشکالی پیدا شده است.» (صحیفه امام، ج ۱۸: ۲۴۲). حق چنانچه از دشمن من هم صادر شود، من او را تمجید کنم، به عنوان اینکه حق است، و باطل اگر از دوست من هم صادر شد، آن را تکذیب کنم به عنوان اینکه باطل است. … حق هر جا هست باید دنبالش رفت و او را با آغوش باز پذیرفت و لو برخلاف نظر خود من هست، و باطل را هر چه هست و از هر کس صادر بشود باید نپذیرفت به‌عنوان این‌که باطل است، اشخاص و گروه‌ها را باید کنار گذاشتت، حق و باطل را ملاحظه کرد.» (صحیفه امام، ج ۱۴: ۳۶۷)

از نظر امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) مهم‌ترین وظیفه ملت ایران دشمن‌شناسی است ایشان دراین‌باره می‌فرمایند: آنچه وظیفه‌ی ما به عنوان مردم، به عنوان آحاد جمهوری اسلامی است: اوّلاً دشمن‌شناسی است؛ دشمن را [بشناسیم]؛ در شناخت دشمن اشتباه نکنید. نگویید که خب همه میدانیم؛ بله، شما میدانید که دشمن کیست؛ دشمن استکبار است، دشمن صهیونیسم است، دشمن آمریکا است؛ این‌ها را شما میدانید امّا تلاش وسیعی دارد انجام می‌گیرد برای اینکه این قضیّه را بعکس کنند، نظر مردم را عوض کنند، با شیوه‌های پیچیده‌ی تبلیغاتی؛ همه باید مراقب باشند؛ دشمن‌شناسی بسیار مهم است؛ یکی این؛ بعد، دانستن نقشه‌ی دشمن؛ دشمن چه‌کار دارد می‌کند، چه‌کار می‌خواهد بکند؛ و بعد، دانستن شیوه‌ی مقابله‌ی با نقشه‌ی دشمن؛ این را باید مردم ما بدانند (بیانات در دیدار مردم قم - ۱۸/ ۱۰ /۱۳۹۸).

ایشان در جایی دیگر پیرامون دشمن شناسی و دشمنانی که ملت ایران دارد می فرمایند: ما دشمن زیاد داریم، تعجّب نباید کرد. عرض کردم در قرآن خدای متعال می‌فرماید که «وَ کَذلِکَ جَعَلنا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوًّا شَیطینَ الاِنسِ وَ الجِنِّ یوحی بَعضُهُم اِلی بَعضٍ زُخرُفَ القَولِ غُرورا»؛ (انعام / ۱۳) هم دشمنان جنّی، هم دشمنان انسی وجود دارند و این‌ها به هم کمک هم می‌کنند؛ سیستم‌های اطّلاعاتیِ خیلی از کشورها علیه ما با همدیگر همکاری می‌کنند؛ یوحی بَعضُهُم اِلی بَعضٍ زُخرُفَ القَولِ غُرورا. امروز البتّه خبیث‌ترین دشمن ما و دشمن جمهوری اسلامی آمریکا است. البتّه ما دشمن کم نداریم امّا آن‌که از همه خبیث‌تر و عنودتر است، عبارت است از آمریکا. مسئولان آمریکایی، هم دروغ‌گو هستند، پشت‌هم‌انداز هستند، وقیح‌اند، طمّاع‌اند، شارلاتان‌اند -حرکت‌هایشان، حرف‌هایشان را شما بشنوید، [می‌بینید] شارلاتانی حرف می‌زنند؛ یعنی انواع و اقسام خصوصیّات زشت اخلاقی- و هم البتّه در کنارش ظالم‌اند، سنگدل‌اند، به شدّت بی‌رحم‌اند، تروریست‌اند؛ یعنی آنچه خوبان همه دارند، این‌ها به‌تنهایی همه را دارند! یعنی این‌جور دشمنی در مقابل ما امروز وجود دارد (سخنرانی نوروزی خطاب به ملت ایران - ۳/ ۰۱/ ۱۳۹۹)

معرفی چهره واقعی دشمن و توطئه های او از موارد مهم بیان شده در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی است.

‌‌‌‌‌‌‌‌افشای مبانی اعتقادی دشمن (شاخص) (نهج‌البلاغه: خطبه ۱۲۵).

عدم اعتماد به دشمن (شاخص) (صحیفه امام، ج۵: ۲۵۰).

نهراسیدن از دشمن (شاخص) (سخنرانی تلویزیونی به مناسبت سی‌ویکمین سالگرد رحلت امام خمینی (ره) ۱۴/ ۰۳/ ۱۳۹۹)

نتیجه گیری

یکی از مبانی بعد سیاسی مکتب دفاعی امنیتی جمهوری اسلامی ایران راه و روش شناسی است که از دل آن اصول متعددی استخراج شده است. اصل دشمن ستیزی و جهاد به عنوان یکی از اصول مهم است که بر اساس مبنای راه و روش شناسی تحلیل و تجزیه شده است. در بعد سیاسی مکتب دفاعی جمهوری اسلامی ایران جهاد دارای الزامات خاص خود است که این اصل بر اساس مبنای روش شناسی و اصول اسلامی و انقلابی تحقق پیدا می کند. جهاد و دشمن ستیزی در مقابله با دشمان دین و نظام اسلامی صورت می گیرد که این عمل بر اساس مبانی و اصول اسلامی است. جهاد ضرورت آمادگی همه افراد و تلاش آنها برای محافظت از کشور و نظام اسلامی ایجاب می کند و تمام اقشار جامعه باید خود را برای دفاع ازکشور و رفع تهدیدات آماده سازند. اصل دشمن ستیزی و جهاد دارای مؤلفه دشمن شناسی و شاخص های شناساندن چهره واقعی دشمن، افشای مبانی اعتقادی دشمن، عدم اعتماد به دشمن و نهراسیدن از دشمن است که لازمه پیروزی توجه به این مولفه و شاخص هاست.

منابع

1. قرآن مجید
2. نهج البلاغه
3. امام خمینی (ره)، روح الله. (۱۳۸۵)، صحیفه امام خمینی (ره)
4. امام خامنه ای (مدظله العالی)، بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی ایران
5. امام خامنه‌ای (مدظله العالی)، مجموعه بیانات، قابل دسترسی در: www.Khamenei.ir
6. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
7. سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران