جمع بندی بعد سیاسی مکتب دفاعی - امنیتی جمهوری اسلامی ایران؛(۵۹)

سرتیپ دوم پاسدار دکتر عباسعلی فرزندی و جواد علایی آوارگانی
با همکاری آقای حمید صادقی

مقدمه

مکتب دفاعی - امنیتی جمهوری اسلامی ایران دارای ابعاد متنوعی است که یکی از این ابعاد بعد سیاسی است. بعد سیاسی مکتب دفاعی امنیتی جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر مبانی است که این مبانی شالوه و بنیان اساسی این مکتب هستند که بر اساس منابع اسلامی و انقلابی قابل تشریح و تبیین هستند. بر اساس مبانی اصول مولفه و شاخص های استخراج می شود که در پیوند با هم یک با دارا بودن رابط چندجانبه و پپچیده یک پارادایم دفاعی امنیتی را شکل می دهند. رفع تهدیدات و برقراری امنیت در این مکتب نیازمند تدوین سیاست و راهبردهایی است که در این یاداشت نظری بعد از بررسی شبکه مفهومی، مبانی، اصول مولفه و شاخص های بدان پرداخته شده است.

ادبیات نظری

تشریح و تبیین بعد سیاسی مکتب دفاعی امنیتی جمهوری اسلامی ایران نیازمند تشریح و روشن سازی مفاهیم به کار رفته آن است. مکتب به عنوان مفهومی پیچده و مرکب از اندیشه اصول، جهانبینی است که نگاه خاصی را به جهان دارد و جهان از دریچه مبانی و اصول آن مکتب قابل تفسیر و تبیین است (مطهری، 1387: 56). یکی از مکاتب در حوزه اجتماعی مکاتب امنیت و دفاعی هستند که بر اساس آموزه هایی که آن مکتب بر استوار گشته است سامان می یابد و سیاست، راهبرد، تاکتیک های خاص خود را جهت مدیریت کشور ارائه می دهد. بعد سیاسی یکی از ابعادی است که هر مکتب دفاعی امنیتی موصوف به آن می باشد و در برگیرنده مسائلی چون قدرت، مشارکت، اقتدار و ... است ( مرادپیری، ۱۳۹۱: ۴۴)و هدف در بعد سیاسی مکتب دفاعی امینتی ارتقای وضعیت دفاعی و تامین امنیت در این بعد و تقویت ابعاد دیگری دفاعی و امنیتی است. بعد سیاسی مکتب دفاعی امنیتی جمهوری اسلامی ایران نیز بر اساس جهان بینی و آرمان های دین مبین اسلام و انقلاب اسلامی شکل گرفته است و بر اساس مبانی و جهان بینی این مکتب در حوزه دفاع و امنیت سیاست ها، راهبردها و تاکتیک ها تدوین و اجرا می شود. در حوزه سیاسی جمهوری اسلامی دارای یک محیط امنیتی است که در این محیط دشمن ها  و خودی ها تعریف میشوند و بر اساس این تمایز تهدیدات و نقاط امن مشخص می شود (عبدالله خانی، ۱۳۸۶ :۳۳) و متناسب با شرایط برای مقابله با آن ها بر اساس مبانی و اصول و مؤلفه  ها سیاست هایی در حوزه دفاع و امنیت طراحی می شود که از دل این سیاست ها راهبردهای دفاعی و امنیتی تدوین واجرا می شود تا تهدیدات داخلی و خارجی دفع بشوند.

دفاع به عنوان یکی از عناصر مهم حیات سیاسی اجتماعی انسان ها دارای منابع سخت و نرم می باشد (حافظ نیا، 1386، 46) که دارای اهمیت زیادی در بعد سیاسی از جمله افزایش همبستگی و وحدت در کشور در مقابل تهدیدات خارجی، تقویت بنیه کشور در مقابل تهدایت سیاسی، افزایش بصیرت و اگاهی در میان مسئولان و مردم جهت شناخت بهتر دشمن و ترفندهای او و تقویت روحیه جهاد و ... است که مهمترین هدف آن دفع تهدیدات سیاسی است و دارای سطوح عام و خاص است و در ابعاد مختلفی چون، اقتصادی ( دری نور گورانی، 1387:  116-118)، اجتماعی (مظلومان، 1351:  16-19) سیاسی، نظامی و فرهنگی است. برخی از عوامل مانند آمادگی تسلیحانی ﴿الأنفال‏، 60﴾ آمادگی دفاعی، آمادگی روحی (جمعی از نویسندگان، جهاد و دفاع در اسلام:45و46)،  آمادگی اطلاعاتی و آمادگی اقتصادی از مقوم های دفاع هستند و برخی از مسائل مانند تفرقه (روم/31-32)، تضعیف پشتیبانی مردم از حکومت (بیانات مقام معظم رهبری،10/2/ ۱۳۹۶)، تضعیف ساخت مردم سالارانه نظام و ... از عوامل تضعیف کننده دفاع هستند. عزّت و سرافرازى در برابر دشمن، امنیت و آرامش جامعه، شادابى و نشاط و حیات پرتحرک اجتماعى جز نتایج دفاع در یک جامعه و کشور هستند که ترک آن آثار مخربی به دنبال دارد.

امنیت به عنوان یکی از مهمترین پیشران ها و عوامل مهم ترقی و پیشرفت یک کشور است که در دو گفتمان سلبی و ایجابی قابل تقسیم است. (افتخاری، 1393:  88) عواملی مانند گسترش روابط براساس مبانی اسلامی و انسانی، اصل احترام متقابل وعدم دخالت در امور داخلی یکدیگر، روابط حسنه،‌ مدارا‌ و مسالمت‌آمیز، اصل آزادی، استقلال و منافع ملی، نفی سلطه‌گری و سـلطه پذیری جزعناصر تشکیل دهنده دفاع هستند که از دل این عناصر اهداف امنیت در بعد سیاسی بیرون می آید. (افتخاری، 1392: 52) امنیت از چند بعد در سطوح مختلف قابل تقسیم بندی است؛ از سطح داخی (خدابنده، 1393:  32) تا خارجی گرفته، تا فردی_ جمعی (اخوان کاظمی، ۱۳۸۵: ۲۳) ، ملی و فراملی. امنیت نیز مانند دفاع دارای ابعاد مختلف اقتصادی (ربیعی،1386: 151)، سیاسی (لک زایی، 1385:  15)، فرهنگی (هاشمیان فر، ۱۳۹۰: ۱۱۱)، نظامی، اجتماعی و ... است. عواملی مانند توانایى نظام‌هاى امنیت جمعى در کنترل ناامنی، وحدت‌ ملى و اعتقادى، اعتماد متقابل مردم و رهبران، وجود مشروعیت نظام حاکم در نزد افکار عمومى و اقتدار نظام در اعمال قانون جز عوامل تقویت کننده امنیت و بی ثبات سازی سیاسی (بیانات مقام معظم رهبری، 24/7/1391) ، اختلاف بین جریان ها ( بیانات رهبر معظم انقلاب، 20 /6/ 1388)، نفوذ در سیستم و اختلافات درونی و  ... . جز عوامل تضعیف کننده امنیت در داخل کشور هستند. در قران نیز عواملی ذکر شده است که آن ها مانع تحقق امنیت در یک کشور می شوند مانند تفرقه (طباطبایی، همان، ج۱۶: ۸ ) ، دین ابزاری (سجادی، همان: ۱۱۷-۱۱۸)، خشونت (ابن کثیر، ج۷ : ۱۲۶)، قومیت گرایی، بعدت، رکود فکری و ... . امنیت داری مکاتب مختلفی چون رئالیسم، ایدئالیسم (قیصری: 1393: 33)، لیبرالیسم (افتخاری، 1383: 167). و جامعه گرایی و ... است. در هر مکتبی دارای ویژگی ها، اهمیت و مرجع خاص خود است و نوع نگاه به امنیت در این مکاتب متفاوت است. مکتب امنیتی جمهوری اسلامی ایران دارای چالش، تهیدات و آسیب های مختلفی از قبیل تضعیف رهبری (بیانات مقام معظم ر هبری، 19/11/1395)، نفوذ فرصت طلبان، سکولاریسم، جهانی شدن سیاست و هژمونی امریکا، صهیونیسم جهانی و ... است که این ها امنیت را در حوزه داخلی و خارجی به خطر می اندازند.

زیربنای امنیت و دفاع را مبانی آن تشکیل می دهد. تفاوت اساسی مکاتب مختلف امنیت و دفاع، به زیربنا و مبانی آن بر می گردد (جمشیدی، 1389: 199). از این رو، پرسش از مبانی امنیت و دفاع در هر مکتبی پرسشی اساسی و رکنی در نظریه ها امنیت و دفاع است. در این یاداشت نظری مبانی دفاعی و امنیتی بعد سیاسی مکتب دفاعی امنیتی جمهوری اسلامی ایران در پنج محور هستی شناسی(نهج‌البلاغه: خطبه 1). (صحیفه امام، ج21 : 222)، انسان شناسی (بیانات امام خامنه ای،07/ 07/ 1388)، (سیاستهای کلی نظام جمهوری اسلامی ایران در بخش مشارکت اجتماعی1379/12/15)، جامعه شناسی (صحیفه امام ج13  269  و ج و 405 : 21ج ؛43-33)،  راه و روش شناسی و غایت شناسی استخراج و تبیین شد.

تبیین اصول مولفه و شاخص ها

براساس اصول استخراج شده این نتیجه حاصل می شود که دفاع و امنیت در بعد سیاسی با توجه به ماهیت آن، مستلزم بکارگیری بایسته هایی است که در صورت غفلت از آنها، پیامدهای منفی را بر جای خواهد گذاشت. از این رو اصول مهم در بعد سیاسی دفاع و امنیت در مکتب دفاعی امنیتی جمهوری اسلامی ایران از دل قرآن، اندیشه و روایات معصومین و امامین انقلاب و اسناد بالادستی استخراج شده است. این اصول شامل مباحث ریشه ای چون توحید، جهاد و دشمن ستیزی، بصیرت، قدرت، ثبات سیاسی، تعلیم و تربیت و ... می شود. بر اساس این اصول کارگزاران حکومت اسلامی باید خود را در ابعاد مختلف در برابر تهدیدات سیاسی آماده کنند تا هر گونه مشکل در بعد دفاع و امنیت را رفع کنند. این اصول همگی دارای یک انتظام و رابطه محتوایی و معرفتی هستند که در کنار هم معنا پیدا می کنند و به تنهایی نمی توان آن ها را تدوین و اجرا کرد. 

در مبنای هستی شناسی چهار اصل احصا گردید. در اصل توحید صحیفه امام ج 21: 11)، مؤلفه هایی مانند خداباوری(صحیفه امام، ج ۸، ص ۲۱۸)، ایمان و توکل و عبودیت و بندگی(گنگره اندیشه های اخلاقی و عرفانی امام خمینی، ج10، صص 141-166) است که در فرایند سیاست گذاری، نقطه مقابل انسان محوری قرار دارد که دارای شاخص هایی چون توجه به توحید و مقاصد توحیدی، ذکر و یاد مستمر خدا، عبودیت و بندگی رعایت تقوا و پارسایی است. از دیگر اصول مهم در بعد هستی شناسی و اعتقادی توجه و اهتمام به مقوله تکلیف مداری (صحیفه امام، ج 21: 284) در عرصه سیاسی است. برای این اصل مولفه و شاخص هایی چون مولفه اصلاح جامعه(نهج البلاغه، خطبه 136) اصلاح امور مسلمین(شاخص) (صحیفه امام، ج16، ص473) و حاکمیت احکام و پایبندی به شعائر اسلامی(شاخص) است. یکی دیگر از اصول در بعد هستی شناسی اتحاد (نهج‌البلاغه، خطبه 192)است که با مؤلفه هایی چون توجه به امور وحدت زا(نهج‌البلاغه: خطبه 123)  و پرهیز از هم ستیزی (امام خمینی1368 ج 2:  200 ـ 174)و شاخص های وجود رهبری حکیمانه و تبعیت نکردن از دشمنان و منافقین در حوزه دفاع نقش بسیار مهمی دارد.

مبانی جامعه شناسی دارای اصولی است که در حوزه دفاع و امنیت نقش موثر را در مکتب دفاعی امنیتی جمهوری اسلامی ایران ایفا می کنند. اصل امامت و رهبری (صحیفه امام خمینی ،ج6 :  465 ). جز اصول بسیار مهم مبنای جامعه شناسی است. این اصل دارای مولفه و شاخص هایی چون مؤلفه حق‌گرایی و ایمان(امام خمینی، 1361:  4) ارتباط سازنده روحانیت با مردم(شاخص) صبر و استقامت(شاخص) اقدامات به موقع رهبری و موقعیت سنجی است. اصل آزادی سیاسی(نهج‌البلاغه:  نامه 53) نیز جز اصول مهم در بعد سیاسی امنیت می باشد. که دارای شاخص و مولفه هایی از قبیل اعتقاد به حکومت مردم سالار صحیفۀ امام؛ ج ۶:  55)، آزادی اراده و انتخاب(شاخص) (و آزادی بیان(شاخص) است.

از دل مبنای معرفت شناسی نیز مانند دیگر مبانی اصول مهمی استخراج شده است که در حوزه دفاع و امنیت نقش بسزایی دارند. اصل بصیرت (صحیفه امام، ج‏۲۰ :  ۳۱۹). که دارای شاخص هایی چون مؤلفه دور اندیشی(نهج‌البلاغه : حکمت 4۸). مؤلفه هوشیاری و تنبه و آمادگی مستمر(شاخص) است.

مبنای راه و روش شناسی نیز در کنار سایر مبانی در بخش دفاع و امنیت کارکردهای خاص خود را دارد که از دل این مبنا اصولی قابل استخراج است. از دل این مبنا اصول اساسی برای تقویت حوزه دفاع و امنیت در بعد سیاسی قابل استخراج است. اصل دشمن ستیزی و جهاد(صحیفه امام، جلد ۱۵:  ۴۰۱). به عنوان یکی از اصول مهم است دارای مولفه و شاخص هایی چون مؤلفه دشمن‌شناسی( پیام امام خامنه ای به مناسبت کنگره عظیم حج ،19/7/1392).؛ شناساندن چهره واقعی دشمن(شاخص) افشای مبانی اعتقادی دشمن و عدم اعتماد به دشمن(شاخص) است. دیگر اصل در مبنای راه و روش شناسی اصل قدرت(صحیفه امام، ج ۲۱:  ۳۲۷) با مولفه و شاخص هایی از قبیل مؤلفه قدرت و عظمت(بیانات مقام معظم رهبری، ۱۳۹۷/۰۴/۰۹) بالا بردن اقتدار نظامی(شاخص)، مؤلفه رشد و توانمندسازی (بیانیه گام دوم انقلاب) دستیابی به برتری علمی(شاخص) و توجه به نخبگان(شاخص) است

از دل مبنای انسان شناسی نیز اصولی در بعد سیاسی دفاع و امنیت اصل استخراج شد. اصل مشارکت سیاسی(نهج‌البلاغه:  نامة 53)  استخراج شده است که دارای مولفه و شاخص هایی چون مؤلفه توجه به مردم و حق آن‌ها در مشارکت(صحیفه امام خمینی، ج20 : 55 ) مؤلفه  مشارکت سیاسی زنان، حضور فعال و آزادانه بانوان در عرصه سیاست و فعالیت های مدنی(شاخص) و حق انتخاب شدن در انتخابات(شاخص) است.

اصل توسعه سیاسی (بیانات مقام معظم رهبری در حرم رضوی 1/1/ ۱۳۸۷) نیز جز اصول مهم در بعد سیاسی امنیت است که از دل مبنای انسان شناسی استخراج می شود. این اصل دارای مولفه و شاخص هایی چون مؤلفه کرامت انسانی(نهج‌البلاغه:  نامه 53). برابر دانستن مردم(شاخص) قانون‌گرایی(شاخص) و اصرار بر اجرای قانون(شاخص) است. استقلال (صحیفه امام، ج21 : 71) جز اصول اساسی مبنای انسان شناسی است که دارای مولفه و شاخص هایی مانند مؤلفه  نه شرقی نه غربی(صحیفه امام خمینی، ج4:  243). حمایت و دفاع از مسلمانان(شاخص) (صحیفه امام،ج19: 94) مؤلفه عزت اسلامی. (بیانیه گام دوم انقلاب)،احترام به قوانین بین الملل(شاخص) و صلح و زندگی مسالمت آمیز(شاخص) است.

پیشنهادات کاربردی و پژوهشی:

در پایان بعد از تحلیل و تبیین مفاهیم تشکیل دهنده بعد سیاسی مکتب دفاعی امنیتی جمهوری اسلامی ایران و تشریج پیوند آن ها با یکدیگر و سپس بررسی مبانی و اصول مستخرج از این مبانی سعی شد با توجه به محیط دفاعی امنیتی جمهوری اسلامی ایران جهت رفع تهدیات و دفاع از کشور سیاست های کلان و راهبردهایی پیشنهاد شود.

سیاست های دفاعی- امنیتی پیشنهادی:

- تقویت دفاع ایمانی

- توسعه و تقویت دفاع مردم پایه

- تقویت مبانی و بهبود لوازم دفاع پیشگیرانه

- تقویت مبانی و بهبود لوازم دفاع همه جانبه

- بازدارندگی همه‌جانبه، متعارف و تلفیقی دفاع‌محور با تمرکز بر بسیج مردمی

- توسعه توان علمی و فناوری نیروهای مسلح

- تعریف و مجرا ساختن عناصر صبرانقلابی در دفاع سیاسی

- نگاه جامع و توأمان به تهدیدها و فرصت ها

راهبردهای دفاعی امنیتی پیشنهادی :

- تدوین کتب درسی با در نظر گرفتن مؤلفه‌های دینی، دفاعی و امنیتی برای دانش آموزان و دانشجویان

- تعریف سرفصل‌های درسی در جهت تربیت کادر نظامی اداری بر اساس الگوهای اخلاقی، اسلامی و انقلابی

- برگزاری دوره‌های اخلاقی برای کارگزاران سیستم(نظامی و غیرنظامی) جهت تقویت تقوا داری و مسئولیت‌پذیری مسئولان

- تولید برنامه‌های تلویزیونی از قبیل فیلم، مستند و... برای تقویت فرهنگ اتحاد، شهادت‌طلبی و ایثار در جامعه

- تولید محتوا در قالب‌های مختلف پیرامون شناساندن دشمن و افشای توطئه آن با تأکید بر آرمان‌های انقلاب

- زمینه‌سازی برای شکل‌گیری احزاب پایدار

- اجازه ورود زنان به سمت‌های بالای مدیریتی و دخیل کردن بیشتر آن‌ها در اداره اجتماع

- زمینه‌سازی ورود دانشجویان به صنعت و تولید با تقویت اقتصاد دانش بنیان

- نظارت دقیق تر نهادها بر اجرای درست قانون، جلوگیری از تبعیض بین افراد در حوزه قانون مداری

- بازبینی دقیق محتواهای آموزشی، سرگرمی و بازی کودکان و نوجوانان بر اساس اصول اسلامی و انقلابی

- عدم اتکاء به نسخه واحد در دفاع و امنیت سیاسی

- بکارگیری وسیله مشروع در دفاع سیاسی و رعایت ضوابط و حدود شرعی

- شناخت جامع از میدان مبارزه با تعریف و بازتعریف جدید از خودی و غیر خودی در داخل و خارج

- هوشیاری در دفاع سیاسی و مواجهه دلیرانه  شجاعانه

- پیش بینی و آینده نگری در دفاع سیاسی و استفاده از ظرفیت های مراکز آینده پژوهی در این حوزه

- اجرای و پیاده سازی دقیق تر  اصول مکتب دفاعی جمهوری اسلامی در حوزه دفاع در تمام نهادهای نظامی

- تلاش برای مردمی کردن بیشتر دفاع با استفاده از اجرای تدابیر قران، معصومین (ع) و امامین انقلاب

 - توجه نیروهای انتظامی به اصول مکتب امنیتی جمهوری اسلامی ایران برای تحقق بهتر امنیت در کشور

- توجه بیشتر نهادهای رسانه ای برای ایجاد همبستگی و تعاون میان مردم برای بالابردن امنیت

- توجه نهادهایی مانند وزارت کشور به امر مشارکت مردم در انتخابات و حوزه های مختلف برای تقویت بیشتر مبانی مقبولیت و ضریب امنیت کشور

- تقویت مبانی نرم افزاری اصول دفاع و امنیت در اذهان مردم با استفاده از الگوهای جهاد تبیین از طریق نهاد های مختلف

- تعریف سرفصل های درسی در حوزه دفاع و امنیت بر اساس مکتب جمهوری اسلامی در دانشگاه ها به ویژه دانشگاه هایی که در آن علوم انسانی مانند علوم سیاسی و علوم اجتماعی تدریس می شود.

نتیجه گیری

در این یاداشت نظری هدف آن بوده تا بعد سیاسی مکتب دفاعی امنیتی جمهوری اسلامی ایران با روشی توصیفی - تحلیلی و استفاده از روش تحلیل محتوا استخراج شود که در این روش، تبیین و توصیف بعد سیاسی بر مبنای حقایق و واقعیات موجود و از طریق جمع‌آوری نظام‌مند داده‌ها و با مد نظر قرار دادن کلیه جوانب مرتبط با موضوع تحقیق، صورت می‌گیرد. در این راستا برای کشف و یا تولید این نظریه به اسناد و منابع اصیل اسلامی یعنی قرآن و احادیث و سیره معصومان علیهم‌السلام و نظرات و بیانات امامین انقلاب و اسناد بالادستی استناد و توجه شد. نتایج نشان می‌دهد که بر اساس محیط‌شناسی در حوزه سیاسی در بعد دفاع و امنیت جمهوری اسلامی ایران دارای آسیب‌ها، تهدیدات و چالش‌هایی است که باید با تدوین سیاست‌ها و راهبردها رفع شوند. ازاین‌رو با توجه به مبانی هستی‌شناسی، انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی، معرفت‌شناسی، راه و روش‌شناسی و غایت شناسی اصولی چون توحید، اتحاد، تکلیف مداری، دشمن ستیزی، بصیرت، مشارکت سیاسی، مؤلفه و شاخص‌ها تبیین و تشریح شد و نشان داده شد که بین اصول، مؤلفه‌ها و شاخص‌ها رابطه چندگانه و شبکه‌ای وجود دارد و بهبود وضعیت هر کدام یکی از آن‌ها در بهبود وضعیت دیگری مؤثر است. تحقق بعد سیاسی مکتب دفاعی امنیتی جمهوری اسلامی ایران نیازمند تدوین و اجرای سیاست و راهبردهایی است که سعی شد در این تحقیق بر اساس مبانی، اصول، مؤلفه و شاخص های صورت پذیرد. ازاین‌رو بر اساس مؤلفه شاخص‌ها و راهبردهایی هم در حوزه پژوهشی هم کاربردی تدوین شد تا در جهت رفع و کاهش تهدیدات، آسیب‌ها و چالش‌ها بر اساس مدل مفهومی که طرح شد اقدامات لازم صورت بگیرد.

منابع

1. قران
2. نهج البلاغه
3. سیاست های کلی ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری(مدظله العالی)
4. بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی ایران
5. امام خمینی، روح الله. (1385)، صحیفه امام، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
6. امام خامنه‌ای (مدظله)، مجموعه بیانات، قابل دسترسی در: WWW.Khamenei.ir
7. ابن کثیر دمشقی، إسماعیل بن عمرو،(۱۴۱۹ق.) تفسیر القرآن العظیم(ابن کثیر)، بیروت؛ دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون،
8. اخوان کاظمی، بهرام (1385) امنیت و ابعاد آن در قران، مطالعات اسلامی، هفتاد و پنجم.
9. افتخاری، اصغر و نصری، قدیر (1383). روش و نظریه در امنیت پژوهشی، تهران،پژوهشکده مطالعات راهبردی
10. افتخاری، اصغر(1391)، تهدید نرم: رویکرد اسلامی، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم و تحقیقات و فناوری
11. افتخاری،اصغر (1392). عدالت و امنیت ملی در اسلام، فصلنامه مطالعات راهبردی، ش 11، پائیز.
12. جمشیدی، محمدحسین (1383)، مبانی و تاریخ اندیشه نظامی در جهان، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، دانشکده فرماندهی و ستاد، دوره عالی.
13. جمعی از نویسندگان، (1385)، جهاد و دفاع در اسلام: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نمایندگی ولی فقیه، پژوهشکده تحقیقات اسلامی
14. دری نوگورانی، حسین و عباس زاده، حسن و نقی زاده، یحیی. (1397)، طراحی راهبرد های دفاع اقتصادی برگرفته از رهنمودها و اسناد ابلاغی مقام معظم رهبری، فصلنامه مطالعات دفاعی استراتژیک شماره 76.
15. ربیعی، علی(1386) مطالعات امنیت ملی، تهران: وزارت خارجه
16. سجادی، عبدالقیوم(1380)، اصول سیاست خارجی در قرآن، علوم سیاسی، شماره 15
17. طباطبایی، سیدمحمد، (1363)، تفسیر المیزان، ترجمه ناصر مکارم شیرازی و سید محمدباقر وسوی همدانی، بنیاد فکری علامه طباطبایی و با همکاری مرکز نشر فرهنگی رجا
18. عبدالله خانی، علی،(1397)، نظریه های امنیت، تهران، مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر،
19. قیصری، نوراله (1393)، مکاتب امنیتی؛ نقدهای موجود و ضرورت طرح نگرشی نوین، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 44 ،ش 4 ،زمستان.
20. لک زایی، نجف (۱۳۹5)، امنیت ملی دولت اسلامی از منظر فقه شیعه، فصلنامه سیاست متعالیه،ش14.
21. مراد پیری، هادی، (۱۳۹۱)، روش شناسی و مؤلفه‌های اندیشه دفاعی حضرت امام خامنه ای (مد ظله العالی)، اولین همایش تبیین اندیشه‌های دفاعی امام خامنه ای (مد ظله العالی)، تهران.
22. مطهری، مرتضی(1387) مجموع آثار، قم: صدرا
23. مظلومان، رضا(1391)، مکتب دفاعی اجتماعی چیست، مجله حقوق مردم، شماره 28
24. هاشمیان فر، سیدعلی(1388)، امنیت در اسلام، تهران: دانشگاه دفاع ملی
25. و...