سرتیپ دوم پاسدار دکتر عباسعلی فرزندی و محمدحسین جمشیدیان

با همکاری حمید صادقی

مقدمه

موضوع این یادداشت بررسی اصل حکومت دینی در بعد سیاسی نظریه دفاعی امام خمینی(ره) است. این اصل یکی از مهمترین اصول نظریه دفاعی امام خمینی(ره) است و با یکی از ابتکارات اساسی ایشان در نظریه پردازی سیاسی یعنی نظریه ولایت فقیه نیز در ارتباط است.

مفهوم حکومت دینی

حکومتی که مرجعیت همه جانبه دینی خاصی را در عرصه حکومت و اداره جامعه پذیرفته است، حکومت دینی نام می‌گیرد. در این نظام دولت و نهادهای گوناگون آن خود را در برابر آموزه‌ها و تعالیم دین و مذهبی خاص متعهد می‌دانند و تلاش می‌کنند تا در تدابیر و تعلیمات و وضع قوانین و شیوه سلوک با مردم و نوع معیشت و تنظیم شکلهای روابط اجتماعی، دغدغه دین داشته باشند و در تمام شئون حکومتی از تعالیم دینی الهام گیرند و آنها را با دین هماهنگ سازند. بر اساس این تعریف حکومت دینی به دنبال تاسیس «جامعه دینی» است؛ یعنی می‌خواهد کلیه روابط اجتماعی را، اعم از فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، و نظامی بر اساس آموزه‌های دینی شکل دهد. (واعظی ، 28:1380)

حکومت دینی در اندیشه امام خمینی(ره)

امام معتقد است که نه تنها در اسلام حکومت وجود دارد، بلکه اسلام چیزی جز حکومت نیست و احکام شرعی، قوانینی است که یکی از شئون حکومت است.

از نظر امام حکومت ها به دو دسته تقسیم می شوند:

1. حکومت های محتوایی 2. حکومت های بالفعل.

ایشان حکومت های محتوایی را به دو دسته «الهی» و «شیطانی» تقسیم می کنند.

از نظر امام حکومت های شیطانی میل به وضع قوانین خود ساخته دارند و حکومت الهی مقید به قوانین خداوند است. (اختر شهر،9:1386)

حکومت دینی در بعد سیاسی نظریه دفاعی امام خمینی(ره)

  تا اینجا با مفهوم و معنای حکومت دینی به طورعام و ویژگی های این نوع حکومت به طورخاص در اندیشه امام خمینی(ره) آشنا شدید. با این حال اکنون زمان این است که با این اصل و جایگاه آن در این نظریه آشنا شد.

اصل حکومت دینی دارای مؤلفه نه شرقی نه غربی و شاخصه هایی همچون حکومت بر اساس آزادی و تعالی افراد، تکیه به توان داخلی در حکومت، تقویت رابطه با کشورهای غیر متعهد و... و همچنین مؤلفه وحدت و شاخصه وحدت شیعه و سنی، فتنه ستیزی و همچنین مؤلفه فرهنگ جهادی و شاخصه تقدم منافع عمومی بر منافع خصوصی، خودباوری و... می باشد.

مولفه نه شرقی و نه غربی

مولفه اول که در این بخش مورد بحث و بررسی قرار می گیرد، مولفه نه شرقی و نه غربی است. این مولفه یکی از مولفه های هویتی و تشخص بخش انقلاب اسلامی نیز می باشد. انقلاب اسلامی به عنوان عرصه نمود نظریه دفاعی انقلاب اسلامی با برخی ویژگی های رفتاری و شناختی تمایز می یابد که مولفه نه شرقی و نه غربی یکی از آنهاست.

امام خمینی(ره) در خصوص شعار نه شرقی و نه غربی چنین می فرمایند:

«..... ‏شما و همین طور همۀ دست اندرکاران صدیق نظام و تمامی افرادی که چون شما قلبشان‏‎ ‎‏برای اسلام و ایران می تپد را فرزندان اسلام و انقلاب می دانم. همه باید سعی کنیم تا روح‏‎ ‎‏وحدت و پاکی را بر محیط کارمان حاکم گردانیم، تا بتوانیم تمامی قدرتها و ابرقدرتها را‏‎ ‎‏به زانو درآوریم. باید تلاش کنیم زهد و قدس اسلام ناب محمدی را از زنگارهای‏‎ ‎‏تقدس مآبی و تحجرگرایی اسلام امریکایی جدا کرده و به مردم مستضعفمان نشان دهیم.‏‎ ‎‏ما اگر توانستیم نظامی بر پایه های نه شرقی نه غربی واقعی و اسلام پاک منزه از ریا و‏‎ ‎‏خدعه و فریب را معرفی نماییم، انقلاب پیروز شده است.» (صحیفه امام خمینی(ره)،ج21، 143:1389)

مولفه فرهنگ جهادی

مولفه بعدی که بایستی مورد بررسی قرار گیرد، مولفه فرهنگ جهادی است. اهمیت این مولفه در این نکته است که هر ایدئولوژی و جهان بینی متناسب با ویژگیهای مکتب خود، دست به طرح یک سری الگوهای رفتاری و فرهنگی در عرصه سیاست و مدیریت جامعه می زند.

امام خمینی(ره) نیز با بیانات زیر از فرزندان جهادی خود تشکر می کنند:

« فرزندان عزیز جهادی ام به تنها چیزی که باید فکر کنید به استواری پایه های اسلام‏‎ ‎‏ناب محمدی ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ است. اسلامی که غرب، و در رأس آن‏‎ ‎‏امریکای جهانخوار، و شرق و در رأس آن شوروی جنایتکار را به خاک مذلت خواهد‏‎ ‎‏نشاند. اسلامی که پرچمداران آن پابرهنگان و مظلومین و فقرای جهانند و دشمنان آن‏‎ ‎‏ملحدان و کافران و سرمایه داران و پول پرستانند. اسلامی که طرفداران واقعی آن همیشه‏‎ ‎‏از مال و قدرت بی بهره بوده اند؛ و دشمنان حقیقی آن زراندوزان حیله گر و قدرت مداران‏‎ ‎‏بازیگر و مقدس نمایان بی هنرند.» (صحیفه امام خمینی(ره)،ج21، 204:1389)

بنابراین فرهنگ جهادی یعنی عمل مبتنی بر ایمان به خدا و شوق به خدمت به جامعه و رفع نیاز فقرا و محرومین با هدف رضایت خدا و انجام تکلیف دینی و فراموش کردن جنبه های مادی مسئولیت و مدیریت.

مولفه وحدت

سومین مولفه در اصل جکومت دینی مولفه وحدت است. این مولفه به اتحاد و یکصدایی نیروهای سیاسی ، اقشار مختلف مردمی و مذاهب اسلامی اشاره دارد. وحدت بین مذاهب اسلامی، خمیرمایه و جوهره‌ی انسجام‌بخشی به جبهه‌ی اسلام ناب و شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی بوده و تنها نسخه‌ی شفابخش برای التیام دردهای پیکر زخم‌آلود امت اسلام در فضای غبارآلود کنونی است. در دیدگاه امام خمینی(ره) وحدت از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. سید احمد خمینی فرزند ایشان در این خصوص چنین نوشته اند:

«حضرت امام، در جوامع اسلامی وحدتی را پایدار و مقدس می دانست که بر محورهای خدشه ناپذیر استوار باشد و می فرمود: با وحدت اسلامی زیر تعالیم قرآن مجید با هم مجتمع باشیم. مهم این نیست که همه با هم در یک امر ی مجتمع باشید و متفرق نباشید. امر خدا به این است که همه با هم اعتصام به حبل الله کنید. انبیاء نیامده اند که مردم را در امور با هم مجتمع کنند انبیاء آمده اند که همه را در راه حق مجتمع کنند. اگر از من سوال کنند که از دیدگاه رهبر کبیر انقلاب اسلامی راز پیروزی ملت مسلمان بر دشمنانش چه بود همان پاسخی را می دهم که در اکثر پیامها و بیانات ایشان و در متن وصیت نامه آن حضرت بارها تاکید و سفارش شده است یعنی عمل کردن به امر الهی "واعتصموا بحبل الله جمعیا و لاتفرقوا". امام در همین رابطه می فرماید: اگر ما وفا کردیم به این امر خدا و عمل کردیم به امر خدا و با هم شدیم، همه قشرهایمان با هم شد، خارج و داخل، دانشجو و طلبه، شک نکنید که پیروز هستید .... کلید پیروزی دست خود ملت است ملت باید بفهمد که آن چیزی که او را پیروز کرد همین بود که همه با هم بودند و اعتصام بحبل الله بود. امام، وحدت را یک تکلیف الهی و وظیفه ای شرعی برای آحاد امت می دانست و در این میان مسئولیتی مضاعف برای علما و روشن فکران و روسا و حکام قائل بود و فصلی خاص از پیامهای عمومی ایشان به همین مهم اختصاص داشت.»(خمینی، 52:1373)

نتیجه گیری

حکومت دینی، از اصولی است که محل پیوند عقل و وحی و تلاقی مبنای عقلی و مبنای اعتقادی است. از یک سو ضرورت حکومت اصلی عقلی است. از سوی دیگر برپایی موازین دینی در جامعه نیز محتاج به یک ساختار حکومت دینی است. بنابراین اگرچه عقل به ضرورت حکومت حکم می دهد ولی از سوی دیگر دین به ضرورت دینی بودن حکومت منجر می شود. همجنین اصل حکومت دینی با سه مولفه مکمل یکدیگر شناخته می شود. عدم پذیرفتن نظم حاکم بر جهان دو قطبی چه در پیوندهای سیاسی و چه در جهت گیری ایدئولوژیک؛ مطرح نمودن دو مولفه وحدت تمامی مردم و اقشار در کنار یکدیگر در برابر جهت گیری طبقاتی حکومتهای دو قطب جهانی؛ و طرح نمودن فرهنگ جهادی مبتنی بر ارزشهای دینی در برابر فرهنگ مادی گری و سلسله مراتبی شرق و غرب.

منابع

1. امام خمینی(ره)،روح الله، صحیفه امام خمینی(ره) ، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1389.
2. امام خمینی(ره)،سید احمد، وحدت از دیدگاه امام خمینی ،حضور 1373 شماره 8
3. اخترشهر، علی، ویژگی های حکومت دینی در اندیشه امام، معارف،  خرداد ماه سال 1386 ، شماره 46
4. واعظی، احمد، حکومت اسلامی، قم، سامیر، 1380.