سرتیپ دوم پاسدار دکتر عباسعلی فرزندی و محمدحسین جمشیدیان

با همکاری حمید صادقی

مقدمه

 در بعد سیاسی نظریه دفاعی امام خمینی(ره)؛ دفاع فقط به مباحث مادی تقلیل نمی یابد و دفاع به دو ساحت مادی و معنوی و همه وجوه هستی آدمی و جهان مرتبط است. از این رو نمی توان دفاع را منحصر به مباحث نظامی نمود. حوزه اصلی دفاع در هستی شناسی قرار دارد.  از این رو دفاع با سعادت و شقاوت و نظام اعتقادی در آمیخته است. بر این مبنا بعد سیاسی و دفاع در سه سطح بنیادی تعریف می گردد.  سطح اساسی که در سطح بین الملل تعریف می شود با قدرت بیشتر به مفهوم نرم و مبحث ارزشی و هنجاری و تولید معنا ارتباط دارد.  مبنای اعتقاد و فطرت و اصول توحید،  حقیقت جوئی،  کمال طلبی در این عرصه مطرح هستند.  سطح بعدی سطح منطقه ای است که کنش مبنای امت محور داشته و قدرت نظامی و استراتژیک طوام با مبنای عقل و اصولی چون بصیرت، عدالت مطرحند.  در سطح بعدی که سطح داخلی است قدرت بر مبنای حاکمیت و اقتدار حقوقی به شکل حکومت دینی متبلور می شود.  عرصه مبنای مدنی الطبع بودن انسان و اصولی همانند مردم پایه بودن و حکومت دینی است.  بر این مبنا دفاع و بعد سیاسی در این نظریه از ارزش تا مدیریت،  از هنجار آفرینی تا قانون گذاری و از عاملیت نهاد روحانیت و ولی فقیه تا عاملیت شهروندان و مدیران و مسئولان نظام حکومت دینی گسترده می شود.

در خصوص نظریه باید به این مهم توجه داشت که نسبت دادن یک ویژگی یا یک عامل به یک سطح فقط جنبه نسبی دارد و مطلق نیست. برای مثال مبنای عقل یا اعتقاد به یک سطح محدود نمی شوند ولی عرصه کاربردشان در یک سطح نسبت به سطح دیگر افزایش یا کاهش می یابد. همین نکته در خصوص عاملیت ولی فقیه یا مردم نیز صادق است. ولی فقیه محدود به سطح بین الملل نمی شود بلکه در همه سطوح نقش دارد ولی در مقایسه با سایر عوامل در یک سطح نقش بیشتری دارد. عاملیت مردم و دولت نیز همین کونه است.

ویژگی ها

ویژگی های بعد سیاسی در دیدگاه امام خمینی(ره) از این قرار هستند:

•             سعادت محور بودن؛

•             توجه به دو بعد و دو ساحت اصلی انسان؛

•             در نظر گرفتن دنیا و آخرت انسان و تلاش در جهت تأمین هدف

•             عام و جهانشمول و انسانی بودن (فرازمانی و فرامکانی بودن)

•             عاری از فریب،  دروغ،  خدعه،  نیرنگ و سایر مظاهر شیطانی؛

•             رعایت مصالح دنیا و آخرت عموم انسانها؛

•             پرهیز از سلطه ناروا بر مردم؛

•             ابتناء بر قسط و عدل؛

•             نفی هرگونه ظلم و ستم و استبداد و استثمار و استعباد؛

•             اجرای حدود الهی در جامعه. 

هر کدام از این ویژگی ها به نوعی در یافته های پژوهش بروز یافته اند:

•             از جمله یافته هایی که با سعادت محور بودن ارتباط دارند می توان به کمال طلبی،  ارزش محوری،  تعالی فرهنگی و ترجیح عزت بر منفعت از سوی سیاستمداران اشاره کرد.

•             یافته های مرتبط با دوساحتی بودن انسان در مواردی چون مبارزه با تهاجم فرهنگی،  وحدت حوزه و دانشگاه و نخبه پروری ارائه شده است.

•             در نظر گرفتن دنیا و آخرت انسان و تلاش در جهت تامین هدف به یافته های ایجاد بستر رشد جامعه،  تخصص محوری و شایسته سالاری مربوط می گردد.

•             عام و جهان شمول و انسانی بودن هم در یافته هایی چون حقیقت جوئی،  مردم پایه بودن،  جمهوریت و حکومت بر اساس ازادی متبلور می شود.

•             ویژگی مرتبط با عاری بودن از فریب،  دروغ،  خدعه،  نیرنگ و سایر مظاهر شیطانی در یافته هایی همانند آموزش جریان شناسی نیروهای سیاسی،  تقویت قوه تحلیل نیروهای انقلابی و سیاسی،  فتنه ستیزی و پایبندی به پیمان ها اشکار می شود.

•             رعایت مصالح دنیا و آخرت عموم انسانها در یافته هایی مثل کارآمدی،  اثر بخشی،  حاکمیت الهی بیان می گردد.

•             پرهیز از سلطه ناروا بر مردم هم مرتبط است با یافته هایی مثل حکومت بر اساس آزادی و تعالی افراد،  حضور مردم در راهپیمائی ها،  تقویت پیوند ولی فقیه و مردم.

•             ابتناء بر قسط و عدل هم در یافته هایی همانند توزیع عادلانه امکانات،  فقر زدایی،  مبارزه با فشار اقتصادی دشمنان ظهور می یابد.

•             نفی هرگونه ظلم و ستم و استبداد و استثمار و استعباد هم با یافته هایی چون دشمن شناسی،  تلاش برای موازنه در سیاست جهانی،  مبارزه با قطب بندی بین المللی و تقویت روابط با کشورها و نیروهای مستقل جهانی مرتبط است.

•             اجرای حدود الهی در جامعه هم در یافته هایی مثل حکومت دینی،  تبعیت از ولایت فقیه،  تداوم ولایت نبوی در ولایت فقیه و اسلامی سازی حکومت متجلی شده است.

 البته توجه به این نکته ضروری است که رابطه تناظری میان یک یافته و یک ویژگی وجود ندارد و یک یافته می تواند به صورت همزمان با چندین ویژگی مرتبط باشد.  از سوی دیگر نیازی به گفتن نیست که ویژگی های بعد سیاسی نیز دارای خط و مرز قاطع نیستند و میان آنها نیز ضرورتا همپوشانی وجود دارد.

عوامل

عوامل و عناصر بعد سیاسی نظریه دفاعی نیز در دیدگاه امام خمینی(ره) از این قرارهستند:

1.            پیامبران و رسولان؛

2.            اولیا و امامان معصوم؛

3.            به تبع دو گروه اول،  عالمان و دانشمندان بیدار اسلام

4.            متعهدان به اسلام

 ناگفته پیداست که در دایره بحث این پژوهش جایی برای صحبت از نقش پیامبران و ائمه یعنی دو عامل اولی و حتی اصلی نیست؛ بنابراین دایره بحث انجام شده و یافته ها در دو سطح پائینی است.  مصداق سطح سوم در وهله اول ولی فقیه و سپس روحانیت می باشد.

 اما در خصوص سطح چهارم یا متعهدان به اسلام می توان از یک دوگانه متعدان نهادی یا حاکمیت و متعهدان شخصی یا مردم یاد کرد.  همچنین می توان متعهدان نهادی یا حاکمیت را از نقطه نظر حقوقی دو دسته متعهدان نهادی یا حاکمیتی رسمی-حقوقی یعنی نهاد دولت و نهادهای عام المنفعه عمومی-حاکمیتی مثل سپاه پاسداران و بسیج یاد کرد؛ بنابراین عوامل و عناصر مدنظر در پژوهش عبارت هستند از:

•             ولی فقیه و روحانیت

•             دولت

•             نهادهای عمومی

•             مردم

مبانی، اصول و مولفه های بعد سیاسی نظریه دفاعی امام خمینی(ره)

پاسخ به سوالات فوق که همزمان مهمترین موضوع این یادداشت و دربردارنده درونمایه اصلی متن حاضر می باشد، در بخش های زیر ارائه شده است. نکته اصلی در این پاسخ ها که همان مبانی،اصول، مولفه ها و شاخص های بعدسیاسی نظریه دفاعی امام خمینی(ره) می باشند، ذومراتب و چندوجهی بودن آن است.

این ذو مراتب بودن خود را در چند وجه نمایانگر می سازد: در وجه اول منابع،مراجع و مستندات این نظریه هم در وحی و هم در عقل، هم در گرایشات شهودی و وحیانی و هم در تجربیات انسانی  ریشه دارد. بنابراین جامع علم و دین، عقل و وحی است.

در وجه دوم بنابه ماهیت ذومراتب بودن مراجع نظریه، شمول و گستردگی آن نیز به همه وجوه هستی انسان مرتبط می شود و در عین توجه به جنبه های مادی و دنیایی، سطوح معنوی و معاد انسان را هم مورد توجه قرار می دهد. از این رو برای مثال مبانی نظریه هم به عقل توجه دارد، هم به اعتقادات و هم به ویژگی های فطرت انسان و از سوی دیگر مدنی الطبع بودن آدمی. این ویژگی ها در اصول و مولفه های نظریه نیز قابل احصاء می باشد.

             مبانی بعد سیاسی نظریه دفاعی امام خمینی(ره)

• فطرت
• مدنی الطبع بودن
• عقل
• اعتقاد

اصول بعد سیاسی نظریه دفاعی امام خمینی(ره)

• تخصص
• بصیرت
• حقیقت جوئی
• کمال طلبی
• حکومت دینی
• مردم پایه بودن
• توحید
• عدالت

مولفه های بعد سیاسی نظریه دفاعی امام خمینی(ره)

• فرهنگ جهادی
• وحدت
• نه شرقی نه غربی
• تقویت سرمایه اجتماعی
• نهاد سازی مردمی
• حاکمیت الهی
• دشمن شناسی
• عدالت سیاسی
• عدالت اقتصادی
• ارزش محوری
• عبودیت
• ولایت مداری
• تعالی فرهنگی
• تشخیص حق از باطل
• آمادگی روحی
• اثربخشی
• کارآمدی

نتیجه گیری

بعدسیاسی نظریه دفاعی امام خمینی(ره) به بررسی و شرح نظام فکری امام خمینی(ره) در چارچوب مفاهیم مرتبط با سیاست و دفاع می پردازد. این پژوهش حول محور مبانی چهارگانه عقل، اعتقاد، مدنی الطبع بودن انسان و فطرت بناشده است. این مبانی چهارگانه ریشه در دین، عقل و نظام های فکری انسان دارند و کاربست آنها که از طریق اصول هشت گانه این نظریه که دربردارنده مواردی چون: تخصص، بصیرت،عدالت،توحید و مردم پایه گی است، هم سبب آبادی دنیا و برقراری معاش و هم سبب تضمین ابعاد معنوی و آخرت انسان می شود. یک نظام فکری که انسان را در ساحت های گوناگون خویش مورد تربیت و پرورش قرار می دهد.

در انتها و در مقام جمع بندی می توان اذعان نمود که بعد سیاسی نظریه دفاعی امام خمینی(ره) در پی ارتقاء وجودی انسان چه در دنیا و چه در آخرت و چه در سطح مادی و چه در سطح معنوی است.  این مهم حاصل از بررسی ویژگی های بعد سیاسی و ارتباط ویژگی ها،  عوامل و عناصر با مبانی و اصول نظریه دفاعی است.