اندیشه دفاعی، اهمیت و ویژگی های آن

پس از اشاره به معنا، مفهوم، اهمیت و ویژگی‌های اندیشه در این قسمت به اندیشه دفاعی پرداخته می‌شود.

دفاع:

دفاع از ریشه دَفَعَ به معنی پس زدن، باز داشتن و وادار کردن است.(سیاح، ۱۳۶۵، ۴۱۴) همچنین در فرهنگ عمید (۱۳۶۲، ۵۰۱) دفاع به معنای از کسی حمایت کردن، بدی و آزار را از خود یا دیگری دور کردن، وطن و ناموس و حقوق خود را از دستبرد دشمن حفظ کردن است.

در تعریف اصطلاحی دفاع چنین آمده: تدابیری که برای مقاومت در مقابل حملات سیاسی، نظامی، اقتصادی، اجتماعی، روانی و یا فناوری توسط یک یا چند کشور موتلفه اتخاذ می‌شود و … همچنین به حفظ و حمایت از ارزشهایی نظیر زندگی، مالکیت، آزادی، هویت ملی و تمامیت ارضی در برابر تهدیدات گوناگون داخلی و خارجی و یا ساختاری دفاع تلقی می‌گردد.(نوروزی ،۱۳۸۵، ۳۴۴)

اندیشه دفاعی:

۱- در مقاله‌ای با عنوان روش شناسی و مؤلفه‌های اندیشه دفاعی حضرت امام خامنه ای ^{(مدظله العالی)} در تعریف اندیشه دفاعی از منظر رهبر معظم انقلاب اسلامی ^{(مد ظله العالی)} چنین آمده است: ایشان در بیانی دیگر می‌فرمایند: «تفکر و ذهنیتی که مجاهدان، رزمندگان و سازمانهای دفاعی، مبتنی بر مبانی اعتقادی و مذهبی، مبتنی بر تحولات محیطی و مبتنی بر تجارب و ذخایر تجربی دارا می‌باشند تا در حوزه‌ای که دفاع در آن تکلیف و مأموریت باشد حضور داشته و شرکت فعال نمایند و بر اساس آن تفکر بتوانند فلسفه دفاعیشان را بیان و اعلام، دستورات و قوانین دفاعیشان را تدوین و نهادینه و علوم و ابزارهای مورد نیازشان را تولید و به کارگیری نمایند اندیشه دفاعی گوییم» (مراد پیری؛ ۱۳۹۱؛ ۴۲)

۲- اندیشه دفاعی، تفکر و تأملی منسجم، دارای چارچوب نظری، اصولی و مستدل و با اهمیت در مورد امر یا رأی دفاعی است؛ که به گونه‌ای قاعده مند و توأم با انسجام درونی گفتمانی در اسلام ناب محمدی ^{(صلی الله علیه و آله و سلم)} به بررسی موضوع بقای مادی و معنوی جامعه می‌پردازد تا آن را در برابر خطرها و تهدیدهای سخت و نرم نظامی خارجی ایمن سازد و برای حصول به امنیت و تأمین منافع ملی به طرح‌ریزی و برنامه ریزی می‌پردازد.(فیروزآبادی، ۱۳۹۱، ۱۸۸)

۳- اندیشه دفاعی در تعریف عام به معنای هر گونه تفکر در باره امر دفاعی و در تعریف خاص به معنای هر گونه اندیشه منسجم، دارای چهارچوب نظری، اصولی و مستدل و با اهمیت در امور دفاعی است. منظور از امور دفاعی نیز اموری است که به گونه‌ای با موجودیت و بقای یک سرزمین و حفظ حاکمیت آن ارتباط دارد از این منظر اندیشه دفاعی ارتباط عمیقی با اندیشه سیاسی و اجتماعی اندیشمند دارد و در ذیل آنها قرار می‌گیرد (جمشیدی، ۱۳۸۳؛ ۲۹-۲۸)

۴- اندیشه دفاعی مجموعه رویکردهای اسلام {در حوزه دفاعی} می‌باشد یعنی مجموعه‌ای از جهان بینی توحیدی و ایدئولوژی که از آرا و تاملات فکری مفسران، عالمان و فقیهان دینی شکل می‌گیرد (مراد پیری؛ ۱۳۹۱؛ ۴۲)

۵- اندیشه دفاعی نوعی دور اندیشی، آینده نگری و روشن بینی عمیق است که در قالب طرح‌ها و برنامه‌های دقیق راهبردی موجب تأمین منافع ملی کشور در زمینه‌های مختلف در حال و آینده می‌شود (مراد پیری، ۱۳۹۱، ۴۴)

ویژگی اندیشه دفاعی:

مشاور عالی و دستیار ارشد فرمانده معظم کل قوا در امور نظامی در رابطه با ویژگی‌های اندیشه دفاعی امام خامنه ای ^{(مدظله العالی)} چنین بیان می‌کند:

اندیشه‌های دفاعی امام خامنه‌ای ^{(مدظله العالی)} مبتنی بر قرآن، عترت و تجارب تاریخی صدر اسلام، تاریخ منطقه و تاریخ ایران است که همراه با عشق به جهاد و شهادت و آگاهی‌بخشی و الهام‌بخشی به ملت‌های جهان اسلام می‌باشد. تاکید ایشان بر قدرت درون‌زا، وحدت‌ملی، مشارکت عمومی، آینده‌نگری و برآورد تهدیدات پیش رو و همچنین تلفیق قدرت نرم و قدرت سخت و پشتوانه‌سازی قدرت دفاعی با فعال‌سازی مؤلفه‌های قدرت‌ملی است.(رحیم صفوی، ۱۳۹۳)

در رابطه با هدف از اندیشه دفاعی، در کشور جمهوری اسلامی آمده است: (اندیشه دفاعی در جمهوری اسلامی ایران به دنبال حفاظت و تأمین توانمندی‌ها و قابلیت‌های حاکمیتی است؛ بر این اساس، اندیشه دفاعی باید مبنا و بنیاد نقشه راه نظامی را شکل داده و سمت و سوی آن را نیز مشخص نماید) (فیروزآبادی؛ ۱۳۹۱؛ ۱۶)

بنا بر آنچه که در تعریف اندیشه دفاعی بیان شد (اهمیت اندیشه دفاعی به قدری زیاد است که هرچه بین اندیشمندان دفاعی یک کشور یا سازمان و بین مبانی، مؤلفه ها و دستاوردهای اندیشه دفاعی، وحدت، هماهنگی و یکپارچگی بیشتر باشد، موفقیت و پیروزی در دفاع بیشتر خواهد بود) (خودسیانی و …، ۱۳۹۳؛ ۲۱۱)

کارکردهای اندیشه دفاعی:

اندیشه‌های دفاعی دستاوردهای بسیار ارزشمندی دارد و در اصل هدایت گر اصلی ایدئولوژی و علم نظامی است که بر اساس آن سیاست دفاعی یک کشور شکل می‌گیرد. از منظر بسیاری از اندیشمندان نظامی، سیاست دفاعی، تدابیر، رهنمودها و خط مشی‌های تدوین شده برای تأمین اهداف ملی است. لذا همین تدابیر و خط مشی‌ها نشأت گرفته از اندیشه دفاعی آن جامعه برای مقابله با تهدیدات خواهد بود.

در یک جمع بندی، کارکردهای اندیشه دفاعی را می‌توان به سه دسته تقسیم نمود:

الف) دستاوردهای اولیه اندیشه دفاعی، شامل ایدئولوژی، فلسفه و علم دفاعی است.

ب) دستاوردهای ثانویه که در اصل حوزه کاربردی اندیشه دفاعی را مشخص می‌کند شامل حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نظامی خواهد بود.

ج) دستاوردهای نهایی اندیشه دفاعی، شامل سیاست دفاعی یک کشور خواهد بود که ساختار و سازمان دفاعی کشور، راهبردهای دفاعی، تسلیحاتی، بودجه‌ای و نوع روابط با قدرت نظامی، سیاسی و … را بیان می‌کند (مرادپیری، ۱۳۹۱، ۴۶)

و در نهایت می‌توان گفت: (اندیشه دفاعی را باید بتوان در قالب سیاست، دکترین و راهبردهای دفاعی و در قالب فرهنگ، ساختار، سازمان، نظامات، قوانین، فناوری و اصول رزم متجلی و به منصه ظهور رساند) (مقیسه، ۱۳۹۱، ۳)

منابع و مراجع:

۱- جمشیدی (۱۳۸۳)، محمد حسین، مبانی و تاریخ اندیشه اسلامی در جهان، تهران، چاپ اول، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

۲- خودسیانی (۱۳۹۳)، مصطفی و همکاران، الگوی آمادگی دفاعی و رزمی در اندیشه فرماندهی معظم کل قوا حضرت امام خامنه ای ^{(مدظله العالی)}، (مقاله پذیرفته شده در دومین همایش تبیین اندیشه‌های دفاعی امام خامنه ای ^{(مدظله العالی)}، تهران، جلد اول

۳- رحیم صفوی (۱۳۹۳)، سید یحیی، دومین همایش تبیین اندیشه‌های دفاعی امام خامنه‌ای ^{(مدظله العالی)}، خبرگزاری مهر، ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۳

۳- سیاح (۱۳۶۵)، احمد، فرهنگ بزرگ جامع نوین، عربی به فارسی، تهران، چاپ دهم

۴- عمید (۱۳۶۲)، حسن، فرهنگ فارسی، تهران، امیر کبیر

۵- فیروزآبادی (۱۳۹۱)، سید حسن، برداشتی از اندیشه دفاعی حضرت امام خامنه ای ^{(مدظله العالی)} در حاکمیت ج. ا. ا، تهران، انتشارات دانشگاه عالی دفاع ملی

۶- مرادپیری (۱۳۹۱)، هادی، روش شناسی و مؤلفه‌های اندیشه دفاعی حضرت امام خامنه ای ^{(مدظله العالی)}، (مقاله پذیرفته شده در اولین همایش تبیین اندیشه‌های دفاعی امام خامنه ای ^{(مدظله العالی)}، تهران

۷- مقیسه (۱۳۹۱)، رضا و همکاران، اندیشه دفاعی فرماندهی معظم کل قوا حضرت امام خامنه ای ^{(مدظله العالی)}، (مقاله پذیرفته شده در همایش دفاع ملی و دفاع همه جانبه، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی

۸- نوروزی (۱۳۸۵)، محمد تقی، فرهنگ دفاعی- امنیتی، تهران، انتشارات سنا، چاپ اول