اندیشه امنیتی، اهمیت و ویژگی های آن

پس از بحث و بررسی در رابطه با مفهوم، اهمیت و تعاریف اندیشه دفاعی، به اصطلاح اندیشه امنیتی اشاره می‌شود

امنیت:

امنیت در لغت:

امنیت در لغت به معنای در امان بودن، بی بیمی، آسایش و بی هراسی است.(معین، ۱۳۷۵، ۱/۳۵۴). همچنین در لغت از ریشه امن به معنای در امان بودن و مصون بودن از هرگونه تعرض و در آرامش و آسودگی بودن است (قریشی، ۱۳۵۲: ۱/۱۲۳). ریشه لغوی واژه امنیت از ثلاثی مجرد «امن» و با مشتقاتی مانند، «ایمان» و «ایمنی» است که به‌مفهوم اطمینان و آرامش در برابر خوف و فقدان خوف، دلهره و نگرانی تعریف شده است که شامل دو بعد ایجابی و سلبی می‌شود (اخوان کاظمی، ۱۳۸۵: ۱۲-۳۹).

امنیت در اصطلاح:

اصطلاحاً در بعد عینی، فقدان تهدیدات نسبت به ارزشها، منافع و اهداف، و در بعد ذهنی، فقدان ترس از اینکه بنیان‌های ملی (ارزشها، منافع و اهداف) مورد هجوم (فیزیکی و غیر فیزیکی) واقع بشوند (نوروزی، ۱۳۸۵، ۱۴۰)

در اصطلاح امنیت عبارت است از توانایی کشور در دفع تهدیدات خارجی علیه حیات سیاسی یا منافع ملی خود (لطفی مرزناکی، ۱۳۹۴، ۱۵)

امنیت به معنی حراست از یک فرد، جامعه، ملت و یک کشور در برابر تهدیدهای خارجی است و نقطه مقابل «تهدید» به شمار می‌رود، هر کشوری که بتواند تهدیدهای بالقوه و بالفعل را از میان بردارد، به آسایش و امنیت رسیده است و در اصطلاح سیاسی و حقوقی به صورت امنیت فردی، امنیت اجتماعی، امنیت ملی و بین المللی به کار برده می‌شود

در نهایت می‌توان امنیت را مصونیت فرد، گروه و ملت از تعرض و تجاوز به حقوق مشروع دانست که این مصونیت و ایمنی در دو حوزه مادی و معنوی است.

اندیشه امنیتی

در منابع و ماخذ بررسی شده تعریفی از اندیشه امنیتی ذکر نشده، اما با توجه به تعریف اندیشه و امنیت می‌توان اندیشه امنیتی را چنین تعریف کرد:

۱- اندیشه امنیتی در تعریف عام به معنای هرگونه تفکر در باره امور امنیتی و در تعریف خاص به معنای هرگونه اندیشه منسجم، دارای چارچوب نظری، اصولی، مستدل و با اهمیت در امور امنیتی است

۲- تفکر و تاملی منسجم، دارای چارچوب نظری، اصولی و مستدل و با اهمیت در مورد امور امنیتی است؛ که به گونه‌ای قاعده مند و توام با انسجام به بررسی موضوع بقای مادی و معنوی جامعه می‌پردازد تا آن را در برابر خطرها و تهدیدهای سخت و نرم نظامی ایمن سازد

- ویژگی‌های امنیت

ویژگی‌های امنیت به شرح زیر است:

الف- امنیت جامع است؛ یعنی هر حوزه‌ای را که برای اداره امور جامعه ضروری است، دربر‌می‌گیرد.

ب- امنیت تجزیه ناپذیر است؛ یعنی فقدان امنیت در هر بعد از ابعاد متصور‌‌ه‌ی آن، به کل امنیت صدمه می‌زند. باید دانست که مفهوم «خودی- دیگری» مهمترین پایه درباره‌ی معانی امنیت است. در سطح کلان امنیت ملی، این امر بسیار حائز اهمیت و حیاتی است. «خودی» کسی است که به اهداف ثابت امنیت ملی (شامل ۵ مقوله: تمامیت ارضی- رفاه و آسایش و تأمین اجتماعی- حیثیت بین‌المللی- حفظ و افزایش قدرت فیزیکی- استقلال و خودکفایی) معتقد است. «دیگری» خود دو قسم است: یکی درونی (که در استراتژی امنیت داخلی اثر می‌گذارد.) و دیگری بیرونی (که به استراتژی امنیت ملی مربوط است). «حفظ نظامی» که تعبیر دیگری از امنیت ملی است، همبستگی و همسویی کامل با مشروعیت نظام دارد. نقش ولایت و امامت در تئوری اسلام به ویژه در اینجا برای پیوند بین اعضا و گروه خودی‌ها نقش بارزی است و تعبیر «نظاماً للامه» یعنی همین.

پ- امنیت ذاتی است؛ ذاتی به معنای عدم نیاز به علت و دلیل و گریز. لذا امنیت یعنی مصونیت و نیاز به مصونیت و عامل مصونیت و مدافع مصونیت.

ت- محدودیت امنیت به عدالت؛ که مقدم بر همه امور است محدود می‌باشد در اسلام این محدوده شامل احکام الهی، رعایت حق و قسط و مسئولیت متقابل حاکم و ملت و انصاف و شفقت بر خلق و مانند این‌هاست.

ث- ضریب همبستگی امنیت با سایر شئون حیات اجتماعی و فردی انسان، تابع سطوح امنیت است نه بالعکس؛ تقدم امنیت به عنوان یک نعمت مجهول‌القدر بر سایر نعمتها، امری غیر قابل تردید است.

ج- امنیت پدید‌ه‌ای ادراکی و احساسی است؛ در شناخت آن باید به «ناامنی» توجه کرد. ادراک عمدتاً خصلت نظری و انتزاعی و ذهنی دارد. این جنبه از ادراک را «درک مفهومی» می‌نامند. جنبه‌ی حسی و عینی ادارک، همان احساس است. در افراد مختلف به طور طبیعی احساس‌ها متنوع است و به لحاظ اینکه در انواع روابط اجتماعی تا چه اندازه منتفع یا متضرر می‌شوند، این احساس طیفی از احساس ناامنی شدید (متضررترین افراد) تا احساس امنیت زیاد (منتفع‌ترین افراد) را تشکیل می‌دهد. مهمترین وضعیت‌های اجتماعی که افراد به طور نسبتاً پایدار در آن قرار دارند و به تعامل می‌پردازند، عبارتند از: محیط خانوادگی، محیط کار و محیط اجتماعی

چ- سایر: نسبی است، ذهنی است، تفاوت بین تعاریف و تغییر اولویتها وجود دارد، تأثیرپذیری از برداشت نخبگان دارد، حاصل جمع جبری صفر دارد، از بازیگران غیر دولتی تاثیر می‌پذیرد.(اسلامی، ۱۳۸۹: ۱۴۷)

سطوح اندیشه امنیتی:

همانگونه که ذکر شد اندیشه امنیتی تفکر و تاملی منسجم، دارای چارچوب نظری، اصولی و مستدل و با اهمیت در مورد امور امنیتی است. حال این تفکر و تامل منسجم می‌تواند در سطوح مختلفی مورد توجه قرار گیرد، که از آنها به عنوان سطوح اندیشه امنیتی نام برده می‌شود

اندیشه امنیتی دارای سطوح مختلفی است که به توضیح برخی از آنها پرداخته می‌شود:

۱- امنیت فردی:

حالتی که به موجب آن هر کسی فارغ از بیم تهدید به جان، مال، شرف و آبروی خود و یا از دست دادن آنها زندگی کند (نوروزی ،۱۳۸۵: ۱۴۳)

امنیت فردی وضعیت مطلوبی است که انسان در آن ضمن اطمینان از عدم تعرض به حقوق فردی خود، زمینه‌ای را فراهم می بیند تا با بهبود آنها، بهره مندی از امنیت فردی را به نفع خود افزایش دهد (علی زاده و …، ۱۳۹۰: ۲۵۷)

۲- امنیت داخلی:

حالتی که به موجب آن، جامعه‌ای فارغ از فشارها و نابسامانی‌های داخلی است و در آن تفوّق، نظم و یکپارچگی توام با تشکّلهای مردمی در جهت تامین ارزشهای بنیادی، رفاه اجتماعی و امنیت به چشم می‌خورد. تامین امنیت داخلی از جمله مسئولیت‌های نمایندگان و عوامل دولت در کلیه رده‌ها بوده و با اجرای قوانین، مقررات و حفظ نظم در اجتماع همراه است (نوروزی ،۱۳۸۵: ۱۴۳)

۳- امنیت ملی:

امنیت ملی تعبری است که معمولاً در مقابل امنیت دسته جمعی در سطح جهانی به کار می‌رود و مفهوم آن عبارت از امکان تعقیب آزادانه و مستقلانه هدف‌های ملی و فقدان خطر جدی برای منافع اساسی و حیاتی یک کشور است (عمید زنجانی، ۱۳۸۴: ۳۱)

مفهوم اصلی امنیت ملی برای بسیاری از کشورها حاکی از نیاز به حفظ استقلال و تمامیت ارضی، حفظ شیوه زندگی ملی و جلوگیری از مداخله بیگانگان در امور داخلی کشورها است. پس امنیت ملی یک کشور در درجه اول به معنای تامین شرایطی است که کشور را از تعرض دیگران به استقلال سیاسی، ارزشهای فرهنگی و رفاه اقتصادی دور نگه دارد. برطرف کردن عوامل ترس و نا امنی چه داخلی و چه خارجی از اساسی‌ترین هدف‌های یک کشور است (روشندل، ۱۳۷۴: ۱۸)

۴- امنیت منطقه‌ای:

مجموعه تمام تصورات و تعبیرات از امنیت ملی که اعضای یک سیستم منطقه‌ای در زمانی خاص آن را به کار می‌برند امنیت منطقه‌ای نام دارد (نوروزی، ۱۳۸۵: ۱۴۴)

۵- امنیت بین المللی:

حالتی که در آن قدرت‌ها در حالت تعادل و بدون دست یازی به قلمرو یکدیگر به سر ببرند و وضع موجود به خطر نیفتد. هرگاه یکی از قدرت‌ها از محدوده خود پا فراتر گذارد از لحاظ قدرت یا قدرت‌های مخالف، امنیت بین المللی به خطر افتاده است. امنیت بین الملل دلالت بر آن دارد که امنیت یک کشور با امنیت سایر دولت‌ها و دست کم با امنیت یک دولت دیگر پیوند نزدیکی دارد (همان، ۱۴۱)

امنیت بین‌الملل مجموعه‌ای از تدابیر و اقدامات دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی، همچون سازمان ملل متحد است که برای اطمینان از بقا و امنیت متقابل صورت می‌گیرد. این اقدامات شامل اقدام نظامی و موافقت نامه‌های دیپلماتیک همانند معاهدات و قراردادها می‌باشند. امنیت ملی و بین‌المللی همواره با یکدیگر در ارتباط هستند. امنیت بین‌الملل، امنیت ملی یا امنیت دولت در عرصه جهانی محسوب می‌شود.

در نهایت می‌توان بیان داشت که امنیت در لغت از ریشه امن به معنای در امان بودن و در اصطلاح به مصونیت فرد، گروه و ملت از تعرض و تجاوز به حقوق مشروع می‌باشد. امنیت دارای ویژگی‌هایی همچون ۱- جامع بودن ۲- محدود بودن به عدالت ۳- ادراکی و احساسی بودن و … است.

اندیشه امنیتی تفکر و تاملی منسجم، دارای چارچوب نظری، اصولی و مستدل و با اهمیت در مورد امور امنیتی است؛ که به بررسی موضوع بقای مادی و معنوی جامعه می‌پردازد و در سطوح مختلفی مورد بررسی قرار می‌گیرد که عبارتند از: ۱- امنیت فردی ۲- امنیت داخلی ۳- امنیت ملی ۴- امنیت منطقه‌ای ۵- امنیت بین المللی

منابع و مراجع:

قرآن کریم

۱- اخوان کاظمی (۱۳۸۵)، پ، امنیت و ابعاد آن در قرآن، مطالعات اسلامی

۲- اسلامی، علی رضا (۱۳۸۹)؛ نظریه امنیت امام خمینی (ره) با رویکرد امنیت ملی، رساله دکتری، دانشگاه عالی دفاع ملی، دانشکده امنیت ملی

۳- روشندل، جلیل (۱۳۷۴)، امنیت ملی و نظام بین المللی، تهران، سمت

۴- عمید زنجانی، عباسعلی (۱۳۷۵)، مبانی اندیشه اسلام، سازمان انتشارات پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران

۵- علی زاده، عبد الرضا و … (۱۳۹۰)، حق امنیت فردی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی (حقوق -مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی): زمستان ۱۳۹۰, دوره ۴۱, شماره ۴; از صفحه ۲۵۷ تا صفحه ۲۷۲.

۶- قریشی، علی اکبر (۱۳۵۲)؛ قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه،

۷- لطفی مرزناکی، رحمان (۱۳۹۴)، دفاع هوشمند در اندیشه امام خامنه ای (مد ظله العالی)، تهران، انتشارات آوای سبحان

۸- معین (۱۳۷۵)، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر، چاپ نهم

۹- نوروزی (۱۳۸۵)، محمد تقی، فرهنگ دفاعی- امنیتی، تهران، انتشارات سنا، چاپ اول