اندیشه امنیتی و ابعاد آن

پس از بحث و بررسی در رابطه با مفهوم اندیشه امنیتی، ویژگیها و سطوح آن به ابعاد اندیشه امنیتی پرداخته می شود

ابعاد اندیشه امنیتی:

همانگونه که در خصوص اندیشه امنیتی بیان شد، اندیشه امنیتی عبارت از: تفکر و تاملی منسجم، دارای چارچوب نظری، اصولی و مستدل و با اهمیت در مورد امور امنیتی است؛ که به گونه ای قاعده مند و توام با انسجام به بررسی موضوع بقای مادی و معنوی جامعه می پردازد تا آن را در برابر خطرها و تهدیدهای سخت و نرم ایمن سازد. حال این تفکر و تامل منسجم باید در ابعاد مختلفی مورد توجه قرار گیرد، که از آنها به عنوان ابعاد اندیشه امنیتی نام برده می شود. برخی از ابعاد اندیشه امنیتی عبارتند از:

امنیت اجتماعی:

امنیت اجتماعی توانایی جامعه برای حفظ هویت، منافع و ویژگی‌های اساسی خود در برابر شرایط متحول و تهدیدات و نیز توانایی ارتقای وضعیت اجتماعی به سمت ارزشها و آرمانهای جامعه است». (فرشاد گهر، ۱۳۸۱، ۲۱/۷۳)

مصون بودن و حالت فراغت عموم افراد یک جامعه از تهدیدات یا اقدام خلاف قانون شخص، گروه و یا دولت (نوروزی، ۱۳۸۵: ۱۴۰)

امنیت فرهنگی:

امنیت فرهنگی به مفهوم آن است که جامعه از تمهیدات و قابلیت های لازم برای رفع تهدیدات فرهنگی واجتماعی برخوردار بوده و خوف تفسیر ماهوی ارزش ها به حداقل برسد و مردم مطمئن باشند که دولت از مواریث فرهنگی آنها که نسل به نسل تا به امروز به آنان منتقل شده است، پاسداری می نماید (علی بخشی، ۱۳۸۹: ۱۹). همچنین مصونیت یک فرد، گروه و ملت از تعرض و تجاوز به حقوق فرهنگی اش، یعنی اینکه یک فرد، گروه یا ملت از تعارض و تجاوز به ارزش های نهادینه شده اش مصونیت داشته باشد به عبارت واضحتر، هرگاه فرد، گروه یا ملتی از تعارض و تجاوز به اعتقادات دینی، عرفها، قوانین، شخصیت و هویتش مصون باشد صاحب امنیت فرهنگی است (جهان بزرگی، ۱۳۸۸: ۱۲۴)

امنیت انسانی:

امنیت انسانی دور بودن از همه تهدیدهایی است که بقای انسان، زندگی روزمره و شخصیت او را به مخاطره می‌اندازد. تهدیدهایی از قبیل تخریب محیط زیست، نقض حقوق بشر، جرایم سازمان‌یافته، قاچاق مواد مخدر و تلاش مستمر برای مبارزه با این تهدیدها جزئی از فرآیند امنیت انسانی است (نظری و…، ۱۳۸۹: ۲۵)

امنیت انسانی به محافظت مردم از خطرات جدّی مربوط می‌شود که زندگی را تهدید می‌کنند؛ صرف‌نظر از اینکه این تهدیدها در فعالیت‌های بشری یا حوادث طبیعی ریشه داشته باشد؛ اعم از اینکه در داخل یا خارج دولت نهفته بوده و مستقیم و بدون واسطه یا ساختاری باشند.

امنیت انسانی به معنای حفاظت از هسته حیاتی زندگی همه انسان‌ها در برابر تهدیدهای شایع و حاد است؛ به گونه‌ای که با رضایت و کرامت انسانی سازگار باشد.
امنیت انسانی آزادی از نیاز، آزادی از ترس و احترام به کرامت انسانی برای مشارکت در فعالیت اجتماعی است. هدف امنیت انسانی محافظت از هسته حیاتی همه افراد بشر در مقابل تهدیدهای شایع است. امنیت انسانی هر فرد سال‌های امید به زندگی بدون واقع شدن در وضعیت فقر تعمیم یافته است.
امنیت انسانی به معنای حفاظت افراد و اجتماعات از جنگ و دیگر اشکال خشونت است. این تعریف‌ها را می‌توان به دو دستهِ مضیق و موسع تقسیم کرد. در تعریف‌های مضیق بر تهدیدهای سنتی امنیت مانند خشونت و منازعات تأکید می‌شود؛ اما تعریف‌های موسع، آزادی از ترس و نیاز و تهدیدهایی مانند فقر و محیط زیست را دربرمی‌گیرد.(نک، دهقانی فیروز آبادی و …، ۱۳۹۳: ۸۲-۷۲)

امنیت سیاسی:

امنیت سیاسی به معنای وجود دستگاه سیاسی است که در آن مردم آزادانه و بدون ترس و وحشت بتوانند مواضع سیاسی و باورهای خود را در چارچوب قوانین موجود بیان کنند. در حقیقت بین امنیت سیاسی و میزان استبدادی بودن رژیم‌های سیاسی، رابطه‌ای معکوس وجود دارد. رابطه امنیت سیاسی و استبداد، هر چه استبداد کاهش یابد، امنیت سیاسی افزایش می یابد.

در تعریف دیگری امنیت سیاسی چنین تعریف شده است: «موجودیت کشور و ملت، وحدت، انسجام و آشتی ملی و تعامل سازنده بین گروه‌ها و نخبگان سیاسی».

در خصوص امنیت سیاسی تعاریف مختلفی شده است از جمله:

۱) امنیت سیاسی عبارت است از حدود آزادی فرد در صحنه سیاست و فقدان فشار سیاسی.

۲) امنیت سیاسی آن است که در حدود قانون بتوان آزادی عمل داشته و در اعمال خود، محکوم و تابع اراده متغیر، نامشخص و خودسر فرد دیگری نباشیم.

۳) امنیت وضعی است که در آن انسان، منقاد خواسته‌های خودکامانه و بی‌پایان دولت نباشد (اسلامی، ۱۳۸۹: ۱۸۷)

امنیت قضائی (حقوقی):

در بند ۱۴ اصل ۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، دولت را موظف به تامین حقوق همه‌جانبه افراد از زن و مرد و ایجاد امنیت قضائی عادلانه برای همه و تساوی عموم در برابر قانون اساسی نموده است.

به باور کامبیز نوروزی، امنیت قضایی عبارت است از کیفیت مناسب عملکرد دادگاه‌ها در به کار بستن ضمانت‌های اجرایی قانون، به ترتیبی که شهروندان را قبل از نقض قوانین وتعهدات‌شان، از آن عمل باز دارد.(نوروزی، ۱۳۷۹: ۳)
آیت الله شریعتمدار جزایری اعتماد شهروندان به قوه قضاییه توانمند و سالم و احترام و التزام به قانون و تساوی تمام افراد جامعه در برابر قانون را، امنیت قضایی می داند. (شریعتمدار جزایری، ۱۳۷۹: ۲۶) ایشان با بیان لزوم جهت گیری عادلانه سیستم قضایی، به برخی از قواعد شکلی مورد نیاز برای برقراری امنیت قضایی اشاره می کند (نک، همان، ۲۶-۷)

امنیت اطلاعاتی:

فرایند شناسایی اطلاعات مهم و تحلیل عملکرد نیروهای خودی حاضر در عملیات نظامی و سایر فعالیت ها جهت ۱- شناسایی آن دسته از عملکردهایی که از طریق سیستم های اطلاعاتی دشمن مشاهده می شوند. ۲- تعیین شاخص هایی که سیستم جاسوسی دشمن ممکن است به دست آورند و از آن طریق به اطلاعات مهم و مفیدی دسترسی پیدا نمایند. ۳- انتخاب و انجام اقداماتی که تا حد قابل قبولی آسیب پذیری های اقدامات و عملیات نیروهای خود در مقابل دشمن را کاهش دهد (نوروزی، ۱۳۸۵: ۱۴۱)

ابعاد امنیت از دیدگاه مقام معظم رهبری ^{(مد ظله العالی)}

در رویکردهای مختلف به امنینت، معمولاً امنیت را با نگاه نظامی و انتظامی مورد بحث و بررسی قرار داده اند. مقام معظم رهبری ^{(مد ظله العالی)} امنیت را در ابعاد و زوایای مختلف زندگی فردی و اجتماعی مورد توجه قرار داده و با یک نگاه جامع به همه دست اندرکارانی که به نحوی با حوزه های امنیتی ارتباط دارند تاکید نموده اند. در اندیشه ایشان ابعاد امنیت عبارتند از:

الف) امنیت نظامی و انتظامی

«امنیت هم انواعی دارد یکی از آنها امنیت نظامی و انتظامی است که شما ملاحظه می کنید در بعضی از مناطق عالم، از لحاظ نظامی و انتظامی نا امنی هست، این، بخشی از مقوله امنیت است، امنیت سیاسی و اقتصادی و فکری و عقیدتی هم داریم» (۱۰/ ۶/ ۱۳۷۸)

ب) امنیت روانی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و...

باید امنیت همه جانبه مورد توجه باشد، امنیت اجتماعی، امنیت اقتصادی، امنیت فرهنگی، امنیت آبرویی. مردم در نظام جمهوری اسلامی باید احساس کنند که جان، مال، فرزندان، ناموس، فکر، عقیده، سرمایه گذاری و فعالیت اقتصادیشان برخوردار از امنیت است (۲۸/ ۰۲/ ۱۳۸۰)

ارزش امنیت:

در قرآن کریم و سخنان مقام معظم رهبری ^{(مد ظله العالی)} در رابطه با ارزش امنیت مطالبی به شرح زیر بیان شده:

۱- تامین امنیت در مسیر بندگی و عبادت خداوند است (سوره قریش، آیه ۴، قرائتی، ۱۳۸۳: ۱۲/۶۰۰)

۲- امنیت راه دعوت به عبادت خداوند است (همان)

۳- برخورداری از امنیت و توان رزمی از نعمت های مهم است (سوره انفال، آیه ۲۶، همان: ۴/۳۰۴)

۴- امنیت سبب بهبود، رونق و رشد اقتصادی می شود (سوره قصص، آیه ۵۷، همان: ۹/۷۷)

۵- امنیت سبب پیشرفت رشد علمی، شکوفایی اقتصاد و سازندگی کشور می شود (امام خامنه ای ^{(مد ظله العالی)،} دیدار با مسئولین و کارکنان قوه قضاییه، ۰۵/ ۰۴/ ۱۳۹۲)

۶- امنیت یکی از ارکان اصلی پیشرفت و سبب قوام و سربلندی کشور است (امام خامنه ای ^{(مد ظله العالی)} بیانات در دانشگاه علوم انتظامی، ۲۹/۰۶/ ۱۳۹۰) و....

در نهایت می توان بیان داشت که اندیشه امنیتی عبارت از: تفکر منسجم در مورد امور امنیتی است؛ حال این تفکر و تامل منسجم باید در ابعاد مختلفی چون: ۱- امنیت اجتماعی ۲- امنیت فرهنگی ۳- امنیت سیاسی ۴- امنیت قضایی ۵- امنیت اطلاعاتی ۶- امنیت انسانی و … مورد توجه قرار گیرند

منابع و مراجع:

قرآن کریم

۱- اسلامی، علی رضا (۱۳۸۹)؛ نظریه امنیت امام خمینی (ره) با رویکرد امنیت ملی، رساله دکتری، دانشگاه عالی دفاع ملی، دانشکده امنیت ملی

۲- جزایری شریعتمدار، سید نور الدین (۱۳۷۹) «امنیت در فقه سیاسی شیعه»، علوم سیاسی، سال سوم، شماره نهم، تابستان ۱۳۷۹،

۳- جهان بزرگی، احمد (۱۳۸۸)، امنیت در نظام سیاسی اسلام، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

۴- دهقانی فیروز آبادی، سید جلال الدین و بهنام سرخیل (۱۳۹۳)، رفتارهای حمایت‌گرانه و امنیت انسانی؛ با تأکید بر رویکرد اسلامی، دوره ۳، شماره ۲، تابستان ۱۳۹۳، صفحه ۶۹-۱۰۰

۵- علی بخشی، ابراهیم (۱۳۸۹)؛ الگوی طرح ریزی راهبرد نظامی و مدیریت امنیت ملی، تهران، انتشارات دافوس

۶- - فرشاد گهر، ناصر (۱۳۸۱). "سیاست خارجی آمریکا پس از ۱۱ سپتامبر".تهران: فصلنامه مطالعات منطقه‌ای، جلد ۲۱. ص ۷۳

۷- قرائتی، محسن (۱۳۸۳)، تفسیر نور، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، تهران، چاپ یازدهم

۸- نوروزی، کامبیز، (۱۳۷۹) «امنیت قضایی در جمهوری اسلامی ایران»، (گزارش پژوهش) تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، ۱۳۷۹،

۹- نظری، علی اشرف و بهاره سازمند (۱۳۸۹)، توسعه و امنیت انسانی: امنیت انسانی به عنوان محور توسعه، دو فصل نامه پژوهش سیاست، سال دوازدهم، شماره ۲۸
۱۰- نوروزی، محمد تقی (۱۳۸۵)، فرهنگ دفاعی- امنیتی، تهران، انتشارات سنا، چاپ اول