« مقوم های تحقق دفاع؛(۸) اعتماد به نفس و خودباوری (راهبردها و راهکارها)»

اعتماد به نفس و خودباوری به عنوان یکی از مهم ترین توصیه ها و دستورات دین اسلام و آموزه های قرآن، اندیشمندان و صاحبنظران دینی و به ویژه امامین انقلاب اسلامی از جایگاه بسیار مهم و ویژه ای برخوردار است.

از لحاظ عقلانی، سیر تاریخی و تجربه بشری می توان گفت افراد و جوامعی که دارای اعتماد به نفس و خودباوری هستند، می توانند در مسیر رشد، پیشرفت و تعالی حرکت کنند.

در همین راستا باید گفت که اعتماد به نفس؛ از بزرگترین نعمت های الهی، عامل ترفیع انسان، زمینه ساز استقلال و وابسته نشدن به دیگران و… است. به همین سبب راهبردها و راهکارهای تحقق اعتماد به نفس و خودباوری بررسی می شود.

1. توکل به خداوند متعال

توکل به خداوند متعال یکی از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق اعتماد به نفس است.

خداوند متعال در سوره فاطر، آیه ۱۰ می فرمایند: «مَنْ کانَ یُرِیدُ الْعِزَّه فَلِلَّهِ الْعِزَّه جمیعاً: هر کس خواهان عزّت است، پس عزّت، همه از آن اوست.

همچنین خداوند متعال در سوره طلاق، آیه ۳ می فرمایند: وَمَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ: و هر کس بر خدا توکل کند، او برایش کافی است.

حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) نیز در رابطه با توکل به خداوند متعال به عنوان یکی از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق اعتماد به نفس و خودباوری می فرمایند:

«… ارتباط خود را با خدای متعال تقویت کنید. دلهای جوان و نورانی شما آماده‌ی ارتباط با خداست. این ارتباط در سخت‌ترین میدانها به شما نیرو میدهد. توکل به خدا، اعتماد به خدا و احساس رابطه‌ی با خداوند متعال، در انسان عزت میآفریند، به او اعتماد به نفس میدهد و به او شجاعت میبخشد .»(۸۵/۹/۴)

2. بهره گیری از قرآن مجید

از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق اعتماد به نفس و کسب عزت می توان به بهره گیری از قرآن مجید اشاره کرد. خداوند متعال در سوره زخرف، آیه ۲ می فرمایند: «تَنْزِیلُ الْکِتابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ؛ این کتابی است که از سوی خداوند عزیز و حکیم نازل شده است.» در همین راستا می توان گفت از آنجا که خداوند متعال منشأ عزت و عظمت است، قرآن کریم نیز که کلام و سخن خداوند متعال است، در بردارنده عوامل و زمینه های کسب، تقویت، تضمین و تثبیت عزت و اعتماد به نفس است. خداوند متعال در آیه ۴۳ و ۴۴ سوره زخرف می‌فرماید:

«فَاسْتَمْسِکْ بِالَّذِی أُوحِیَ إِلَیْکَ إِنَّکَ عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ»؛ پس به قرآنی که تو را وحی می‌شود تمسّک کن که البته تو به راه راست (و طریق حق) هستی. و قرآن برای تو و (مؤمنان) قومت شرف و نام بلندی است، و البته شما امت را باز می‌پرسند (که با قرآن چه کردید؟)

3. توسل به پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (علیهم السلام)

توسل و بهره گیری از پیامبر اکرم (ص) از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق اعتماد به نفس و کسب عزت محسوب می شود.

خداوند متعال در آیه ۴ سوره علق می فرمایند: «وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ»؛ و تو [ای محمد (ص)] اخلاق عظیم و برجسته‌ای داری.

همچنین خداوند متعال در آیه ۵۹ سوره نساء در رابطه با پیروی از پیامبر (ص) و ائمه معصومین (علیهم اسلام) می فرمایند:

یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فِی شَیْ‌ءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِنْ کُنْتُمْ تُ ۆ ْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِیلاً:

ای کسانی که ایمان آورده‌اید! خدا را اطاعت کنید و از رسول و اولی الامر خود (جانشینان پیامبر) اطاعت کنید. پس اگر درباره چیزی نزاع کردید آن را به حکم خدا و پیامبر ارجاع دهید، اگر به خدا و قیامت ایمان دارید. این (رجوع به قرآن و سنّت برای حلّ اختلاف) بهتر و پایانش نیکوتراست.

علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، در رابطه با آیه فوق چنین بیان می کنند:

ای کسانی که ایمان آورده اید، خدا را اطاعت کنید و رسول و کارداران خود را که خدا و رسول علامت و معیار ولایت آنان را تعیین کرده، فرمان برید) چون تنها خدا حق حاکمیت دارد و باید از او اطاعت کرد، اطاعت کردن ازغیر خدا مخالفت با خدا و احکام او و برگزیدن معبودهائی غیر خدا شرک به خدامی باشد و پیامبر (ص) نیز ابلاغ رسالت الهی را به عهده دارد تا جامعه ای توحیدی بر اساس احسان و رفع همه نزاعها بنا کند، مسلماً چنین اهدافی تنها بااطاعت از خدا و رسول او محقق می شود، اما اولی الامر اطاعت ازآنها در ادامه اطاعت خدا و رسول خداست، لکن اولی الامر، بهره ای از وحی ندارند و کار آنان تنها صادر نمودن آرائی است که آن را صحیح می دانند و آنها را از قرآن و سنت اخذ می نمایند که اطاعت از آنها در آراء و اقوالشان بر مردم واجب است، اما آنهااختیاری در تشریع شرایع و یا نسخ آن ندارند، لکن امتیاز آنها بر سایرین این است که حکم خداو رسول یعنی کتاب و سنت به آنان سپرده شده و چون آیه دروجوب اطاعت مطلق است، فهمیده می شود که شرط عصمت، در اولی الامر هم وجود دارد و اولی الامر افراد معینی هستند که مانند رسولخدا (ص) دارای عصمت می باشند، (فان تنازعتم فی شی ء فردوه الی الله و الرسول ان کنتم تؤمنون بالله و الیوم الاخر ذلک خیر و احسن تاویلا): (و اگر در امری اختلاف نمودید، برای حل آن به خدا و رسول مراجعه کنید، اگر به خدا و روز جزا ایمان دارید، این برایتان بهتر و سرانجامش نیکوتر است)،دلالت آیه بر اینکه اولی الامرحکمشان نمی تواند مخالف احکام الهی باشد یا آنها را نسخ کند و یا حکم جدیدبیاورند، واضح است، بلکه آنها فقط بر طریق خدا و رسول حکم می کنند و حکم خدا و رسول هم حکم حق است و واجب است مؤمنان به آن ملتزم باشند، (مااتیکم الرسول فخذوه وما نهاکم عنه فانتهوا)، (هر چه رسول به شما می دهد، اخذ کنیدو هر چه شما را از نهی می کند از آن بپرهیزید). بعضی مفسرین پنداشته اند عصمت در اولی الامر شرط نیست و لذا اولی الامر صاحب اختیار هر جامعه ای است که اگر احکام او مطابق شریعت باشد، اطاعت از او واجب است و اگر حکم او مخالف شریعت باشد به موجب حدیث (لا طاعه لمخلوق فی معصیته الخالق)، (در نافرمانی خالق بر مخلوق اطاعت واجب نیست)،افراد جامعه باید با او مخالف کنند و حکم او را نپذیرند، اما حق آنست که چون اطاعت در آیه مطلق آمده و نه مقید و همچنین بایک فعل، اطاعت از (رسول و اولی الامر) بر مردم واجب شده، لذا محقق می شود که در اولی الامر هم عصمت شرط لازم است و در چنین حالتی اطاعت از او در همه احکام واجب می باشد و لذا بر خلاف نظر بعضی مفسران اولی الامر شامل اصحاب حل و عقدیا خلفاء یا علماء و یا حکام و امراء (که حتی افراد مانند حجاج بن یوسف هم جزء آنهاست) و سایر غیر معصومین نمی شود، بلکه به موجب حدیث (انی تارک فیکم الثقلین، ان تمسکتم بهما لن تضلوا بعدی: کتاب الله و عترتی اهل بیتی) این افراد دارای عصمت بوده و پیامبر خود، آنهارامعرفی نموده است. و شرط (ان کنتم تؤمنون بالله …) برای تشدید و تأکید حکم و اشاره به این مطلب است که مخالفت با آنها از فساد در مرحله ایمان به خدا و رسول نشأت می گیرد ودر واقع از کفر خفی و پوشیده آنها حکایت می کند و این عین نفاق است. و مسلماً بر گرداندن حکمی که در آن تنازع دارید به خدا و رسول او بهتراست و یا اطاعت از خدا و رسول و اولی الامر بهتر است و کلمه تأویل در اینجابه معنای مصلحت واقعی است که حکم مورد بحث از آن نشأت می گیرد و سپس عمل بر آن مترتب می شود.

4. تعامل با مؤمنان

از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق اعتماد به نفس و کسب عزت می توان به تعامل با مؤمنان اشاره کرد

خداوند متعال در سوره منافقون، آیه ۸ می فرمایند: «… وَلِلَّهِ العِزَّةُ وَلِرَسولِهِ وَلِلمُؤمِنینَ وَلکِنَّ المُنافِقینَ لا یَعلَمون»؛ عزت مخصوص خدا و رسول او و مؤمنان است؛ ولی منافقان نمی‌دانند!

5. اعتقاد به مهدویت و انتظار

اعتقاد به مهدویت و انتظار از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق اعتماد به نفس و خودباوری محسوب می شود. حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند:

«… جامعه‌یی که به مهدویت معتقد است، قوت قلب پیدا میکند. این قوت قلب برای ملت‌ها خیلی مهم است.... یکی از برکات اعتقاد به مهدویت این است که انسان احساس اطمینان میکند؛ احساس قوت قلب میکند؛ احساس قدرت میکند. و ملت ما بحمداللَّه این‌گونه است .»(۸۴/۶/۲۹)

6. استقلال و خودباوری

در اندیشه حضرت امام خمینی (ره) استقلال و خودباوری از مهم ترین راهکارها و راهبردهای اعتماد به نفس و خودباوری محسوب می شود. ایشان در این رابطه فرموده اند:

‏‏ «شما مسلمانانِ پایبند به ارزشهای اسلامی می بینید که جدایی و انقطاع‏ ‎ ‎ ‏از شرق و غرب برکات خود را دارد نشان می دهد؛ و مغزهای متفکر‏ ‎ ‎ ‏بومی به کار افتاده و به سوی خودکفایی پیشروی می کند.» (صحیفه امام، ج ۲۱، ص ۴۴۱)

7. احیای روحیه فرهنگ و هویت اسلامی – ایرانی

احیای روحیه فرهنگ و هویت اسلامی – ایرانی از مهم ترین راهکارها و راهبردهای اعتماد به نفس و خودباوری محسوب می شود. حضرت امام خمینی (ره) در این رابطه می فرمایند:

«بر فرهنگ اسلام تکیه زنید، با غرب و غرب زدگی مبارزه نمایید. روی پای خودتان بایستید و هویت خویش را دریابید. (صحیفه امام، ج ۱۳، ص ۲۱۱)

حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) نیز در این رابطه می فرمایند:

«بعد از پیروزی انقلاب اسلامی … به مقوله‌ی هویت ملی… اهتمام ورزیده شد، برکاتی بر این کار مترتب شد که این برکات به‌هیچ وجه ممکن نبود در این کشور به‌وجود بیاید. این نوآوریها، این پیشرفتهای علمی، این جسارتِ وارد شدن در عرصه‌های نوِ علمی و تحقیقی - که امروز در کشور ما خوشبختانه مشاهده میشود - به خاطر همین اعتماد به نفسی است که از احیاء هویت ملی پیدا شده است؛ این را انقلاب به‌وجود آورد .»(۸۳/۲/۲۸)

در یک جمع بندی کلی می توان گفت اعتماد به نفس و خودباوری از مهم ترین ضرورت های تمامی افراد جامعه و به ویژه ملت ایران اسلامی است. توکل به خداوند متعال، بهره گیری از قرآن مجید، توسل و بهره گیری از پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (علیهم السلام)، تعامل با مؤمنان، اعتقاد به مهدویت و انتظار، استقلال و خودباوری، احیای روحیه فرهنگ و هویت اسلامی – ایرانی و… از مهم ترین راهبردها و راهکارهای تحقق اعتماد به نفس و کسب عزت می توان به اشاره کرد.

از آنجا که اعتماد به نفس و خودباوری نقش بسزایی در تحقق آرمان ها، اهداف و… انقلاب اسلامی و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران ایفا می کند و همچنین با توجه به اینکه این موضوع مهم و راهبردی، نقش مؤثری در خنثی و نقش بر آب کردن نقشه های دشمن دارد، به همین سبب بر صاحبان اندیشه است تا با تبیین و تشریح همه جانبه ابعادی موضوع، زمینه تحقق آن را هموار کنند.

اهم منابع و مأخذ

1. قرآن
2. نهج البلاغه
3. صحیفه امام (ره)
4. بیانات و رهنمودهای حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی)
5. جاویدی، مجتبی، «اعتماد به نفس ملی»، ضرورت، راهکار، آثار و چالش ها در مسیر پیشرفت کشور از نگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی)
6. شجاعی، محمد صادق، توکل به خدا راهی به سوی حرمت خود و سلامت روان، قم، مرکز انتشارات موسسه امام خمینی، ۱۳۸۳
7. مستجاب‌الدعواتی، سیدعلی و علی عمادی توکل و اعتماد به نفس از دیدگاه آموزه‌های دینی و روانشناسی، اصفهان: ۱۳۹۴
8. http://farsi.khamenei.ir
9. https://hawzah.net
10. http://www.imam-khomeini.ir
11. و... ‌‌‌‌