تشریح اصل وحدت در اندیشه دفاعی - ‌امنیتی از منظر قرآن کریم؛(۲۱)

سرتیپ دوم پاسدار دکتر عباسعلی فرزندی و حسین فرجی آهق

‌‌‌‌‌‌‌‌‌با همکاری آقای حمید صادقی

مقدمه

‌‌‌‌‌‌قرآن کریم همه افراد را به وحدت و یگانگی و انسجام دعوت کرده و از اختلاف و تفرقه بر حذر داشته است. وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُوا؛ و همگی به ریسمان خدا (قرآن، اسلام، و هر گونه وسیله وحدت) چنگ بزنید و پراکنده نشوید.

چیستیِ وحدت

وحدت و انسجام بین امت اسلامی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این موضوع بنیادی و مهم در کتاب آسمانی قرآن و سنت پیامبر (ص) و معصومان (ع) به طور جدی مورد توجه قرار گرفته است. وحدت در لغت به معنای یگانگی، یکپارچگی و یکی شدن است. امیرمؤمنان علی (ع) تکامل مادی و معنوی امت اسلامی را در انسجام و اتحاد اسلامی می دانستند. امام خمینی (ره) نیز وحدت را عامل قدرت و تفرقه را موجب سستی پایه دیانت تلقی کرده و وحدت جهان اسلام برای حضرت امام آرمانی بزرگ تلقی می شد. از نگاه رهبری وحدت چنان اهمیتی دارد که آن را به عنوان مسئله ای استراتژیک معرفی می نماید و همواره علما، روشنفکران، برجستگان سیاسی و آحاد امت اسلامی را به وحدت ذیل دستورات و آموزه های قرآن کریم و ارادت و محبت به پیامبر اسلام دعوت کرده اند. (حکیمی: ۱۳۶۰، ۵۲)‌

در تعلیمات اسلامی عواملی به عنوان عوامل وحدت ذکر شده است که عبارتند از:

۱. ایمان به خداوند و اطاعت. قرآن کریم می فرماید: ای کسانی که ایمان آورده اید. اطاعت کنید خدا و پیامبر و أولِی الأمْر را و هرگاه در چیزی نزاع داشتید، آن را به خدا و پیامبر واگذارید (و از آنها داوری بطلبید)؛ اگر به خدا و قیامت اعتقاد و ایمان دارید. یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِی الأَمْرِ مِنکُمْ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللّهِ وَالرَّسُولِ إِن کُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ ذَلِکَ خَیْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلا

۲. توجه به مشترکات. قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ تَعَالَوْاْ إِلَی کَلَمَةٍ سَوَاء بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللّهَ؛ بگو ای اهل کتاب! بیایید به سوی سخنی که میان ما و شما یکسان است؛ که جز خداوند یگانه را نپرستیم...

۳. حضور در مسجد و جماعت. قرآن کریم می فرماید: وَأَقِیمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّکَاةَ وَارْکَعُواْ مَعَ الرَّاکِعِینَ؛ و نماز را به پا دارید؛ و زکات را بپردازید، و همراه رکوع کنندگان رکوع کنید.

حضور در نماز جماعت (با آداب، ارکان و اهمیتی که برای آن ذکر شده) در جهت تقویت وحدت، انسجام و هماهنگی مسلمان است.

۴. رعایت دستورات اسلامی. عیادت کردن از بیماران، تشییع جنازه، دستگیری از مستمندان، هدیه دادن، سلام کردن به مردم، قرض الحسنه، صله رحم و خدمت به مردم و… همه برای حفظ وحدت و انسجام مسلمانها است.

اجزای اصل وحدت

وحدت و همبستگی میان مسلمانان، از مسائل بسیار مهم و اساسی است که کلام خدا و سنت نبوی، بر آن تأکید فراوان نموده‌اند. وحدت و همبستگی، ضرورتی فطری، عقلی، شرعی، سیاسی و اجتماعی است که از مهم‌ترین عوامل حفظ و بقای اجتماع انسانی است و بشر نه تنها برای بقای حیات جمعی، بلکه برای برخورداری از یک زندگی مطلوب، چاره‌ای جز پذیرش آن ندارد.

ازجمله مبانی اندیشه دفاعی‌امنیتی، مبنای جامعه شناسی است. یکی از اصول مهم این مبنا، اصل وحدت است. این اصل برگرفته از مؤلفه هایی است که عبارتند از:

۱- ولایت‌مداری. ولایت پذیری، اطاعت و مسئولیت پذیری توأم با شناخت و محبت نسبت به اولیای الهی و جانشینان ایشان است که تضمین کننده سعادت فردی و اجتماعی انسان در دنیا و آخرت می‌باشد (مطهری :۱۳۶۴، ۲۸)

۲- مصلحت‌سنجی. واژه مصلحت که از جمله مفاهیم فقه سیاسی است، نقش حائز اهمیتی در حوزه اندیشه اسلامی دارد و از مهمترین ارکان و مبانی تصمیم‌گیری حاکم در ابعاد گوناگون جامعه بشری است. با شکل گیری انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره)، ایشان بُعد تازه‌ای به این مفهوم مهم بخشیدند و آن را از حوزه فقه و فقاهت به عرصه سیاست و اجتماع وارد کردند. (مجتهدزاده: ۱۳۸۷، ۴۷)

مؤلفه های مذکور برآمده از شاخص هایی است که این شاخص ها عبارت است از:

۱- الگوپذیری. خداوند از طریق بیان احوال اقوام گذشته-اعم از نیکان و بدان آنها، -می‏خواهد مردم هر زمانی از آن پند و عبرت گرفته، رفتار نیکان امم سابقه را اسوه و الگوی خویش قرار دهند و از رفتار ناشایست افراد و گروه‌های ناصالح پند و عبرت گرفته و در نتیجه به سعادت واقعی در دنیا و آخرت نایل شوند. در آیه ۲۶ از سوره نساء چنین آمده است: خدا می‏خواهد راه سعادت را برای شما بیان کند و شما را به آداب و به اخلاق ستوده آنان که پیش از شما بودند (یعنی پیغمبران و نیکان امم سابقه) راهبر گردد و بر شما ببخشاید و خدا به احوال خلق دانا و به حقایق امور آگاه است.

۲- رفتار الهی. به طور کلی، انسان به دو طریق شخصیت خود را به جهان پیرامونش بروز می دهد: یکی گفتار و دیگری رفتار. در مورد رفتار نیکو و الهی، امام حسن مجتبی (علیه السلام) چنین می فرمایند: با مردم به گونه ای رفتار کن که دوست داری با تو آن گونه رفتار کنند. (دیلمی، ۱۴۰۸ ق، ۵۹)

جمع بندی و نتیجه گیری

برای دستیابی به اصل وحدت از منظر قرآن کریم، در گام اول شاخص‌ها مورد توجه قرار گرفته است.

در گام بعد مؤلفه‌های مرتبط نگارش شده است که این مؤلفه‌ها متِّخذ از شاخص‌ها می‌باشد. در نهایت، اصل وحدت برآمده از مؤلفه های مذکور مورد تدقیق قرار گرفته است.

ولایت‌مداری و مصلحت‌سنجی از اصلی‌ترین مؤلفه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های اصل وحدت بوده و همچنین الگوپذیری، رفتار الهی، رهبری الهی، شایسته‌سالاری و دفاع از حقوق انسان‌ها از شاخص های این اصل بنیادین است.

در مورد اصل وحدت باید توجه داشت: آنچه از مجموع مفاهیم قرآنی، بیانات و سیره پیامبر و امامان معصوم (علیهم السلام) فهمیده می شود، این است که همواره حفظ نظام اسلامی و مصالح عمومی بر منافع شخصی و گروهی مقدم بوده است و ایشان از هر اقدامی که تفرقه و شکاف میان جماعت اسلامی را به دنبال داشته باشد، احتراز می کرده اند.

منابع و مأخذ

1. قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند
2. مطهری، مرتضی (۱۳۶۴). امامت و رهبری. تهران: انتشارات صدرا
3. مجتهدزاده، پیروز (۱۳۸۷). دموکراسی و هویت ایرانی. (چاپ دوم)، تهران: نشر کویر
4. دیلمی، حسن بن محمد (۱۴۰۸ ق)، أعلام الدین فی صفات المؤمنین، قم، مؤسسة آل البیت
5. حکیمی‌، محمدرضا (۱۳۶۰)، مشعل اتحا‌د، تهران‌: انجا‌م کتا‌ب‌ ‌‌