کتاب ابزارها و روش های برنامه ریزی علم و فناوری، (آینده پژوهی، آینده نگاری، علم سنجی و نگاشت ها) به قلم مازیار کرمعلی و بهرام اکبری در معاونت پژوهش دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی به چاپ رسید.

امروزه با مهندسی مجدد فرایند برنامه ریزی و تغییر نگرش اساسی در خصوص مراحل انجام کار برنامه ریزی، در نظر گرفتن شرایط کنونی جامعه جهانی و تأثیر تغییر و تحولات علمی و فناوری بر بروز مسائل جدید، پرداختن به ابزارها و روش های نوین برنامه ریزی و تغییر چهارچوب های برنامه ریزی با رویکرد بلند مدت را اجتناب ناپذیر ساخته است.

بسیاری از حوادث و رویدادهای آینده قابل پیش بینی و انقیاد هستند. دخالت انسان در این روند، موجبات تغییر و تحولات مطلوب را ایجاد خواهد کرد، اما در اغلب موارد اشتغال به زمان حال و تلاش در جهت رفع مشکلات موجود، مانع از آن می شود که مدیران و تصمیم گیرندگان به آینده بیندیشند. باید توجه داشت که حضور عاملانه در روند تحولات آینده، کاهش تهدیدات و افزایش فرصت ها و گزینه ها، نیازمند رویکردی آینده پژوهانه است که امکان کنش گری در رخدادهای آینده را فراهم می سازد.

روش های مطالعه آینده عموماً به محقق کمک می کند تا درک درست تری از آینده های محتمل متصور شود و از این گذار بتواند تصمیمات بهتری را در راستای حصول آینده مطلوب در زمان حال اخذ کند. در دنیایی که آکنده از عدم قطعیت هاست، روش های آینده پژوهی به دنبال به حداقل رساندن عدم اطمینان ها هستند تا از این طریق تا جایی که ممکن است از رمز و راز آینده گره بگشاید و توان بشر را در انتخاب آینده های دلخواه به حداکثر برساند.

این پرسش که چه چیزی یک تصمیم خوب را می سازد، امری جزئی و کم اهمیت نیست. پس از اتخاذ یک تصمیم، شرایط تغییر می کنند و هرگز نمی توان پی برد که اگر تصمیم اتخاذ شده متفاوت بود، چه اتفاقی می افتاد. کیفیت تصمیم را نمی توان با ارجاع به نتیجه سنجیده و اندازه گیری کرد، بلکه براساس چگونگی رسیدن به آن، یعنی ابتکار، آگاهی و چابکی تصمیم گیر قبل از اتخاذ تصمیم، مشخص می شود.

رویای دانستن و شناختن آینده، رویای بزرگی است که تلاش بسیاری از آدمیان را در طول تاریخ معطوف به خود کرده است. آینده در هر لحظه ای در حال ساخته شدن است و هیچ گاه از زمان نمی ایستد جز آنگاه که زمان از حرکت بازایستد. این تلاش ها، گاه در قالب جادوگر پیشگوی قبیله، ظاهر می گشته است، گاه در ستاره شناسان پیشگوی و گاه در جام جهان بین جمشیدی، اما علم و شناخت علمی، کودک ماجراجویی بود که به هر حوزه ای، هر رویایی و هر تلاشی سرک می کشید و به دنبال پیوند میان شناخت علمی و رویای شناخت آینده بود که حوزه دانشی جدیدی سربرآورد. حوزه ای که اگرچه نسبت به بسیاری دیگر از حوزه ها دیر ظهور بود، اما بسیار فراگیر بود.

آینده پژوهی واژه عامی بود که غالباً وجه اشتراک بسیاری از این دست شناخت های علمی آینده فرض می شد. آینده پژوهی مشتمل بر مجموعه تلاش های سیستماتیکی است که با استفاده از تجزیه و تحلیل منابع، الگوها و عوامل تغییر و یا ثبات، به تجسم آینده های بالقوه و برنامه ریزی برای آنها می پردازد. مطالعه آینده ها یا آینده پژوهی، دارای دو رویکرد اساسی و مهم آینده نگری و آینده نگاری است.

آینده پژوه به هنگام آینده نگری با تلاش برای شناسایی سیگنال ها و حتی رمزگشایی آنها در پی یافتن و پی بردن به امور آتی است و به منظور جلوگیری از عدم قطعیت های آینده از آینده نگری بهره می برد. آینده نگاری اشاره به شکل دادن و ایجاد و نگاشت آینده دارد. البته باید یادآور شد که این دو مفهوم اصلی آینده پژوهی حتماً باید در کنار هم وجود داشته باشند و مکمل یکدیگرند.

کتاب ابزارها و روش های برنامه ریزی علم و فناوری، (آینده پژوهی، آینده نگاری، علم سنجی و نگاشت ها)، نوشته مازیار کرمعلی، بهرام اکبری (معاونت پژوهش)، و توسط دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی بچاپ رسید. جهت مطالعه نسخه دیجیتال این کتاب می‌توانید به سایت طاقچه یا کتابراه مراجعه کنید.

‌‌‌‌‌‌