نقش برجسته و غیر قابل انکارِ ایران در روند صلح افغانستان

پس از توافقنامۀ صلح آمریکا و طالبان، شرایط امنیتی افغانستان رو به وخامت گذاشته است. آزادی بیش از ۵۰۰۰ نفر از زندانیان طالبان از زندان‌هایِ دولت افغانستان، شرایط جنگی کشور را به نفع طالبان تغییر داده است. طی ماه‌های اخیر که از امضای موافقت‌نامه صلح طالبان و آمریکا می‌گذرد، برخلاف انتظارات و تصورات افکار عمومی، میزان حملات طالبان نسبت به گذشته نه تنها کاهش نداشته بلکه هم به لحاظ کمی و هم به لحاظ کیفی دامنۀ حملات و میزان تلفات ناشی از حملات طالبان با افزایش روبرو است. حملات شبانۀ طالبان به مراکز ولایات و هجوم به مواضع نیروهای دولتی و ارتش افغانستان و تصرفِ حاشیۀ شهرها و ولایات، منجر به تشدید فضای ناامنی و گسترش ناآرامی‌ها در افغانستان شده است. علاوه بر فضایِ ناامن حاکم بر افغانستان، شرایط سیاسی داخلی افغانستان نیز از بی‌ثباتی رنج می‌برد. اختلاف آرا و تفاوت رویکردی میان رهبران جریان‌های سیاسی و رقابت‌های منفی در داخل دولت سبب واگرایی نیروهای سیاسی و اجتماعی در داخل افغانستان شده است.

اختلاف منافع بازیگران ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی عامل دیگری شده تا روندهای سیاسی مرتبط با افغانستان پایداری خود را از دست بدهند. مواضع ترامپ در خصوص خروج نیروهای نظامی آمریکا از افغانستان و اختلاف میان کاخ سفید و پنتاگون دربارۀ نحوه خروجِ نظامی از افغانستان نیز مزید بر علت شده و به آشفتگی بیشتر داخلی در افغانستان دامن زده است. فعالیت محتاطانۀ سایر کشورهایی که نیروهایشان در قالب نیروهای ناتو به همراه نیروهای آمریکایی در افغانستان حضور دارند، تأثیر چندانی در ایجاد ثبات و آرامش در افغانستان نداشته است و اوضاع داخلی این کشور روز به روز به وخامت می‌گذارد. طالبان بعد از امضای موافقت‌نامۀ صلح با خلیل‌زاد، سطح تماس‌های دیپلماتیک خود را افزایش داده و تلاش می‌کند با رایزنی‌های مستمر سیاسی چهرۀ جدیدی از خود به نمایش بگذارد. حضور رهبران طالبان در رسانه‌ها، مصاحبه با خبرگزاری‌های خارجی، فعالیت مستمر در فضای مجازی و اعلام مواضع رسمی توسط سخنگوی دفتر سیاسی طالبان در دوحه آن‌هم به طور مستمر، بخشی از فعالیت‌های رسانه‌ای این گروه برای ارائه چهره‌ای متفاوت از طالبان در افکارِ عمومی بین‌المللی محسوب می‌شود. به موازات فعالیت‌های رسانه‌ای، فعالیت‌های میدانی طالبان طی ماه‌های اخیر نیز به طور چشمگیری افزایش داشته است. رهبران طالبان ضمن پایبندی و تعهد به مفاد توافقنامۀ صلح با آمریکا، طی هشت ماه گذشته از حمله به اهداف آمریکایی خودداری کردند به طوری که طبق آمار و ارقام ارائه‌شده میزان تلفات نیروهای نظامی آمریکایی در افغانستان به طور چشمگیری کاهش داشته و تقریباً به صفر رسیده است به طوری که از زمان لشکرکشی آمریکا به افغانستان، ثبت چنین آماری بی سابقه بوده، با این حال حجم حملات طالبان به نیروهای افغان به طور تصاعدی افزایش داشته و میزان تلفات نیروهای نظامی و نیروهای غیرنظامیان افغان از زمان امضای موافقت‌نامه با آمریکا رکورد جدید ثبت کرده است.

به موازات تشدید ناامنی‌ها و گسترش بی‌ثباتی در افغانستان، گفت‌و‌گوهای بین الافغانی پس از چند مرحله وقفه، بالاخره در شهریور گذشته (سال ۱۳۹۹) و با حضور و سخنرانی مقامات ارشد خارجی برخی کشورهای اروپایی و آسیایی و وزیر خارجه آمریکا در دوحه قطر مجدداً آغاز شد. کارشناسان امور افغانستان از بدو شروع گفت‌و‌گوهای بین الافغانی پیش‌بینی می‌کردند که عمر گفت‌و‌گوها فقط تا زمان انتخابات آمریکا پایدار باشد، اما کمتر کسی پیش‌بینی می‌کرد که این گفت‌و‌گوها در همان دور اول به بن‌بست برسد. عدم انعطاف طالبان در مذاکرات و خطوط قرمز دولت افغانستان در طول مذاکرات، سبب شد تا تلاش‌های خلیل‌زاد بسیار زودتر از آنچه تصور می‌کرد، به بن‌بست برخورد کند و شرایط برای وی به سختی رقم بخورد. خلیل‌زاد که از ابتدای روند دوحه درصدد بود با مدیریت شرایط و به کارگیری سیاست حذف و برجسته‌سازی بازیگران، صلح را در افغانستان به ارمغان بیاورد، در این مرحله به دیوار محکم برخورد کرده است. یکی از اقدامات مهم خلیل‌زاد در روند مذاکرات دوحه، کنار گذاشتن دولت افغانستان از روند مذاکرات دوحه بود. این اقدام خلیل‌زاد که با نارضایتی دولت افغانستان همراه بود، عاملی شده تا دولت افغانستان در این مرحله از مذاکرات درصدد بازسازی و احیای خود و ایفای نقش مستقل در روند صلح باشد. دولت افغانستان که بعد از برگزاری انتخابات کم فروغ ریاست جمهوری، دچار بحران مشروعیت شده بود و دودستگی و انشقاق نیروهای سیاسی به اعتبار و حیثیت بین‌المللی آن آسیب‌زده بود، اکنون در تلاش است با شکل‌دهی به گفت‌و‌گوهای منطقه‌ای و جلب حمایت کشورهای همسایه، با پشتوانۀ کشورهای همسایه وارد مذاکرات صلح شود و روند صلح افغانستان را مدیریت کند.

در همین راستا عبدالله عبدالله، رئیس نهاد تازه تأسیس شورای عالی مصالحه سومین سفر منطقه‌ای خود را به تهران انجام داد. وی که در طول مدت اقامت خود در تهران با مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران دیدار و گفت‌و‌گو داشت دربارۀ آخرین تحولات افغانستان و منطقه به رایزنی پرداخت و از نزدیک با مواضع جمهوری اسلامی ایران دربارۀ حمایت از روند صلح افغانستان مطلع شد. از جمله مواضع اصولی جمهوری اسلامی ایران برای حمایت از روند صلح می‌توان به مواردی همچون روند صلح با اشراف دولت افغانستان، ضرورت حفظ دستاوردهای اجلاس بن و ساختار سیاسی جمهوری اسلامی افغانستان و پیامدهای مخرب شکل‌گیری دولت موقت در افغانستان، اشاره کرد. رایزنی دربارۀ مبارزه با مواد مخدر، مبارزه با تروریسم و افراط‌گری، ساماندهی مهاجرین، جریان آب ورودی به ایران و برگزاری کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و افغانستان از دیگر مسائلی بود که در سفر دو روزه عبدالله عبدالله به آن پرداخته شد. سفر عبدالله عبدالله به تهران و رایزنی با مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران حائز نکاتی است که می‌تواند برای دولت افغانستان بسیار حائز اهمیت باشد. در حالی که مقامات ارشد افغانستان مدت‌های طولانی دچار اختلافات درونی شده بودند و امکان رایزنی و گفت‌و‌گو با مقامات سایر کشورها را از دست داده بودند، اما اکنون در قامت دولت افغانستان و به عنوان نماینده ملت فرهیختۀ افغانستان با مقامات عالی جمهوری اسلامی ایران گفت‌و‌گو و رایزنی می‌کنند و با جلب حمایت‌های جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات صلح شرکت می‌کنند.

یکی دیگر از پیام‌های سفر عبدالله عبدالله به تهران که می‌توان به آن اشاره نمود، نقش و جایگاه منطقه‌ای ایران است. به‌رغم تلاش‌های تیم سیاست خارجی ترامپ در افغانستان برای نادیده گرفتن نقش ایران در روند صلح، حضور عبدالله در تهران نشان داد که روندِ صلح بدون همکاری جمهوری اسلامی ایران در روند صلح امکان‌پذیر نیست و هر بازیگری که بخواهد نقش و منافع جمهوری اسلامی ایران در عرصۀ افغانستان را نادیده بگیرد، در رسیدن به اهداف خود ناکام خواهد شد.

منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی

توضیح: «گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»