چشم‌انداز روابط مسکو - واشنگتن در دوره بایدن
یک ماه از آغاز رسمی ریاست‌جمهوری بایدن می‌گذرد و همچنان این پرسش وجود دارد که آینده روابط روسیه و آمریکا در دوران چهل و ششمین رئیس‌جمهور ایالات‌متحده به کدام سو پیش خواهد رفت؟
در این میان کرملین از یک‌سو معتقد است که روابط میان مسکو و واشنگتن طی سال‌های اخیر به قدری بد شده است که ظرفیت بدتر شدن را ندارد؛ از این رو بر این باور است که سناریوی بدتری پیش روی روسیه و آمریکا قرار ندارد. با این وجود، برخی نیز همچون «آندری کورتونوف»، مدیرکل شورای امور بین‌الملل روسیه بر این باور هستند که حتی اگر روابط دوجانبه در نقطۀ بسیار پایینی هم قرار داشته باشد، این امکان وجود دارد که فرود بیشتری را نیز تجربه کند. دیدگاهی که به نظر می‌رسد به واسطۀ اعمال تحریم‌های جدید از سوی آمریکا و تلاش برای منزوی کردن روسیه در نظم بین‌المللی می‌تواند تحقق پیدا کند.
اگرچه روابط میان کرملین و کاخ سفید همواره شاهد همکاری در حوزه‌هایی نظیر حوزۀ فناوری، فضایی و قطب شمال و … بوده است، اما در مجموع این تعاملات دوجانبه، با کلید واژۀ رقابت تعریف می‌شده است. در این زمان، از آنجایی که سیاست خارجی هر دو کشور بر اساس واقع‌گرایی و مبتنی بر عمل‌گرایی است، هر دو طرف منافع حداکثری را در بازی با حاصل جمع غیر صفر دنبال می‌کنند. با این حال بدیهی است در شرایطی که رقابت بر همکاری در روابط دو کشور سایه افکنده باشد، هرکدام سعی می‌کنند تا از دیگری پیشی بگیرند. در این وضعیت روابط دوجانبۀ آن‌ها به قعر خویش نزدیک می‌شود؛ اما گام بدتری نیز وجود دارد؛ یعنی هنگامی که تاختن‌ها تا حدی پیش برود که کلید واژۀ رقابت به دشمنی گذار کند؛ موضوعی که به نظر می‌رسد دولت بایدن بر اساس این مفهوم، روابط خود را با مسکو تعریف کرده است.
اکنون سه سناریو پیش روی روابط روسیه و آمریکا قرار داد:
- نخست آنکه همچون گذشته زیر سایۀ رقابت ادامه یابد؛
- دوم اینکه گفتمان همکاری میان آن‌ها پررنگ‌تر شود؛
- سوم اینکه مفهوم دشمنی بر این روابط سیطره یابد.
در این میان متغیر‌های گوناگونی نیز وجود دارند که بر این روند تأثیرگذار هستند. صحبت‌های بایدن طی ماه‌های اخیر و به ویژه روز جمعۀ گذشته (۱۹ فوریه ۲۰۲۱) در اجلاس مجازی مونیخ، نشان می‌دهد که واشنگتن درصدد آن است که موقعیت خویش در نظام بین‌الملل را پررنگ‌تر کند و از همین رو می‌کوشد تا جریان‌ساز بحران‌ها و پرونده‌های منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای باشد تا به دنبال آن جایگاه خود در نظم جهانی را در دوران پسا‌ترامپ، به روزهای پیش از ۲۰۱۶ بازگرداند. طبیعتاً برای رسیدن به این هدف از ابزارهای مختلفی بهره می‌گیرد؛ از جمله اینکه بار دیگر بر تعمیق روابط خود با اتحادیه اروپا تأکید می‌کند که ظهور اصطکاک در روابط کشورهای اروپایی با روسیه طی دو ماه اخیر را می‌توان در همین رویکرد جستجو کرد. از سوی دیگر همان‌طور که در صحبت‌های بایدن در اجلاس مجازی مونیخ مشخص بود، کاخ سفید برخلاف دوران ترامپ به دنبال تحکیم هرچه بیشتر ناتو است. نگرشی که تنها به دنبال استحکام ائتلاف نظامی یوروآتلانتیک برای مهار نظامی روسیه در کرۀ زمین نیست و به نظر می‌رسد این تقابل در این دوران در فضای بیرونی زمین نیز به منصه ظهور برسد. طبیعتاً در این شرایط موضوعاتی چون پرونده هسته‌ای ایران، مذاکرات سوریه، بحث کریمه، انتخابات بلاروس و قضیه آلکسی ناوالنی از جمله اهرم‌هایی است که آمریکا می‌کوشد تا در راستای منافع خود از آن بهره‌برداری کند تا بیشترین منافع را در این بازی از آن خود کند.
پوشیده نیست که طرفین روابطی مبتنی بر یک جنگ سرد دوباره را دنبال نمی‌کنند که در یک بازی با حاصل جمع صفر، برد یکی به معنای باخت و فروپاشی دیگری باشد؛ از همین رو به عنوان مثال ما در همین نخستین روزهای شروع به کار دولت بایدن، شاهد امضای توافق‌نامه استارت نو بودیم که به موجب آن برای پنج سال، اقدامات کاهش و محدودیت بیشتر سلاح‌های تهاجمی راهبردی میان مسکو و واشنگتن پیش‌بینی‌گردیده و تمدید شد؛ اما برای دستیابی به حداکثرها بیشترین تلاش خود را می‌کنند. گزینۀ مطلوب روسیه در این شرایط کاهش اصطکاک و همکاری زیر سایه رقابت است؛ سناریو دو؛ اما از سوی دیگر به نظر می‌رسد هنگامی که کاخ سفید در کنار رقابت همۀ تلاش خویش را برای انزوای روسیه با وجود ساختار چندجانبه‌گرایی در نظم جهانی انجام می‌دهد، فاصلۀ چندانی تا آشکار شدن سناریو سوم و آغاز مفهوم دشمنی وجود ندارد. اکنون روابط روسیه و آمریکا در یک شرایط دشوار قرار گرفته است، شرایطی که برون رفت از آن نیازمند مذاکرات طولانی و بلندمدت است تا توسعه در سپهر روابط آن‌ها شکل بگیرد. در این میان به نظر می‌رسد که مسکو از ارادۀ سیاسی برای بازیابی تدریجی روابط برخوردار است و تلاش می‌کند تا در بستر گفت‌وگوهای چند جانبه برای حل بحران‌هایی نظیر پرونده هسته‌ای ایران، کرۀ شمالی، سوریه و لیبی این هدف را دنبال کند؛ اما در سوی دیگر ایالات‌متحده در دوران بایدن مسیر سختی را در رابطه با روسیه ترسیم کرده که نگرانی‌های مسکو را به وجود آورده است. دخالت کاخ سفید در امور داخلی روسیه طی یک ماه گذشته در موضوع آلکسی ناوالنی نشان داد که دولت بایدن برای کسب منافع حداکثری در نظم جهانی از ابزار دموکراسی و حقوق بشر مبتنی بر منافع خود بهره خواهد برد و این موضوعی است که می‌تواند اصطکاک بیشتری در روابط دو کشور ایجاد کند؛ چرا که روسیه معتقد است که غرب یک تعریف دو سویه و متناقض از مفاهیم انتزاعی نظیر آزادی، حقوق بشر و دموکراسی ارائه می‌کند.
با این حال به نظر می‌رسد که هنوز وقت کافی برای کاهش نگرانی‌ها در روابط روسیه و آمریکا وجود دارد؛ اکنون توپ در زمین واشنگتن است؛ کرملین در عین‌حال که معتقد است شرایط از این بدتر نمی‌شود، اما آمادگی خود برای همکاری را نیز اعلام کرده و توپ را در زمین کاخ سفید انداخته است. اکنون این واشنگتن است که باید تصمیم بگیرد که سپهر روابط در مسیر تیرگی گام بردارد و یا روشنایی.
منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی
توضیح: «گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»
نظر شما :