پیام و دستاورد دیدار اخیر اردوغان و پوتین

«رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهور ترکیه و «ولادیمیر پوتین»، رئیس‌جمهور روسیه در ۲۹ سپتامبر (۷ مهر ۱۴۰۰) در شهر سوچی واقع در سواحلِ دریای سیاه روسیه دیدار و گفت‌وگو کردند که البته کوتاه بودن مدت این ملاقات در مقایسه با دیدارهای طولانیِ در گذشته نظر تحلیل‌گران را به خود جلب کرده و آن را مرتبط با تشدید اختلافات دو طرف در قبال برخی موضوعات ارزیابی کرده‌اند. دیدار اخیر یک هفته پس از انتقاد از روند روابط ترکیه با دولت «جو بایدن»، رئیس‌جمهور آمریکا مبنی بر اینکه فرایند خوبی در روابط بین ترکیه و آمریکا وجود ندارد، صورت گرفت. در دیدار طرفین، علاوه بر روابط دو جانبه، پیرامون موضوعاتی همچون سوریه، لیبی، قره‌باغ، روابط تجاری، خرید دومین بستۀ سامانه‌های دفاع موشکی S-400، گاز طبیعی و تحولات منطقه‌ای بحث و تبادل نظر شد. در این دیدار طرفین خطوط قرمز خود در موضوعات حیاتی از جمله مناطق کردنشین تا کریمه، از افغانستان تا لیبی و از قفقاز تا سوریه را تبیین کردند.

موضوع اصلیِ دستور کار این نشست، تشدید تنش در دوران اخیر در شهر اِدلب سوریه عنوان شد. پس از اینکه مسکو چندی پیش مواضع مخالفان در اطراف اِدلب را مورد حمله قرار داد، با توجه به احتمال لغو آتش‌بس که بر اساس توافق روسیه و ترکیه در ۵ مارس ۲۰۲۰ در ادلب برقرار شده بود، نگرانی‌ها در این منطقه تشدید شد. اردوغان و پوتین در خصوص حفظِ وضعیت موجود در منطقۀ اِدلب توافق کردند، موضوعی که در سال‌های اخیر موجبِ تنش در روابط مسکو با آنکارا بود. اگرچه رئیس‌جمهور سوریه در تلاش است تا با تسخیر ادلب به عنوان آخرین نقطۀ مقاومت اصلی در دست مخالفان، به جنگ داخلی که از سال ۲۰۱۱ در جریان است پایان دهد. عدم رعایت آتش بس در منطقه و آمادگیِ روسیه و نیروهای سوریه برای انجام عملیات به عنوان عوامل افزایش تنش در منطقه تلقی می‌شود.

پس از دیدار اخیر اردوغان با پوتین در سوچی، نگاه‌ها به ادلب دوخته شد. ترکیه مدعی است در پی دیدار اخیر در سوچی، هیچ تغییری در مراکز دیدبانی ترکیه در اِدلب ایجاد نشده و مذاکرات با روسیه برای اجرای مجدد گشت زنی‌های مشترک همچنان ادامه دارد. طرفین برای پایبندی به توافق ۵ مارس توافق کرده‌اند. رویکرد مسکو در مورد ادلب بسیار روشن است. به اعتقاد مسکو، جهادگرانِ رادیکال از پایگاه‌های نظامی ترکیه در ادلب و اطراف آن به عنوان سپر محافظ در برابر ارتش سوریه استفاده می‌کنند. البته روسیه دیر یا زود به ارتش سوریه برای پس گرفتن اِدلب چراغ سبز نشان خواهد داد. «سرگئی لاوروف»، وزیر خارجه روسیه نیز در جدیدترین مواضع خود، بر این باور است تهدیدها در اِدلب هنوز ادامه دارد. بعضی از گروه‌های تروریستی فعالیت‌های خود در این منطقه را تشدید کرده و حتی به نیروهای روسی هم حمله می‌کنند. باید هرچه سریعتر این گروه‌های تروریستی از منطقه رانده شوند.

آنکارا و مسکو از سال ۲۰۱۷ تاکنون در رابطه با اِدلب مذاکرات فشرده‌ای انجام دادند. هدفِ اصلی این مذاکرات جلوگیری از وقوع فاجعۀ انسانی در ادلب و نابودی گروه‌های تروریستی در منطقه بود. در توافقنامۀ سوچی که در ماه اکتبر ۲۰۱۹ بین ترکیه و روسیه امضاء شد، عقب‌نشینی عناصر گروه تروریستی ی.پ.گ تا فاصله ۳۰ کیلومتری جنوب فرات پیش‌بینی شده بود. در این راستا اردوغان خطاب به همتای روس خود بر ضرورت اجرای هرچه سریع‌تر توافقنامه سوچی تأکید کرده است. در نشست اخیر سوچی موضوع سامانه‌های دفاع موشکی S-400 قابل توجه بود. در این دیدار اردوغان در راستای ادامۀ همکاری‌های ترکیه و روسیه در زمینۀ سامانه‌های دفاع موشکی S-400 به موضوع اشاره کرد. گفته می‌شود در آمریکا به اردوغان؛ رئیس‌جمهور ترکیه بر ضرورت انصراف او از خرید سامانه‌های دفاع موشکی S-400 تأکید کرده‌اند. اردوغان در سوچی با اشاره به امکان خرید بستۀ دوم سامانه‌های دفاع موشکی S-400 از روسیه، نه تنها به بایدن که درها را بر روی او بسته است پیام جدی داد، بلکه به سمت روسیه دست همکاری دراز کرد. توافق ترکیه برای خریدِ دومین بستۀ سامانه‌های دفاع موشکی S-400 از روسیه اصلی‌ترین دستاورد پوتین از اجلاس سوچی است. ۵ نوامبر (۱۴ آبان ۱۴۰۰)، تاریخ حساسی برای سامانه‌های S-400 خواهد بود و بحران در این تاریخ تشدید خواهد شد، زیرا ترکیه در این تاریخ فعالیت‌های مربوط به تهیۀ یک نقشه راه برای خرید بستۀ دوم سامانه‌های دفاع موشکی S-400 از روسیه را آغاز خواهد کرد.

در سال‌های اخیر، یکی از نگرانی‌های غرب خرید سامانه‌های S-400 توسط ترکیه از روسیه است. با توافقی که در اواخر سال ۲۰۱۷ امضاء شد، ترکیه از روسیه دو سامانۀ دفاع موشکی S-400 به ارزش ۲.۵ میلیارد دلار خریداری کرد. به همین دلیل ترکیه در هدف تحریم‌های CAATSA آمریکا (قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم) قرار گرفت و از پروژۀ دریافت جنگنده‌های F-35 نیز حذف شد. اردوغان انتقاداتی مبنی بر اینکه ترکیه با خرید سامانه‌های دفاعی پیشرفته از روسیه، سازمان ناتو به عنوان مهم‌ترین ائتلاف نظامی غرب را تضعیف کرده است، را رد کرده و پاسخ می‌دهد: «ما از یک سو عضوِ ناتو هستیم و از یک طرف نیز با روسیه رابطه داریم. چرا باید یکی را انتخاب کنیم؟»

اردوغان افزود: «ما سلاح‌های مورد نیاز خود را خریداری می‌کنیم. اگر آمریکایی‌ها سامانۀ دفاع موشکی پاتریوت را به ترکیه می‌فروختند، ما مجبور به خرید سامانه‌های S-400 نمی‌شدیم. ما می‌توانیم دفاع خود را هر طور که می‌خواهیم تقویت کنیم.» به گفتۀ رئیس شرکت صادرکنندۀ تسلیحات نظامی روسیه، آنکارا و مسکو به زودی توافقنامه جدیدی در مورد سامانه‌های دفاع موشکی S-400 امضاء خواهند کرد. همچنین شایعاتی مبنی بر احتمال خرید جنگنده‌های SU-35 و SU-57 توسط ترکیه از روسیه نیز مطرح است.

منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی

توضیح: «گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»