پیامدهای حذف اوکراین از پروژۀ انتقال گاز روسیه به اروپا

دکتر «موسی عبداللهی»، تحلیلگر مسائل روسیه با اشاره به تلاش روسیه برای دور زدن اوکراین در پروژۀ انتقال گاز به اروپا خاطرنشان کرد: «تا پیش از احداث نورد استریم -۲، مسیر انتقال گاز طبیعی روسیه به اروپا از طریق زمینی از اوکراین می‌گذشت و این کشور سالانه حدود ۳ میلیارد دلار از این مسیر درآمد داشت. در شرایط فعلی حذف اوکراین از این ترانزیت نهایی شده و رئیس‌جمهور و دستگاه حاکمیتی روسیه از سال‌ها قبل بسیار هوشمندانه این طرح را پیش برده‌اند.»

وی جریان انتقال گاز شمال و همچنین انتقال گاز جنوب (جریان ترکی) را، دو بال طرح راهبردی روسیه برای حذف اوکراین از ترانزیت گاز به اروپا دانست و افزود: «امضای قرارداد ۱۵ ساله میان روسیه و مجارستان با هدف دور زدن اوکراین از مسیر انتقال گاز پیامدهای مهمی دارد و دستاوردهای ژئوپلیتیک بزرگی نیز برای روسیه به همراه خواهد داشت.» این استاد دانشگاه گفت: «سیاست کلی اتحادیه اروپا و آمریکا همواره این بود که گاز روسیه باید از خاک اوکراین به اروپا ترانزیت شود؛ چرا که ضمن منافع اقتصادی برای اوکراین، این ترانزیت را ضامن امنیت این کشور می‌دانستند؛ اما بعد از لغو تحریم‌های پروژۀ نورد استریم -۲ از سوی آمریکا، روشن شد که واشنگتن رابطه خود با برلین را به رابطه با متحدانش در اروپای شرقی ترجیح داده است.»

دکتر عبداللهی با بیان اینکه این پروژه از نظر سیاسی نیز یک موفقیت برای آلمان و روسیه به شمار می‌رود، تضعیف یکپارچگی موضع اروپا در برابر روسیه را از جمله پیامدهای حذف اوکراین از پروژۀ انتقال گاز روسیه به اروپا عنوان کرد و ادامه داد: «با این اقدام آلمان دست بالایی برای توزیع سوخت به سایر کشورها خواهد داشت. ضمن اینکه روسیه اتحادی با آلمان و سپس اتریش، هلند و بلژیک در مقابل اروپای شرقی شکل داده است، در واقع این اقدام گامی در راستای ایجاد اختلاف در ائتلاف ناتو نیز محسوب می‌شود.» وی با یادآوری رویکردهای متفاوت مجارستان در ارتباطاتش با روسیه نسبت به سایر کشورهای عضو اتحادیه اروپا، از جمله در خصوص واردات واکسن اسپوتنیک وی، گفت: «دور زدن اوکراین، ضربۀ بزرگی به جایگاه ترانزیتی این کشور خواهد بود و امکان چانه زنی این کشور را در برابر اروپا و روسیه کاهش می‌دهد.»

این تحلیلگر مسائل روسیه به تلاش بلند مدت روسیه برای کاهش وابستگی به اوکراین در راستای پیشبرد سیاست‌های کرملین در قبال مناقشاتی از جمله حضور در کریمه پرداخت و تأکید کرد: «روسیه به دنبال لغو ابزار چانه زنی اوکراین بود و اکنون با افزایش وابستگی اروپا به گاز خود، ابزار چانه زنی خود را نیز در برابر اروپا در حوزه‌های مختلف افزایش داده است.» دکتر عبداللهی ضمن اشاره به رایزنی‌های مستمر اوکراین برای جلب حمایت اروپا و آمریکا نسبت به حضور کی‌یف در پروژۀ گازی نورد استریم -۲ و حمایت در برابر تهدیدات روسیه، ادامه داد: «اروپایی‌ها همچنان تأکید دارند که روسیه باید ضمانت قدرتمندی برای حضور اوکراین در طرح‌های انتقال انرژی بدهد. آلمان نیز متعهد شده که مسکو را تحت فشار قراردهد تا قراردادهای هزینۀ ترانزیت با اوکراین را پیش از انقضای زمان مقرر آن‌ها در سال ۲۰۲۴ تمدید کند. اما هنوز مشخص نیست که چگونه این وعده محقق خواهد شد.»

وی افزود: «قبل از اینکه قراردادی با مجارستان امضاء شود، اروپایی‌ها، خصوصاً خانم مرکل تأکید داشتند که خطوط لوله‌ای که روس‌ها می‌سازند صرفاً جنبه اقتصادی دارد و نباید برای آن ظرفیت ژئوپلیتیکی قائل شد. مرکل در دیدارش با ترامپ تروریست اعلام کرده بود که روسیه باید ضمانت حقوقی بدهد که اوکراین را حذف نمی‌کند، اما رئیس‌جمهور روسیه در دیدار با مرکل این تعهد را رد کرد!» این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه ماهیت طرح‌های اجرایی روسیه در راستای حذف اوکراین است، تصریح کرد: «در شرایط فعلی، اوکراین وضعیت خوبی ندارد، از یک سو با کاهش منافع ناشی از حذف ترانزیت مواجه شده و دیگر نمی‌تواند گازی از مجارستان وارد کند. به هر حال اوکراین از سال ۲۰۱۵ از مجارستان گاز وارد می‌کرد تا به این شکل مستقیماً از روسیه گاز خریداری نکند. از سوی دیگر نیز امکانی برای درگیر شدن با کشورهای همسایه خود و ایجاد مناقشات دیپلماتیک ندارد.»

دکتر عبداللهی ضمن اشاره به اظهارات مقامات آمریکایی مبنی بر اینکه اگر روسیه سعی کند از اوکراین باج بگیرد، تحریم‌هایی بر این کشور اعمال خواهد شد، گفت: «با توجه به اینکه کشورهای اروپایی به شدت به گاز روسیه وابسته هستند، باید خود را برای سناریوهایی آماده کنند که در آن روسیه تضمینی برای عبور گاز خود از اوکراین نمی‌دهد.» وی در عین حال در خصوص ابراز نگرانی برخی تحلیلگران نسبت به احتمال اقدام نظامی روسیه علیه اوکراین، اظهار داشت: «روسیه به هدف بزرگ پروژۀ مشترک اقتصادی با اروپا رسیده است و با هدف تثبیت این موقعیت اقدامی در راستای تخریب آن صورت نمی‌دهد. ضمن اینکه روسیه به دنبال ایجاد منطقه حائل میان خود و مرز اوکراین است و خواهان حل کلی مسئله نیست.»

دکتر عبداللهی توضیح داد: «روسیه تنها خواهان ایجاد مناطقی است که به لحاظ حقوقی به روسیه وابسته نباشد، اما در عین حال بتواند در آنجا حضور غیررسمی داشته باشد. با حذف اوکراین و لغو ابزار چانه زنی آن، روسیه در این خصوص دست بالایی به دست آورده که می‌تواند در مذاکرات خود از آن استفاده کند؛ چرا که تا پیش از این به زیرساخت‌های اوکراین بسیار نیاز داشت، اما اکنون چنین نیست.» به گفتۀ این تحلیلگر مسائل روسیه؛ در این شرایط اوکراین گزینه‌های متعددی در اختیار ندارد تا بتواند به روسیه فشاری اعمال کند، امیدی هم برای این اعمال فشار، نمی‌تواند به اتحادیه اروپا داشته باشند. بنابراین توازن قوا در مناقشه میان روسیه و اوکراین به نفع روسیه تغییر کرده است. ضمن اینکه آمریکا همچنان با اصرار بر مواضع پیشین خود، اعلام کرده که اوکراین باید برای پیوستن به ناتو بخش‌های دفاعی‌اش را مدرن و اصلاحات در قوانین خود را تسریع کند تا به استانداردهای این سازمان دست پیدا کند و هیچ زمانبندی‌ای هم دربارۀ پیوستن این کشور به ناتو ایجاد نشده است.

منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی

توضیح: «گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»