اهداف بلند پروازانۀ اجلاس شورای ترک
اهداف بلند پروازانۀ اجلاس شورای ترک
«سیامک کاکایی»، کارشناس مسائل ترکیه با اشاره به اینکه طی جلسۀ سران کشورهای ترک در ۲۱ آبان ۱۴۰۰ متشکل از مجارستان، ترکیه، جمهوری آذربایجان، قرقیزستان، قزاقستان، ازبکستان و همچنین ترکمنستان عضو ناظر نام این سازمان از شورای ترک به تشکیلات دولت‌های ترک تغییر یافت که نشان از تغییر جدی و ماهوی در فلسفه ساختاری و تشکیلاتی این سازمان دارد، در خصوص اینکه چرا مفاهیم جدیدی در این نشست به کار گرفته شد، گفت: «این مفاهیم نظیر جابه‌جایی مفهوم دولت به‌جای کشورها از آن جهت نگاه‌ها را به خود معطوف داشت که چرا عبارت دولت به کار برده شد. این احتمال وجود دارد که ترکیه این مفهوم را از عبارت کاربردی میان ترکیه و جمهوری آذربایجان با نام دو دولت یک ملت به عاریت گرفته باشد.»
وی ادامه داد: «اگر چنین باشد پس منظور ترکیه و کشورهای ترک زبان از به کار بردن مفهوم ملت برای مجموعۀ این کشورها، اقدامی زیرکانه با هدف استفاده از دولت در ظرف ملت است؛ یعنی دولت‌های ترک در قالب ملت ترک.» کاکایی تأکید کرد: «اگر این تعریف را مدنظر قرار دهیم پس ترکیه عنصر هویت‌طلبی فراملی را مدار و کانونِ بخشی از سیاست خارجی جدید خود در منطقه قفقاز و آسیای مرکزی قرار داده است.»
وی در خصوص نتایج این اقدامات ترکیه توضیح داد: «در این شرایط قدرتمند ساختن مفهومِ ملت ترک در جغرافیایی که دولت‌های ترک را تشکیل می‌دهد می‌تواند مناطق دیگری را هم پوشش دهد. چه بسا در یک وضعیت دیگری ترکیه به هواخواهی از ترک‌زبانان و یا ملیت ترک‌ها در کشورهای دیگر نیز برخیزد.» کارشناس مسائل ترکیه در پاسخ به اینکه نشست استانبول چه تمایزهایی نسبت به دیگر نشست‌های شورای ترک داشت، گفت: «در این چارچوب دعوت از مجارستان برای حضور در جامعۀ دولت‌های ترک زبان نیز تأمل‌برانگیز است.»
کاکایی در خصوص پیامدهای برگزاری چنین نشستی با ابعاد یادشده گفت: «پیامد مهم این اقدامات، تحریک احساسات قومی در کشورهایی است که جمعیت‌های قومی ترک آذری دارند که این مسئله می‌تواند بهانه‌ای برای تلاش ترکیه به منظور نفوذ فرهنگی یا اقدامات تحریک‌آمیز باشد. این امر فی نفسه تهدیدی برای کشورهای منطقه که دارای جمعیت ترک هستند نیز تلقی می‌شود.» به گفتۀ این کارشناس، بنابراین تمایل بیشتر ترکیه به قوت بخشیدن به مفاهیمی چون جهان ترک یا دولت‌های ترک و شورای دولت‌های ترک تلاشی برای تقویت هویت طلبی فراملی در سیاست خارجی آنکارا قلمداد می‌شود که این مسئله نیز بخش دیگری از برنامه‌های بلند پروازانۀ اردوغان در منطقه اوراسیا به شمار می‌رود.
کاکایی دربارۀ پیشینۀ این شورا نیز توضیح داد و گفت: «سال ۲۰۰۹ تعدادی از کشورهای ترک زبان به رهبری ترکیه در نخجوان گرد هم آمدند و یک شورایی را به نام شورای همکاری کشورهای ترک زبان که به شورای ترک شهرت یافت تشکیل دادند. در واقع ایجاد این شورای ترک زبان یک پیشینه دارد و به پس از استقلال کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز شامل جمهوری آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان، قرقیزستان و ازبکستان از شوروی باز می‌گردد. این استقلال، آغاز یک تحرک در سیاست خارجی ترکیه و هم زمان با دوران ریاست جمهوری تورگوت اوزال، رئیس‌جمهور فقید این کشور بود.» به گفتۀ کاکایی در این دوران دو تحول مهم اتفاق افتاد که منشأ تغییر سیاست خارجی ترکیه در منطقه شد؛ اول استقلال جمهوری‌های شوروی و دوم حملۀ عراق به کویت و سپس بحث آزادسازی کویت که به شکل‌گیری ائتلافی به رهبری آمریکا علیه عراق منجر شد؛ ائتلافی که ترکیه نیز در آن حضور داشت. وی افزود: «این مسائل آغاز چرخش در سیاست خارجی آنکارا در منطقه شد زیرا ترکیه پیش‌تر وارد منازعات منطقه‌ای نمی‌شد.»
کارشناس مسائل ترکیه به واکاوی نقش تورگوت اوزال در پایه‌ریزی اتحاد کشورهای ترک زبان پرداخت و گفت: «اوزال طرح نقش فعال منطقه‌ای را برای ترکیه پایه‌ریزی کرد و در همان زمان مسئلۀ اتحاد کشورهای ترک زبان مطرح شد. در ادامه با رفت و آمدهای انجام گرفته، ترکیه درصدد برآمد که از جنبۀ هویتی یک دریچۀ جدیدی در سیاست خارجی منطقه‌ای خود باز کند.» وی ادامه داد که در همان زمان این اقدام ترکیه با حساسیت‌های روسیه مواجه شد. کاکایی به کارگیری سیاست نرم توسط ترکیه را در این کشورهای جدا شده از شوروی گام مهمی برای نفوذ در این کشورها قلمداد کرد و افزود: «به مرور ترکیه اقدام به گسترش روابط با کشورها کرد و سرمایه گذاری‌هایی نیز در آن‌ها انجام داد. همچنین برنامه‌ریزی در بعد فرهنگی و سیاست نرم در این کشورها ازجمله اقدامات آنکارا بود تا بتواند نفوذ ترکیه و جنبۀ هویتی این کشور را در آن مناطق تقویت کند.»
به گفتۀ این کارشناس با وجود این اقدامات اما اتحاد کشورهای ترک زبان چندان عمق پیدا نکرد هر چند به طور جسته و گریخته این مسئله در محور سیاست‌های ترکیه قرار داشت. وی به روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه اشاره کرد و گفت: «دورۀ دوم حکومت حزب عدالت و توسعه با نگاه ترکیه به مناطق پیرامونی و جدیت بخشیدن به همکاری با کشورهای ترک زبان آغاز شد و در سال ۲۰۰۹ در نشست نخجوان سرانجام شورای ترک زبان تشکیل شد.» کاکایی در نهایت گفت: «بعدتر بحث دیگری در خصوص ایجاد یک اتحادیه نظامی شکل گرفت که برخی از این اتحادیه نظامی به عنوان یک ناتوی ترکی نام بردند و برخی بحث ارتش توران را پیش کشیدند؛ اما هدف ترکیه از پیگیری چنین بحثی این بود که از جنبه نظامی و امنیتی نیز سامان جدیدی به کشورهای ترک زبان بدهد تا بتوانند به همگرایی نزدیک شوند.»
منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی
توضیح: «گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»
نظر شما :