نقش آمریکا در تشدید بحران اوکراین

حملۀ نظامی روسیه به اوکراین، در کانون تحولات جهان قرار دارد. دربارۀ مناقشه روسیه با آمریکا، ناتو و کشورهای اروپایی بر سر اوکراین، توجه به برخی نکات ضروری است:

• نکتۀ اول:

دربارۀ عملیات نظامی روسیه در اوکراین، دو دیدگاه کلی وجود دارد: بر اساس نگاه اول، دولت روسیه عامل اصلی اتفاقاتی است که در اوکراین رخ می‌دهد. این نگاه معتقد است کرملین با هدف احیای قدرت و عظمت شوروی سابق در حال دست‌اندازی به حاکمیت و تمامیت ارضی اوکراین است. این دیدگاه عمدتاً در محافل سیاسی و رسانه‌ای غرب نشر و بازنشر داده می‌شود. دیدگاه دوم که در نقطۀ مقابل دیدگاه اول قرار دارد، بر این باور است که اتفاقات اوکراین ناشی از اقدامات و سیاست‌هایی است که منشأ آن‌ها را باید در آمریکا و اروپا جستجو کرد. بر اساس این دیدگاه که تا حد زیادی واقع گرایانه و منطقی است، آمریکا محرک اصلی جنگ و درگیری در اوکراین می‌باشد. اگرچه عملیات نظامی روسیه در اوکراین که نقض حاکمیت ملی و تمامیت ارضی اوکراین قلمداد شده و با گسترش بی‌ثباتی و ناامنی و بحران اقتصادی مردم اوکراین را زیر فشار قرار داده است، اقدامی کاملاً مردود و غیرقابل دفاع است.

• نکته دوم:

گسترش ناتو به شرق و مرزهای غربی روسیه مهم‌ترین زمینۀ وقوع مناقشه اوکراین و عملیات نظامی روسیه در این کشور است. جلوگیری از گسترش ناتو به شرق و ممانعت از استقرار تجهیزات آن در مرزهای غربی روسیه، یکی از بندهای اصلی اسناد مهم سیاست خارجی، امنیت ملی و دکترین‌های نظامی روسیه است، چرا که آن را تهدیدی اساسی برای امنیت و تمامیت ارضی خود قلمداد می‌کنند. گسترش ناتو به شرق برای روسیه به ویژه رئیس‌جمهور آنکه سیاستمداری محاسبه‌گر بوده، یک خط قرمز اساسی است و همان گونه که از قبل نیز قابل پیش‌بینی بود، نقض آن با واکنش سخت و جدی روسیه در اوکراین مواجه شده است.

• نکته سوم:

آمریکا به‌رغم اطلاع از حساسیت‌های واقعی و همیشگی روسیه نسبت به حضور ناتو در جوار مرزهای خود، همواره در تلاش برای گسترش ناتو به سمت مرزهای غربی روسیه بوده است. در نتیجه تلاش‌های آمریکا، از سال ۱۹۹۷ تاکنون، ۱۴ کشور از جمهوری‌های سابق اتحاد جماهیر شوروی عضو ناتو شده‌اند. اخیراً نیز آمریکا در تلاش بود تا اوکراین را وارد ناتو کند. کاخ سفید از گسترش ناتو به سمت شرق، به عنوان ابزاری کم هزینه برای بر هم زدن آرامش روس‌ها بهره برده است. از این نظر، اقدامات تنش‌زای ناتو در مرزهای غربی روسیه را باید یکی از عوامل اصلی تشدید بحران در اوکراین دانست. آنچه برای شخص پوتین اصل است، جلوگیری از گسترش ناتو به شرق به هر قیمتی است. مسکو نمی‌تواند در مقابل نقض خط قرمزهای امنیتی خود بی‌تفاوت بماند. روسیه می‌داند اگر امروز در برابر آمریکا و غرب در مقابل عبور از خط قرمزهای اصلی خود کوتاه بیاید، قطعاً در آینده‌ای نزدیک از هر سو در محاصرۀ امنیتی و نظامی ناتو قرار خواهد گرفت.

• نکته چهارم:

در بحران اوکراین به خوبی می‌توان فریب اوکراین توسط آمریکا، ناتو و برخی کشورهای اروپایی را مشاهده کرد. اوکراین که زمانی سومین قدرت بزرگ اتمی در دنیا بود، امروز و در جبهۀ درگیری با روسیه تقریباً تنها مانده است. دولت آمریکا در واکنش به عملیات نظامی روسیه در اوکراین رسماً اعلام کرده است سربازهایش را برای مبارزه با روسیه به اوکراین اعزام نمی‌کند. «جو بایدن»، رئیس ‌جمهور آمریکا با صدور بیانیه‌ای با تأکید بر اینکه از حملات غیرقانونی و توجیه ناپذیر نظامیان رنج می‌برند، از جهانیان خواسته که برای مردم اوکراین دعا کنند! ناتو و اتحادیه اروپا نیز همان مواضع آمریکا را با ادبیات دیگری اعلام کرده‌اند.

افکار عمومی، نخبگان سیاسی و دولتمردان اوکراینی باید این واقعیت را به خوبی درک کنند که نگاه آمریکا به اوکراین یک نگاه ابزاری بود. کاخ سفید، اوکراین را در مسیر رقابت با روسیه، به حال خود رها کرده است. اوکراینی‌ها باید این مهم را بدانند که سال‌هاست بازیچۀ سیاست‌های آمریکا، برخی کشورهای اروپایی و ناتو شده‌اند. این درس بزرگی برای همۀ کشورهایی است که در غرب و شرق به سوی ناتو و آمریکا روی آورده‌اند. آمریکا حتی به شرکای خود نیز خیانت می‌کند و در بزنگاه‌های حساس آن‌ها را به حال خود رها می‌کند. امروز دیگر مهم نیست چه بر سر اوکراین و مردم این کشور خواهد آمد. مهم منافع ملی آمریکاست که باید تأمین شود. هزینه آن را نیز باید اوکراین بپردازد.

• نکته پنجم:

همزمان با عملیات نظامی روسیه در اوکراین، شاهد تقویت توان تجهیزاتی و نظامی آمریکا و کشورهای عضو ناتو در شرق اروپا از جمله لهستان، رومانی و مجارستان هستیم. این کار بیش از آنکه با هدف کمک به اوکراین باشد اساساً در جهت افزایش تهدیدهای نظامی و فشار علیه روسیه است. آمریکا و اروپا از یک طرف خواستار پایان عملیات نظامی روسیه در اوکراین هستند و از سوی دیگر به تشدید عوامل تحریک کننده علیه روسیه اقدام می‌کنند! تقویت توان نظامی آمریکا و اعضای ناتو در شرق اروپا عاملی است که نه تنها از فروکش کردن تنش در اوکراین جلوگیری نمی‌کند، بلکه به گسترش عمق و دامنه بحران و آغاز دور دیگری از درگیری‌های نظامی نیز می‌انجامد!

بنابراین آنچه در اوکراین اتفاق می‌افتد، اگرچه چالش‌هایی در پیش روی روسیه قرار خواهد داد، اما منشأ آن را باید در راهبردهای توسعه‌طلبانۀ آمریکا در محیط پیرامونی روسیه و نظام بین‌الملل جستجو کرد. آمریکا از طریق تحریک مستمر گسترش ناتو به محیط پیرامونی روسیه و تلاش برای میلیتاریزه کردن کشورهای اروپای شرقی، مسئول اصلی تمام رخدادهایی است که در اوکراین در حال وقوع است.

• نکتۀ پایانی:

سیاست جمهوری اسلامی ایران در قبال بحران اوکراین بر اساس منافع و امنیت ملی خود است. جمهوری اسلامی ایران در عین حال که توسل به جنگ و ریختن خون مردم بی‌گناه را مردود اعلام می‌کند، اقدامات تحریک‌آمیز آمریکا، ناتو و برخی کشورهای اروپایی در محیط پیرامونی روسیه به ویژه در اوکراین را نیز محکوم نموده و آن را محرکی برای برانگیختن آتش جنگ و درگیری در منطقه با هدف بهره‌برداری‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی - امنیتی می‌داند.

منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی

توضیح: «گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»