بررسی سامانه های پیش نگر

از زمانی که آینده پژوهی البته با اسامی گوناگون و در حال تطور در ابتدای قرن بیستم متولد شد، فراز و نشیب های متعددی را از سر گذرانده و نیز تغییرات پیوسته معرفت شناختی را تجربه کرده است. آنچه می تواند قابل تأمل باشد، تلاش مستمر آینده پژوهان برای ایجاد همبستگی معرفت شناختی به عنوان محمل و زیر بنای روش های متنوع در این حوزه بوده است. این روش ها به گفته وندل بل برخلاف مباحث معرفت شناختی دارای بلوغ خوبی هستند. از آینده های تجمیعی تا روش های لایه ای، از روش های مشارکتی عمل محور تا چارچوب های منتج از تکامل، آینده پژوهی با ترکیب دستاوردها و روش های شناخت از حوزه های متنوع در جهت یک تلاش نظام مند میان، بین و فرا رشته ای گام برداشته است.

یکی از حوزه هایی که به موازات این حوزه رشد کرده، بر آن اثر محسوس و بنیادین گذاشته و نیز از آن تأثیر پذیرفته، نظریه سامانه ها است. متأخر تر از نظریه سامانه ها، تئوری آشوب با به چالش کشیدن امکان پذیری پیش بینی، نه فقط قطعیت علوم نیوتونی را مخدوش کرد، امکان عبور از پیش بینی های دقیق از آینده به سمت آینده های بدیل را نیز تسریع کرد. باور آینده یگانه و محترم افول کرد و تعدد آینده های قابل تصور و داستان های آینده به تدریج به اصل جدایی ناپذیر این حوزه تبدل شد. نظریه آشوب دایر بر این اصل است که تکثر فعل و انفعالات ساده و پیش بینی پذیر، می تواند باعث نتایج واگرا شود.

بررسی پیشینه پژوهش به عنوان یکی از ارکان کلاسیک آن در پژوهش های بین، میان و فرا رشته ای حالتی متفاوت می یابد. در پژوهش حاضر بررسی پیشینه موضوع این پژوهش مستلزم بررسی حوزه های متنوعی از جمله نظریه سیستم ها، مطالعات سازمان، پیش نگری، سامانه های پیش نگر، نظریه پیچیدگی، علوم شناختی، مردم شناسی، جامعه شناسی، مطالعات آینده، علم خط مشی، اکو لوژِی و علوم متنوع دیگر است. آنچه به عنوان پیشینه حقیقی این کار می تواند مد نظر باشد پژوهش های میان رشته ای است که در زمینه مواجهه با شگفتی سازها انجام شده است و طبق عادت مرسوم در بررسی این کارهای پژوهشی نگاه نقادانه، تحلیل نقاط ضعف و قوت و تعیین بستر ابتدایی باید سرلوحه کار قرار بگیرد.

بخشی از متن کتاب

یکی از راه حل های ارائه شده در ادبیات با عبور از پیش بینی و آینده نگاری، پیش نگریی براساس دستگاه های پیش نگر است. چنین رویکردی به دنبال طراحی یک سیستم در سطوح مختلف و براساس مفاهیم پیش نگری و پیچیدگی است. چنین رویکردی از پیش بینی عبور می کند، سیستم را باز در نظر می گیرد، روایی است و مبنا را زمان حال در نظر می گیرد. این گروه، ملوانان کشتی در دریاهای خروشان هستند.

تلاش من در این پژوهش، طراحی دستگاه های پیش نگر با کمک مفاهیم و ابزار پارادایم پیچیدگی خواهد بود. مسئله از این بعد اهمیت دارد که اگر آینده مملو از پدیده های غیر قابل پیش بینی و غیر علی منتج از تعامل عوامل از پایین به بالا باشد، طرفداران پیش بینی متوهم قلمداد شوند و ساخت سناریو ها فقط تلاشی با خطای بالا برای کاهش عدم قطعیت ها باشد.

دو نحله فکری گوناگون در قلمروی مطالعه سامانه های پیچیده وجود دارد. یک گروه، مطالعاتی است که به تبیین ظهور رفتارهای غیر قابل انتظار و پیش بینی در سامانه های بسیار ساده می پردازد که با عنوان سامانه های دینامیک آشوبناک و عبارت کلیدی حساسیت به شرایط اولیه بحث می شوند. قلمروی دوم، متمرکز بر آیش پدیده های منسجم در سا مانه های دارای عوامل متکثر و متعامل است و تحت لوای خودسازمانی، ساختارهای ائتلافی و سامانه های پیچیده تطبیقی مطالعه می شوند.

تقریباً همه فعالیت هایی که شامل انسان ها می شود مملو از تعاملات و عوامل غیر خطی است. جنبه های انسانی پیچیدگی، شگفتی و عدم قطعیت با در نظر گرفتن ویژگی های منحصر به فرد سامانه های انسانی اهمیتی ویژه می یابد. حافظه و پیش نگری از مهم ترین این خصوصیات هستند. یکی از مهم ترین توانایی های ذهن ما توانایی سفر در زمان به طور پیش نگرانه و پس نگرانه است. وایک براین باور است که بخشی از پیچیدگی در سامانه های انسانی ناشی از ظرفیت حس گری و معنا بخشی توزیع شده در آنها است. او با ترکیب مفاهیمی همچون شناخت، معنابخشی توزیع شده در آنها است. او با ترکیب مفاهیمی همچون شناخت، معنابخشی، وابستگی متقابل و روابط کتقابل گردش کار، سعی می کند تحلیلی مبتنی بر سامانه های پیچیده از یک سازمان ارائه کند. در یک سطح همچنین، عدم قطعیت و شگفتی می توانند به عنوان بر ساخت های اجتماعی مطرح شوند.

کتاب سامانه های پیش نگر: طراحی رویکردی جدید برای مواجهه با شگفتی سازها به قلم علی ذاکری به نگارش درآمد و توسط دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی منتشر شد. جهت مطالعه نسخه دیجیتال این کتاب می‌توانید به سایت طاقچه یا کتابراه مراجعه کنید.