نگاهی به احیای هویت مسلمانان

احیای هویت اسلامی یکی از دغدغه های اندیشمندان و متفکران جهان اسلام است. تاکنون طرح های زیادی از همگرایی ملل اسلامی گرفته تا گفتگوی بین مذاهب اسلامی برای تحقق این امر از سوی متفکران و سیاستمداران جهان اسلام ارائه شده است که راه به جایی نبرده اند. از این رو، کتاب حاضر به این پرسش پرداخته است که مبانی و ویژگی های هویت اسلامی چیست و چه راهکاری را برای احیای هویت اسلامی می توان ارائه نمود.

این کتاب به عنوان یک راهبرد و راهکار، معتقد است که احیای هویت اسلامی باید توسط یک مرکزیت برتر سیاسی در جهان اسلام و از طریق گفتمان سازی مبانی هویت بخش جامعه نبوی (ص) در صدر اسلام و الهام بخشی در تمامی حوزه های سیاسی، اقتصادی، امنیتی، علمی و فرهنگی به ملل اسلامی، صورت گیرد. این امر خطیر از طریق ایجاد یک دولت هژمون اسلامی و با نگاهی بلند مدت و راهبردی امکان پذیر است.

همچنین کتاب حاضر معتقد است که در میان دولت های جهان اسلام این تنها جمهوری اسلامی ایران است که براساس شاخص های دولت هژمون، از پتانسیل تبدیل شدن به دولت هژمون اسلامی برخوردار است و مقامات جمهوری اسلامی ایران به جای چشم دوختن به بیرون و همکاری با ملل اسلامی برای احیای هویت اسلامی، با نگاه به درون و توانمندی های هژمونیک کشور می توانند به الگویی هویت بخش برای سایر کشورهای جهان اسلام تبدیل شود.

تحقیق حاضر نه با تکیه بر چهارچوب های نظری غربی در باب هویت، بلکه براساس مطالعات مبتنی بر فلسفه اسلامی و قرآنی سعی در ارائه تعریفی مناسب از هویت اسلامی دارد. برای این هدف، ابتدا به بررسی لغوی و مفهومی هویت از دیدگاه های مختلف پرداخته و سپس در یک بحث مفصل به چیستی هویت اسلامی از منظر قرآن، فلسفه اسلامی و علمای اسلامی خواهیم پرداخت و در پایان در یک نتیجه گیری کلی، منظور خود را از هویت اسلامی روشن خواهیم ساخت.

بخشی از متن کتاب

هویت، شامل دو حیث وجود شناختی و جامعه شناختی است. تشخص انسان به عنوان یک واقعیت، صورت عینی هویت است که جایگاه ویژه او را در جهان هستی متمایز می نماید، ولی تعیین انسان در نقطه خاصی از شبکه جامعه، حاصل نوع آگاهی او از نسبتش با واقعیت است. از این رو، گرچه عموم تعبیرات هویتی در قرآن را می توان بازتاب مفهوم دو قطبی ایمان یعنی مومن یا کافر نمود، ولی نکته قابل توجه این است که ارائه تعبیرات متنوع تنها ناشی از تفنن در عبارت نبوده است. این تعبیرات هریک به شأنی از شئون زیست اجتماعی اشاره دارند که در تقسیمات و گروه بندی های جامعه براساس مسئولیت ها یا نقش های اجتماعی با اهمیت می باشند، به عبارت دیگر، در دیدگاه قرآن نه تنها جنبه اجتماعی هویت کم اهمیت یا فراموش شده نیست، بلکه اساساً درگیری در زندگی اجتماعی تنها راه برای تعیین و تثبیت هویت است.

در طول تاریخ اسلام چالش های مختلفی پیش روی هویت اسلامی قرار گرفته است. برخی از این چالش ها را می توان در بحران خلافت، بدعت های دوران اموی، رویارویی تمدن اسامی با تمدن هایی دیگر، چون تمدن ایران باستان و یونان باستان و بعدها تهاجم مغول به جهان اسام مشاهده کرد. هیچکدام از چاش های فوق در عمل نتوانستند اساس هویت اسلامی را به چالش کشیده و تمدن و فرهنگ اسلامی توانست به راحتی بر چالش های فوق فائق آمده و به بازسازی خود بپردازد. به بیان دیگر، هویت اسلامی در مواجهه با چنین چالش هایی تداوم خود را حفظ نموده و خود را بازسازی و احیا می نمود. برجسته ترین نمود چنین پایداری را می توان در تهاجم مغول مشاهده کرد. به رغم شکست مسلمانان در برابر تهاجم مغول، آنان به دلیل تفوق فرهنگی و تمدنی خود توانستند به راحتی و به سرعت مهاجمان و فاتحان نافرهیخته خود را در خود جذب و هضم نموده و به رغم مغلوب بودن در عرصه نظامی، در عرصه فرهنگ و هویت غالب باشند.

اهداف احیاگری و بیداری اسلامی را میتوان به اهداف کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت تقسیم بندی کرد. احیای مفاهیم و ارزش های اصیل اسلامی و باز گرداندن آن به عرصه زندگی فردی و اجتماعی، مبارزه با هرگونه خرافه، جزمیت اندیشی و کج اندیشی دینی و فتح باب اجتهاد دینی، مبارزه با هرگونه مظاهر استعمار و استبداد، جلوگیری از تفرقه و اختلاف فرقه ای، تشکیل حکومت اسلامی و اجرای احکام اسلامی، توجه به پیشرفت علمی و تکنولوژیکی، جلوگیری از نضج الگوهای سیاسی فرهنگی غربی و شرقی در جوامع اسلامی و تأثیر گذاری در عرصه بین المللی را می توان از اهداف کوتاه مدت و میان مدت احیاگری و بیداری اسلامی برشمرد.

کتاب احیای هویت مسلمانان در جهان (مبانی، ویژگی ها و راهکارها)، نوشته، یاسر نور علی وند، از سری کتب (کرسی های نظریه پردازی)، و توسط انتشارات دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی بچاپ رسید. ‌‌‌