اهداف و پیامدهای کنفرانس بغداد

«امانوئل مکرون»، رئیس‌جمهور فرانسه، «عبدالفتاح السیسی»، رئیس‌جمهور مصر، ملک «عبدالله دوم» پادشاه اردن، شیخ «تمیم بن حمد آل ثانی»، امیر قطر، «صباح خالدالصباح»، نخست وزیر کویت، «محمد بن راشد آل مکتوم»، امیر دبی، دکتر «حسین امیرعبداللهیان»، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران، «داوود چاووش اوغلو»، وزیر خارجه ترکیه و «فیصل بن فرحان»، وزیر خارجه عربستان سعودی اعضای دولتی شرکت‌کننده در این اجلاس بودند. علاوه بر اینها، «احمد ابوالغیط»، دبیرکل اتحادیه عرب و همچنین سفرای کشورهای آمریکا، انگلیس، روسیه و چین در عراق نیز در این نشست حضور داشتند.

با اینکه دولت عراق و حتی رئیس‌جمهور فرانسه تلاش‌های زیادی انجام داده بودند تا ایران، ترکیه و عربستان در سطح سران در این نشست شرکت کنند، ولی این سه کشور بنا به دلایلی ترجیح دادند، وزرای خارجه‌شان را راهی بغداد کنند. ضمن اینکه دولت آمریکا نیز طی صحبتی که با دولت عراق داشت قول داده بود سطح حضورش در نشست بغداد بالاتر باشد، در نهایت به حضور در سطح سفیر بسنده کرد. اعضای دائم شورای امنیت و کشورهای عضو گروه ۲۰ نیز به این نشست دعوت شده بودند. سوریه که یکی از کشورهای مهم عربی و منطقه است به خاطر اینکه بازگشت آن به اتحادیه عرب همچنان دارای مورد است، به نشست بغداد دعوت نشده بود. اگرچه حضور برخی کشورها در سطح پایین‌تر و عدم شرکت برخی کشورهای دیگر خللی در برپایی نشست بغداد ایجاد نکرد، اما تا حد زیادی از اثرگذاری آن کاست.

اهداف و برنامه‌ها

دولت عراق که میزبان و متولی اصلی برگزاری کنفرانس بغداد بود مشخصاً ۳ هدف اصلی را به شرح زیر دنبال می‌کرد:

• نخست، پیگیری اهداف و برنامه‌های اقتصادی در رأس اهداف و برنامه‌های دولت عراق از برگزاری کنفرانس بغداد بود. این همان نکتۀ راهبردی است که «نزار الخیرالله»، قائم مقام وزیر امور خارجه عراق و رئیس کمیته تدارکات کنفرانس منطقه‌ای بغداد بر آن تأکید داشته است. الخیرالله در دیدار با مسئولان رسانه‌های خارجی که برای پوشش اخبار این کنفرانس به بغداد سفر کرده بودند تأکید داشت؛ کنفرانس بغداد بیش از هر چیز اهداف اقتصادی را دنبال می‌کند و به مسائل اختلافی نمی‌پردازد. کشور‌های دعوت‌شده به این کنفرانس تجارب خوبی در عرصۀ اقتصاد و صنایع و سرمایه‌گذاری دارند و عراق در پی جلب سرمایه در بخش کشاورزی و صنعت است. عراق بزرگ‌ترین فرصت‌های سرمایه‌گذاری در منطقه را دارد و مشارکت کشور‌های منطقه در این کنفرانس بیش از هر چیز موجب تقویت شراکت‌های اقتصادی با عراق می‌شود و برای همین این کنفرانس، کنفرانس بغداد برای همکاری و شراکت نامیده شده است. عراق می‌کوشد که پل‌های ارتباطی میان کشورهای منطقه برقرار کند تا ثبات و شکوفایی اقتصادی خود را محقق سازد.
• دوم، رفع منازعات و اختلافات منطقه‌ای؛ با اینکه سخنگوی کنفرانس بغداد اعلام کرده بود، این نشست به مسائل اختلافی نخواهد پرداخت، اما صرف طرح این موضوع نتوانست مانع بحث و گفت‌وگوهای سیاسی شود. نگاهی به محتوای سخنرانی شرکت‌کنندگان در این نشست نشان داد که بدون توجه به سازوکارهای تحقق ثبات امنیتی و سیاسی نمی‌توان به اهداف و چشم‌اندازهای اقتصادی دست یافت. عراق خود را یکی از کشورها مهم و محوری در منطقه می‌داند که به ویژه در یک سال گذشته و پس از روی کار آمدن مصطفی الکاظمی که سیاست درهای باز را اتخاذ کرده، اقدامات زیادی را برای نیل به امنیت و ثبات درونی که ارتباط تنگاتنگی با امنیت و ثبات منطقه‌ای دارد انجام داده است. کما اینکه الکاظمی از برگزاری چنین نشست‌های اهداف سیاسی داخلی را نیز از طریق افزایش وجهه و وزن سیاسی خود در آستانۀ انتخابات پارلمانی دنبال می‌کند. البته باید تأکید داشت سیاست درهای باز مسبوق به سابقه بوده و در دورۀ حیدرالعبادی و عادل عبدالمهدی هم مورد توجه بغداد بود. از نظر بغداد، روابط متعادل با همۀ کشور‌ها و موقعیت ویژۀ جغرافیایی عراق سبب می‌شود که این کشور مهره‌ای تأثیرگذار در مذاکرات و نقطۀ تلاقی منافع منطقه‌ای باشد. ناگفته نماند که با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی، عراق در مقاطع مختلف به یکی از کانون‌های اصلی منازعات در منطقه تبدیل شده است. اینکه در ماه‌های گذشته دولت عراق و شخص الکاظمی تلاش‌های چشمگیری برای پیشبرد گفتگوهای ریاض - تهران انجام داده است، نشان می‌دهد که دولتمردان عراقی به خوبی این واقعیت را درک کرده‌اند که بدون رفع منازعات منطقه‌ای که ترکش‌ها و پس لرزه‌های آن در عراق هم احساس می‌شود، نمی‌توان به ثبات و امنیت که لازمۀ عبور عراق از شرایط دشوار کنونی در عرصۀ اقتصاد و معیشت و بهبود خدمات اجتماعی است دست یافت.
• سوم، بغداد در گذشته‌های دور از اثرگذاری، اهمیت و وزن خاصی در منطقه و جهان اسلام برخوردار بود، به طوری که یک سر تحولات مهم جهان اسلام و جوامع عربی در ۱۴ قرن گذشته به بغداد برمی‌گشت. به‌رغم این جایگاه و عظمت در گذشته، در یک سدۀ اخیر، بغداد تأثیرگذار به یک بغداد تأثیرپذیر تبدیل شده و در مقاطعی ضمن حذف عراق از معادلات منطقه، عملاً این کشور باستانی به محل کشمکش و آوردگاه بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تبدیل شده است. از این نظرگاه کنفرانس بغداد را می‌توان تلاشی برای احیای شکوه و عظمت گذشته و جایگاه سابق عراق دانست. از نظر دولتمردان عراقی دستیابی به این هدف و کسب نوعی رهبری در جهان عرب ممکن نیست جز مگر اینکه سازوکاری اندیشیده شود که از طریق آن هم اختلافات منازعه ‌برانگیز بازیگران منطقه و فرامنطقه در منطقه که پای آن به عراق هم کشیده شده است، از بین برود و هم این کشور جایگاه سیاسی عربی خود را باز یابد. کنفرانس اخیر بغداد یکی از سازوکارهای مهم عراق در این باره است. مصطفی الکاظمی در این نشست ضمن اشاره به این موضوع تأکید کرد که ما در مقابل ملت متعهد هستیم که عراق را به جایگاه خود در ایفای نقشی پیش‌گام برگردانیم.

نکتۀ پایانی

کنفرانس بغداد در چهارچوب ارتقای نقش و اثرگذاری عراق در معادلات منطقه و جهان عرب برگزار شد. اگرچه برخی از کارشناسان و تحلیلگران بر این باورند که نشست بغداد بی‌اثر و فاقد هرگونه دستاورد سیاسی، امنیتی و غیره بود، اما گمانه‌زنی در مورد آثار و نتایج این نشست زود است. عمق و دامنۀ اختلافات، تنش‌ها و منازعات منطقه‌ای به اندازه‌ای است که در قالب یک کنفرانس و گردهمایی منطقه‌ای حل و فصل نمی‌شود، اما برگزاری چنین نشست‌هایی قطعاً می‌تواند به گشوده شدن فضای همزیستی مسالمت‌آمیز و فرصت‌سازی برای حل و فصل اختلافات منطقه‌ای کمک کند.

منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی

توضیح: «گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»