رؤیای مراکش بزرگ؛ عامل تشنج در روابط مغرب و الجزایر
الجزایر ملاک تعیین مرزها را زمانی میدانست که فرانسه خاکِ الجزایر را ترک کرد و اعتقاد داشت، چارچوب مرزهای دو کشور (مغرب و مراکش) همین است، اما مغرب بر این باور بود که برای ترسیم مرزها باید به دوران پیش از ورود استعمارگران فرانسوی بازگشت و به همین دلیل دو منطقۀ تندوف و بشار را که اکنون جزو خاک الجزایر است، بخشی از خاک خود میداند. در این راستا تأکید ملیگرایان مراکش بر نظریۀ مراکش کبیر که داعیه حاکمیت بر صحرای غربی، موریتانی و بخش بزرگی از الجزایر را دارد، باعث برداشت تهدید امنیتی از سوی نظام تصمیمگیر الجزایر شده است. این برداشت امنیتی با اقدام اولیۀ مراکش در تجاوز به الجزایر تقویتشده و در نهایت باعث شده است که الجزایر برای جلوگیری از تحقق رؤیای مراکش کبیر، دست به حمایتِ همه جانبه از جبهۀ پولیساریو به عنوان کنش گر فعال بزند. در این راستا، الجزایر حتی حاضر شده است تا بخشی از سرزمین خود؛ منطقۀ تندوف را به عنوان سرزمین سکونت صحراویها و دولت صحرای غربی در اختیار جبهۀ پولیساریو قرار دهد. مقامهای مغربی، پیوسته الجزایر را به حمایت از جبهه پولیساریو متهم میکنند و میگویند، الجزیره باید به عنوان یکی از طرفهای اثرگذار در مذاکرات حضور داشته باشد و این در حالی است که الجزایر معتقد است، از تلاشهای سازمان ملل برای حل مسئلۀ صحرا حمایت میکند و طرف این درگیری نیست. لذا از زمان استقلال، روابط دو کشور بر سر ترسیم قلمرو نفوذ دچار تنش شده است و از آن زمان به بعد عوامل تسریعکننده و نیابتی در این راستا جهت تشدید وضعیت تنشی به کار گرفته میشوند و هر کنشی از سوی یکی از کشورها، واکنش طرف مقابل را در جهت خنثیسازی و یا مخالفت را در پی داشته است.
مغرب و الجزایر با بیش از ۱۷۰۰ کیلومتر مرز مشترک زمینی، هنوز نتوانستهاند از فرصتها استفاده کنند، بلکه درصدد بودهاند که همدیگر را تهدید نمایند و یا مانع از فعالیتهای همدیگر گردند. برای مثال، دو کشور در سال ۱۹۶۳ میلادی به دلیل اختلافات مرزی، با هم وارد جنگی شدند که به جنگ شنها معروف شد. این درگیری با دخالت کشورهای عربی و آفریقایی به پایان رسید. الجزایر از چند سال پیش شروع به ساختن دیواری حائل در ۲۷۱ کیلومتر از مرزهای خود با مغرب کرد که ارتفاع آن حدود هفت متر است. الجزایر هدف از این کار را جلوگیری از قاچاق مواد مخدر از طریق خاک مغرب و تأمین امنیت این کشور عنوان کرده است. مغرب نیز پیش از آن دیواری به طول ۱۰۰ کیلومتر در مرزهایش ایجاد کرده و هدف از آن را مبارزه با جرائم سازمانیافته و جلوگیری از نفوذ تندروها از خاک الجزایر به این کشور اعلام کرده است. بر اساس گزارش مرکز پژوهشهای صلح جهانی استکهلم، از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵، ۵۶ درصد سلاحهای خریداریشده در آفریقا توسط مغرب و الجزایر صورت گرفته است.
اختلافات دو کشور باعث شده، هر یک برای تقویت توان دفاعی خود تلاش کند و حتی در پرتاب ماهوارهای و نبرد ضد جاسوسی میان الجزایر و مغرب رقابت وجود دارد. نتیجۀ این رقابت فراز و نشیب در روابط و عدم بهرهمندی از فرصتهای دو کشور در جهت تقویت اقتصاد و همگرایی دو کشور و منطقه است. از سوی دیگر طرفین برای هر اقدام ضد امنیت ملی، همدیگر را متهم میکنند. آتشسوزی اخیر در الجزایر یکی از مثالها است که حدود ۲۰ استان الجزایر را گرفتار و به مرگ نزدیک ۷۰ نفر منجر شده است؛ در این راستا وزیر خارجه الجزایر اعلام کرد که مغرب با همدستی رژیم صهیونیستی در آتشسوزیهای اخیر این کشور دست داشته و قطع روابط دیپلماتیک الجزیره با رباط را اعلام کرد. یکی از هماورد های دو کشور در اتحادیه آفریقا این است که الجزایر نسبت به بازگشت چند سال قبل مغرب به اتحادیه آفریقا مخالف بود، با این وجود مغرب به اتحادیه برگشت و تاکنون توانسته است دیدگاه بسیاری از کشورهای آفریقایی را نسبت به جبهۀ پولیساریو و مالکیت خود بر صحرا تغییر دهد. همچنین مسئلۀ مخالفت بعضی از کشورهای آفریقا با عضویت ناظر رژیم صهیونیستی در اتحادیه آفریقا و حتی روابط دوجانبۀ رباط - تلآویو و تنش در روابط ایران با این کشورها را میتوان در اختلاف میان الجزایر و مغرب و نوع نگاه به پولیساریو و سیاست قلمروگستری دو کشور ریشهیابی کرد. همچنین ممنوعیت پروازهای مسافربری و نظامی مغرب از حریم هوایی الجزایر و گفتوگوهای خشن وزرای خارجه دو کشور در اجلاس اخیر سازمان ملل، این احتمال را تقویت میکند که جنگ دیپلماتیک میان الجزایر و مغرب در آینده افزایش یابد.
هرچند که اتحادیه آفریقا این بحران را همانند احداث سد «رنسانس» در بخش شرقی قاره به نحوی مدیریت میکند و همچنین کشورهای عرب علاوه بر ایفای نقش میانجی، خواهان خویشتن داری طرفین هستند اما مداخلۀ کشورهای منطقه و فرا منطقه و تقابل سیاست مرزهای زمان استقلال با ایدۀ مراکش بزرگ، نشان از تداوم این بحران و سرایت منطقهای آن دارد و چشماندازی کوتاه مدت را نمیتوان برای آن ترسیم کرد. هرچند که مراکش با سیاست خارجی فعال قارهای و سیاست یارگیری از طریق کمکهای اقتصادی، درصدد تحقق خواستۀ تاریخی خویش است.
منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی
توضیح: «گزارشات و تحلیلهای راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیلهای راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاهها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمیباشد.»
نظر شما :