پیامدهای تحریم انرژی بر قدرت آینده و اقتصاد روسیه

دکتر مهدی فاخر استاد دانشگاه در گفتگو یی ضمن اشاره به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی مبنی بر اینکه تا نیمه دوم سال ۲۰۲۲ میزان تولید نفت روسیه حدود ۳ میلیون بشکه در روز کاهش خواهد یافت، خاطرنشان کرد: برخی جنگ اوکراین را دام غرب برای روسیه در نظر می‌گیرند که بتواند با سیاست تحریم، از تبعات آن بهره‌مند شود، اما تحریم‌ها شمشیر دو لبه هستند و در روزهای اخیر شاهد دام انرژی روسیه هم برای غرب بوده‌ایم. هر میزان عرضه انرژی کمتر شود، قیمت آن افزایش می‌یابد. گرچه بعد از جنگ، حجم صادرات روسیه حدود ۳۰ درصد کاهش داشته، اما ارزش صادرات آن افزایش پیدا کرده است.

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل ادامه داد: در این شرایط ممکن است صادرکنندگانی مانند ایران و ونزوئلا به بازار برگردند یا صادرکنندگانی که تحت تحریم نبودند، حجم صادرات خود را افزایش دهند، اما تاکنون میان کشورهای عضو اوپک و صادرکنندگان خلیج‌فارس به دلیل مسائل سیاسی و بین‌المللی این اتفاق رخ نداده است.

فاخری با بیان اینکه گاهی آمار، نکاتی ارائه می‌دهد که لزوماً با تحلیل‌ها یکسان نیستند، گفت: از سال ۲۰۲۱، کل صادرات روسیه به اروپا حدود ۱۴۰ میلیارد دلار و درواقع ماهی حدود ۱۲ میلیارد دلار بوده است؛ درحالی‌که دو ماه بعد از آغاز جنگ اوکراین، درآمد روسیه از صادرات نفت و گاز به اروپا دو برابر شده و تقریباً به ۶۲ میلیارد رسیده است. این رقم نشان می‌دهد روسیه هرماه حدود ۳۱ میلیارد از این مسیر درآمد داشته است! بنابراین تاکنون وابستگی کشورها و به‌طور ویژه اروپا به منابع انرژی روسیه، مانع از تحقق پیش‌بینی‌ها شده است.

وی توضیح داد: گرچه آلمان در ابتدای جنگ اعلام کرد که به دنبال منابع جایگزین خواهد رفت و با قطر هم قرارداد واردات گاز امضا کرد، اما در دو ماه گذشته، ۹ میلیارد از روسیه واردات داشته است! بعد از آلمان، هلند و ایتالیا، هر یک حدود ۷ میلیارد دلار از روسیه واردات داشته‌اند؛ بنابراین مسئله اینجاست که حتی اگر اراده سیاسی و اجماعی میان اعضای اروپا وجود داشته باشد و آمریکا و اروپا هم به توافقات کلی در این زمینه رسیده باشند، منابع انرژی به‌راحتی قابل‌جایگزینی نیستند.

این استاد روابط بین‌الملل با تأکید بر اینکه بازار انرژی، غیر منعطف است و در کوتاه‌مدت نمی‌توان آثار سیاست‌ها را در آن مشاهده کرد و در میان‌مدت و بلندمدت با آشکارشدن این آثار، شرایط قابل‌تحلیل خواهند بود، گفت: هر میزان زمان بگذرد، دامنه تحریم‌ها و کارایی آن‌ها افزایش می‌یابد و به‌تدریج امکان بهره‌گیری روسیه از شرایط فعلی و افزایش قیمت‌های پیش‌بینی‌شده کاسته می‌شود. بازار بین‌المللی به‌تدریج خود را با این شرایط تطبیق می‌دهد و شرایط برای روسیه سخت‌تر می‌شود.

فاخری توجه به نوع کالاها و شرایط کشورهایی را که با روسیه تجارت می‌کنند، برای ارائه تحلیل درست، ضروری عنوان کرد و افزود: هرچند که رقم اصلی تجارت روسیه، نفت و گاز و مشتری اصلی آن اروپا است؛ اما روسیه در کنار نفت و گاز ظرفیت‌های وسیع و مشتری‌های متعددی دارد. تنها در یک‌قلم، ۱۵ درصد از کل تجارت خارجی روسیه با چین انجام می‌شود و آن‌ها پروژه‌های متعددی را با یکدیگر امضا کرده‌اند که به‌تدریج عملیاتی می‌شود.

وی ادامه داد: انگلیس ۷ درصد از تجارت خارجی روسیه را به خود اختصاص داده و آلمان و بلاروس نیز هر یک سهم ۵ درصد از تجارت خارجی روسیه را دارند. این ارقام به‌سادگی قابل‌جایگزینی نیستند و تا تغییر آن زمان لازم است.

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با یادآوری اینکه زغال‌سنگ ۳۲ درصد از صادرات انرژی روسیه به اروپا بوده، به نگرانی کشورها نسبت به امنیت غذایی شهروندان خود با آغاز جنگ اشاره کرد و گفت: ۷۰ درصد صادرات گندم و جو روسیه تنها به خاورمیانه صادر می‌شد و وقفه در صادرات آن‌ها باعث افزایش قیمت آن‌ها شده است. ضمن اینکه روسیه فلزات گران‌بهای متعددی صادر می‌کرد که دستکم در چین بازاری تضمین‌شده دارد.

فاخری سیاست مبادله نفت و گاز به روبل را عاملی برای جبران کاهش ارزش روبل و ایجاد مشتریان جدید برای نفت و گاز آن برشمرد و اضافه کرد: تبلیغاتی که در رسانه‌های غربی شاهد هستیم، لزوماً نشان‌دهنده همه واقعیت نیست. ما با کشورهایی مواجه هستیم که حتی در حرف نیز روسیه را محکوم نکردند و در عمل به تجارت خود با روسیه ادامه می‌دهند. آراء کشورها در مجمع عمومی نشان داد برخی کشورها هر چند با حمله به اوکراین موافق نبودند، اما با موضع غرب و تحریم‌های آن‌ها نیز همراه نیستند.

به گفته وی، در این شرایط، روسیه نیز مانند دیگر کشورهایی که آماج حملات غرب قرار گرفته‌اند می‌تواند ادامه حیات دهد، اما طبیعتاً هزینه‌هایی برای اقتصاد این کشور دربر خواهد داشت. حداقل ماهی یک میلیارد هزینه مستقیم جنگ و یا بر اساس برخی ارزیابی‌ها، هفته‌ای یک میلیارد رقم کمی برای اقتصاد یک کشور نیست. علاوه بر این‌ها، پیش‌بینی بانک جهانی مبنی بر اینکه روسیه سال ۲۰۲۲ به‌جای رشد ۲ درصدی در اقتصاد، ۷ درصد رشد منفی خواهد داشت نیز قابل‌توجه است و در صورت تحقق، اقتصاد روسیه را به‌تدریج زمین‌گیر خواهد کرد.

این استاد دانشگاه در رابطه با احتمال تأثیرگذاری تحریم‌ها بر روندهای سیاسی و اجتماعی روسیه با توجه به نزدیک بودن برگزاری انتخابات در این کشور، گفت: معمولاً جنگ‌ها باعث اتحاد بیشتر مردم و وسیله‌ای برای سرکوب مخالفان داخلی می‌شود، اما با توجه به مسائل داخلی و شرایط اپوزسیون روسیه و همچنین حمایتی که غرب تاکنون از اوکراین نشان داده، ممکن است این روند با وقفه مواجه شود. تبعات داخلی این جنگ برای روسیه را باید در دو صورت «روسیه با پوتین» و «روسیه بدون پوتین» در نظر گرفت و شرایط «روسیه بدون پوتین» قطعاً برای این کشور بسیار مخرب است.

فاخری با بیان اینکه جنگ اوکراین هیمنه رهبری روسیه را با پرسش‌های جدی مواجه کرد، اما محدود شدن قدرت روسیه به منطقه آسیا و تبدیل به قدرتی متوسط محتمل نیست، به نقش این کشور در سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی اشاره کرد و ادامه داد: این بلوک قدرت، مواضع متفاوتی نسبت به مواضع آمریکا و غرب دارد و به دنبال الگوی توسعه اقتصادی برای کشورهای درحال‌توسعه هستند. آن‌ها در معادلات قدرت جهانی و بین‌المللی، خود را به‌عنوان قطب قدرت تلقی می‌کنند؛ بنابراین تغییر در قطب‌بندی قدرت در نظام بین‌الملل، با جنگ اوکراین رخ نمی‌دهد، مگر اینکه روسیه با تحولاتی مانند دوره گورباچف مواجه شود که این هم احتمال اندکی دارد.

منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی

توضیح: «گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»