بی توجهی به این واقعیت که آینده پژوهی و آینده آگاهی را باید در مرتبه رشد معنوی و سرشت روانشناسی انسان و کنش ارادی معطوف به عمل بشر دانست موجب تقلیل این دانش تمدن ساز به تعدادی روش تکراری، کور و بی هدف، تهی از اندیشه و انگیزه و مسبب مجموعه سازوکارهایی مکانیکی و فاقد تأثیر و تغییر شده است. اساساً آینده آگاهی مرتبه ای از مراتب شخصیت و سرشت تعالی یافته آدمی است که بشر امروزه به آن هوشمندی و آگاهی های درجه یک و درجه دو یافته است.
موضوع اصلی پژوهش لومباردو چندان دانش آینده پژوهی نیست که آینده آگاهی در معنای نوعی ذهنیت یا آگاهی معطوف به آینده است. او این ذهنیت یا آگاهی معطوف به آینده را آینده آگاهی می نامد و در پی تدوین و تدارک قسمی روانشناسی است که این آینده آگاهی را ارتقا دهد. اولین جمله ی او ذیل شرح کلید واژه ی آینده آگاهی این است: هدف آموزشی مرکزی ما ارتقاء آینده آگاهی است. دانشی که تولید می کند قسمتی روانشناسی تربیتی است که جهت بهبود کیفیت آگاهی ما از آینده رهنمودهایی عرضه می کند. در مقاله ی تکامل و روانشناسی آینده آگاهی سیاهه ای از قابلیت های ذهنی را معرفی می کند که آینده آگاهی را ارتقاء می دهند.
بنابراین دانشی که او تأسیس کرده است دانشی عمل گراست. ذیل کلید واژه ی آینده آموزی، از قول متخصصی می نویسد که تعلیم و تربیت تاکنون بیشتر متوجه گذشته بوده است تا آینده. به اعتقاد او لازم است که دانش آموزان در خصوص آینده تعلیم ببینند اگر قرار است که برای آینده مهیا شوند، و از آنجا که تنها آینده با عمل ماقبل تغییر است بنابراین تعلیم و تربیت معطوف به آینده، تعلیم و تربیت عمل گرا خواهد بود. اگر چه واجد جنبه های نظری نیز هست.
آینده آگاهی، بخشی از آگاهی ما نسبت به زمان یا به بیان دیگر، آگاهی زمانی ما از گذشته، حال و آینده است. آینده آگاهی، توانایی های طبیعی هر فرد برای تصور آینده بیم و امید نسبت به آینده و نیز هدف گذاری و برنامه ریزی برای آینده را در برمی گیرد. آینده آگاهی هم چنین آینده اندیشی، ارزیابی احتمال ها و گزینه های مختلف و نیز دارا بودن احساس، انگیزه و نگرش مشخصی نسبت به آینده را شامل می شود.
نظریه ای که آگاهی ادراکی را به حال آنی فرضی محدود می کند، چنین فرض می کند که حال آگاه می تواند سوای آگاهی ما از گذشته و آینده باشد، اما مرز آگاه روشنی بین گذشته، حال و آینده وجود ندارد. حال، از یک سو به گذشته می رسد و از سوی دیگر به آینده.آگاهی، هم در گذشته ادامه می یابد و هم در آینده، چرا که ما ثبات و تغییر را در بستر زمان مشاهده می کنیم. ما تولد و مرگ را می بینیم- که هردو را باید پشتیبان ادراکی آگاهی از گذشته و آینده دانست. ما همچنین اشیا و ساختارهایی را می بینیم که ثابت باقی می مانند و حس پیوستگی گذشته، آینده و حال را به ما القا می کنند. تجربه ی زمان در آگاهی ادراکی نه یک لحظه ی آنی، بلکه پیوستگی و دگرگونی در بستر زمان است.
آینده آگاهی ما عمیقاً از نیاز ما به امنیت و خطر پذیری و مخاطره تأثیر می پذیرد. همه ی ما به طور فطری از بهترین چیدمان نیازها برخورداریم، اما اگر نیاز به امنیت در ما تقویت شود، بازبودگی ذهنی ما نسبت به آینده مهار و یا دست کم محدود می شود. با وجود مولفه های اجتناب ناپذیر مخاطره، عدم قطعیت و تغییر در زندگی، کارهای خطرناکی مانند فرو بردن سر یک دوست در آب، به بیم و هراس و افسردگی منجر می شود.
به طور خلاصه، احساسات و انگیزش در پیش بینی های آینده ریشه دارند، آینده ای که رنگ و بوی احساسات، تصاویر و اهداف مثبت و منفی و برداشت های شناختی ما از واقعیت را دارد و خود ی که تعیین می کند چه کار کنیم و برای تحقق چه هدفی بکوشیم. به علاوه، وضعیت احساسی ما می تواند تفکر و انگیزه های ما پیرامون آینده را تحت تأثیر قرار دهد. احساسات مثبت با انگیزه ی تقرب و تفکر امید بخش و سازنده و احساسات منفی با انگیزه ی اجتناب و تفکر تدافعی گره خورده است.
کتاب تئوری ها و پارادایم های آینده (آینده آگاهی و روانشناسی آینده)، نوشته ی توماس لومباردو، با ترجمه ی حمید قاسمی، سیاوش ملکی فر، عبدالمجید کرامت زاده، (دفترآینده پژوهی)، وتوسط دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی بچاپ رسید. جهت مطالعه نسخه دیجیتال این کتاب می‌توانید به سایت طاقچه یا کتابراه مراجعه کنید.